تهمینه غمخوار؛ بازار: ایران و افغانستان در طول صد سال گذشته، روابط سیاسی و مبادلات تجاری مطلوبی را به عنوان دو کشور دوست و همسایه با یکدیگر داشته اند، اما با این وجود، این مناسبات در مقایسه با روابط ایران با دیگر کشورهای همسایه کمتر مورد توجه کارشناسانه قرار گرفته زیرا در طول سال های اخیر، توجه ایران بیشتر منعطف به گسترش روابط دو یا چندجانبه و حل و پیگیری مشکلات با کشورهای عرب حوزه خلیج فارس، ترکیه و غرب بوده که همین امر منجر شده تا حدودی تحولات همسایگان شرقی خود از جمله افغانستان را در دستور کار خود قرار ندهند، در حالی که افغانستان یکی از بازارهای عمده برای کالاهای ایرانی است و لذا گسترش مناسبات تجاری برای دو کشور میتواند با توجه به شرایط تحریمی و اوضاع داخلی افغانستان برای هر دو سودآورباشد.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع روابط تجاری ایران با کشورهای همسایه، خبرنگار بازار گفتگویی با «محمدمهدی جوانمرد قصاب»، رایزن بازرگانی ایران در افغانستان در خصوص روابط تجاری موجود میان ایران و افغانستان و راه اندازی راه آهن خواف_هرات ترتیب داده که مشروح مصاحبه در ادامه آمده است:
* راهکار دور زدن تحریم ها از طریق کشور های همسایه به واسطه مبادلات مرزی با این کشور ها علی الخصوص افغانستان چیست؟ چرا بازارچه های مرزی در این راستا در مرزهای شرقی کشور فعال نشده و به عبارتی وزارت خارجه همچنان در سودای تجارت با غرب و علی الخصوص اروپا است؟
توجه به این نکته که بازار کشورهای همسایه ایران یک بازار بسیار وسیعی است و کل صادرات ما به اروپا و دیگر کشورهای دنیا از طریق آن ها انجام می شود، بسیار حائز اهمیت است. همچنین، این موضوع که سازمان توسعه و تجارت بنا را بر گسترش هر چه بیشتر ارتباط ایران با همسایگانش قرار داده، غیر از دور زدن تحریم ها می تواند در مقابله با این فشارها نیز در نظر گرفته شود که ما هیچ نیازی به کسی برای تجارت با کشورهای همسایه به خصوص افغانستان که در بسیاری از مواقع معاف از تحریم های بین المللی ظالمانه امریکا است، نداشته باشیم.
در خصوص بازارچه مرزی به دلیل آنکه خود دولت افغانستان با نوع کارکرد این بازارچه ها مشکل دارد، اما چند سالی است که در افغانستان وجود خارجی ندارد و بازارچه تنها در سمت ایران است که برای صادرات از آن ها استفاده می شود. اما این که ما بتوانیم برای تامین مایحتاج مردم منطقه و مرزی و ایجاد اشتغال در آن مناطق به شکلی صحیح تر از شرایط فعلی، بازارچه ها را فعال کنیم، بحثی است که باید دو کشور با یکدیگر همفکری بیشتری در جلسات متعدد انجام دهند و نوع کالاها و صنعتی که در آن جا فعال خواهد شد را به یک شکلی راه اندازی کنند که ما بتوانیم از واژه بازارچه های مرزی در سمت افغانستان به شکلی کاربردی استفاده نماییم.
دولت افغانستان با نوع کارکرد بازارچه های مرزی مشکل دارد و چند سالی است که در افغانستان این بازارچه ها وجود خارجی ندارد
* روابط و مراودات تجاری میان دو کشور را طی سالهای گذشته چگونه ارزیابی می فرمایید؟
روابط تجاری میان ایران و افغانستان روابط بسیار خوب و در سطح مناسبی در حال انجام است، به طوری که از سال گذشته هم در حال افزایش بوده است. ما عملا سهم بسیار خوبی را در بازار کشور افغانستان داریم و تجارت و ترانزیت فی مابین گسترش خوبی را مشاهده کرده است.
اکنون صادرات ایران به افغانستان به رقمی حدود سه تا چهار میلیارد دلار در سال رسیده که با توجه به اینکه قیمت پایه صادراتی بنا به درخواست صادرکنندگان به دلیل موضوع رفع تعهد ارزی و همچنین تصمیمات بانک مرکزی کاهش یافته است، می‌توان گفت با محاسبه آن ۳۰ درصد، صادرات ایران به افغانستان در حال افزایش بوده است. منتها اگر شرایط تحریمی برای ما وجود نداشت و شرایط اقتصادی و سیاسی موجود در افغانستان اینگونه نبود، چه بسا همکاری موثر دو کشور در توسعه صنایع و تولید و به طور کلی تجارت بیشتر هم می شد که به نقاط مشترک بسیار خوبی در جهت افزایش رفاه عمومی دست یابند.
کشور افغانستان در بخش توسعه زیرساختهای صنعتی از ظرفیت بالایی برخوردار است که همین امر فرصت‌های صادراتی قابل‌توجهی در بخش صادرات خدمات فنی و مهندسی به همراه انتقال دانش فنی برای ایران فراهم نموده است.
* اما، با نگاهی به تراز تجاری دو کشور درمی یابیم که این تراز به شدت منفی و البته در کل هم پایین بوده است. همچنین، همانگونه که جنابعالی عنوان کردید، صادرات ایران به این کشور همان نهایتا حدود سه تا چهار میلیارد دلار بوده است. دلیل این موضوع از دید شما بیشتر چیست؟
دلیل این میزان این است که افغانستان ظرفیتی بیش از این ندارد. در سال نخست ورود به بازار افغانستان، میزان صادرات ایران به این کشور حدود یک میلیارد دلار بود که در طی سالها به رقم فعلی افزایش یافته است. برخی از مشکلات عدم گسترش روابط و مناسبات تجاری دوجانبه ناشی از مشکلات نقل و انتقالات پولی و یا زیرساختهای مرزی در دو کشور است که موانعی را ایجاد کرده که عملا باید مسائلی که مرتبط با سیستم های دولتی است، برطرف شود زیرا مرزهای ما عملا گنجایش رقم های بالا را ندارد. مرزهای ما با ۵۰۰ هزار دلار در حال تجارت بود که البته باید برای رقم های سه یا چهار میلیارد دلاری و یا حتی بیشتر خود را آماده کنیم که از مشکلات مرزی رنج نبریم.
مرزهای ما عملا گنجایش رقم های بالا را ندارد، مرزها با ۵۰۰ هزار دلار در حال تجارت بود که البته باید برای رقم های سه یا چهار میلیارد دلاری و یا حتی بیشتر خود را آماده کنیم که از مشکلات مرزی رنج نبریم
* راه اندازی راه آهن خواف_هرات تا چه اندازه در گسترش مناسبات تجاری دو کشور موثر است؟ در واقع تا چه اندازه نیازهای دو کشور را برطرف می کند؟
بحث راه اندازی راه آهن خواف_هرات که ایران می تواند از طریق آن به بازارهای آسیایی میانه راه پیدا کند، یعنی نزدیکترین راه مسیر افغانستان به خاطر دسترسی به آسیای میانه است و از طرف دیگر، افغانستان نیز از طریق خط آهن به چابهار، شمال ایران و سپس ترکیه و اروپا متصل می شود، در صورتی می تواند مثمر ثمر باشد که به بهره برداری کامل برسد.
با توجه به ساختار اقتصادی منطقه و فساد اداری که در گمرکات و حمل و نقل کشور افغانستان وجود دارد، عملا راه اندازی این راه آهن را از نظر اقتصادی غیر مقرون به صرفه کرده و همین مسئله موجب شده که خواف_هرات هنوز به شکل کامل راه اندازی نشود. بنابراین اگر دو کشور با همکاری هم برنامه ریزی کنند تا با رقابتی کردن این راه آهن از طریق نرخ حمل و نقل زمینی و جاده ای بتوانند این کار را انجام دهند، این خط آهن می تواند بسیار سودمند باشد اما ما هنوز به آن بهره برداری کامل نرسیده ایم.
با توجه به ساختار اقتصادی منطقه و فساد اداری که در گمرکات و حمل و نقل کشور افغانستان وجود دارد، عملا راه اندازی این راه آهن را از نظر اقتصادی غیر مقرون به صرفه کرده و همین مسئله موجب شده که خواف_هرات هنوز به شکل کامل راه اندازی نشود
*بر اساس گزارشهای رسیده، دو انفجار مهیب در گمرگ اسلام قلعه افغانستان در مرز با ایران سلسله آتش‌سوزی‌های شدیدی را با به راه انداخت که تاکنون باعث سوختن بیش از ۵۰۰ کامیون حامل گاز طبیعی و سوخت شد. بر اساس گزارش شرکت ملی برق افغانستان، برق وارداتی ایران از هرات نیز قطع گردید. با توجه به خسارتهای مالی تحمیل شده، این موضوع چه تاثیری در روابط میان دو کشور دارد؟
تاثیر خاصی نداشته است. الان گمرکات دو کشور راه اندازی شده اند و تجارت به حالت اولیه بازگشته است. به هر حال حادثه ای بوده اما به گونه ای نیست که بگوییم تاثیر چندانی داشته است. البته این موضوع در حال پیگیری شدن است اما تجارت در هر دو کشور به حال عادی در حال انجام است.
نظر شما