تهمینه غمخوار؛ بازار: نزدیک به دو ماه از ورود جو بایدن به کاخ سفید گذشته و با وجود وعده های انتخاباتی او همچنان خبری از بازگشت به برجام و لغو تحریم های ایران نیست. از همان ابتدا بنا به گفته مقام‌های دولتی، رسیدگی به پرونده ایران و موضوعات مرتبط با این کشور بالاخص برنامه هسته ای یعنی برنامه‌ای که واشنگتن دوران باراک اوباما با دستیابی به برجام و پس از آن دولت ترامپ با کارزار فشار حداکثری در پی محدود کردن آن بود، به عنوان الویت رییس جمهور و در صدر اقدامات او مطرح شده است.
بر همین اساس، چندین سوال در این خصوص مطرح می شود که دولت تازه نفس ایالات متحده چگونه باید با برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران که آن را تهدیدی علیه امنیت خود می‌داند مقابله کند؟ آیا راهی برای مذاکره و گفتگو در قالب یک توافق قدیمی پیدا می شود و یا ادامه فشار حداکثری و استفاده از تحریم با عنوان اهرم فشار در نظر گرفته می شود؟
از طرفی جمهوری اسلامی نیز گفته است که هرگاه آمریکا اقدام به لغو تحریم‌های پیش‌بینی شده از سوی دولت ترامپ بکند، ایران نیز به تعهدات برجامی خود عمل خواهد کرد. این در حالی است که دولت جدید آمریکا لغو تحریم‌ها را منوط به پایبندی ایران به تعهدات برجامی کرده است.
در همین راستا، خبرنگار بازار گفتگویی با «محسن پاک آیین»، سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان، سفیر اسبق ایران در ازبکستان، زامبیا و تایلند و کارشناس ارشد مسائل بین الملل در خصوص مسائل برجامی و رفع تحریم ها به همراهی دیپلماسی اقتصادی کشور در شرایط کنونی ترتیب داده است که مشروح مصاحبه در ادامه آمده است:
* دولت بایدن در مواضع اخیر خود نشان داده عجله ای برای بازگشت به برجام ندارد. برخی معتقد هستند دلیل این موضوع قرار دادن ایران در شرایطی است که بتواند امتیازات بیشتری بگیرد. ارزیابی شما چیست؟
این موضوع از همان دوران مبارزاتی انتخاباتی بایدن قابل پیش بینی بود و اظهارات وی کاملا مشخص بود که او اولویت های دیگری را در برنامه های حداقل برای یک سال ریاست جمهوری خود دارد که در صدر آن برنامه ها بازگشت به برجام و لغو تحریم ها وجود ندارد. باید در نظر داشت که در سیاست داخلی و خارجی اولویت های مهمی برای دولت بایدن وجود دارد که برای آمریکا مهمتر از مسائلی چون بازگشت به برجام هستند.
برنامه مهم او در داخل عبارت است از تامین امنیت داخلی که بعد از مرگ جورج فلوید و زیر سوال رفتن دموکراسی و ساختار حکومت آمریکا و نژاد پرستی، به شدت ناامنی در امریکا حاکم شد، به طور طبیعی رییس جمهور باید این وضعیت را سامان می داد. بنابراین، توجه به امنیت و قانون در داخل کشور را در اولویت قرار داد.
همچنین مقابله با کرونا مشکل جدی مردم امریکا است که اولین کشور در حوزه بالا بودن آمار ابتلا نشان داده شده است. در خارج هم ترمیم روابط با متحدین اروپایی و ایجاد اعتماد در نهادهای بین المللی که ترامپ از آن ها خارج شده بود، همانند پیمان پاریس، اولویتهای دیگر بایدن خواهد بود که انرژی و وقت زیادی را باید در این زمینه صرف کند.
از این رو، در ارتباط با تحولات منطقه و غرب آسیا رئیس جمهور امریکا با تامل بیشتری رفتار کرده و از تصمیمات سریع و شتاب زده احتمالا خودداری خواهد کرد. بایدن در صحبتهای خود نیز کمتر به برجام و لغو تحریم ها اشاره کرده به طوری که در برنامه ۱۰۰ روزه ای که بعد از پیروزی ریاست جمهوری نیز ارائه داد، صحبتی از ایران و موضوع برجام نیز نداشت. البته، او صحبت ها و مواضع کلی را در خصوص احیای برجام عنوان کرده، اما این امر به معنای بازگشت آمریکا به برجام و لغو تمام تحریم ها علیه ایران نیست. بنابراین، اینکه بایدن در حال حاضر اولویتی برای برجام و تحریم ها قائل نباشد، از همان ابتدا قابل پیش بینی بود.
* «جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی دولت بایدن اخیرا گفته بود هدف واشنگتن قرار دادن ایران در جعبه است(boxing them in) بر این اساس حتی ممکن است توافق هسته ای به موضوعات منطقه ای و موشکی ایران گره بخورد. تصور می کنید در گام اول مذاکره احتمالی صرفا در خصوص مسائل هسته ای گفتگو صورت می پذیرد یا خیر؟
امریکا برای اینکه کوتاهی و بدعهدی های خود را در بازگشت به برجام و لغو تحریم های غیر قانونی و ظالمانه جبران کند، مسائل جدیدی را از جمله مطالبی که جیک سالیوان بیان کرده، مطرح می کند. وضعیت برجام و موضوعات ذیل آن کاملا مشخص است و هیچ ضرورتی برای انجام مذاکرات در خصوص بازگشت وجود ندارد، همانطور که بایدن بدون مذاکره به پیمانهای مورد نظر خود بازگشت داشت، می بایست به همین شکل نیز به این پیمان بین المللی قانونی یعنی توافق هسته ای برگردد و ایران هم نخواهد پذیرفت که در ارتباط با این موضوع مذاکره جدیدی بین دو کشور صورت گیرد چرا که موضوع کاملا مشخص است.
همانطور که بایدن بدون مذاکره به پیمانهای مورد نظر خود بازگشت داشت، می بایست به همین شکل نیز به این پیمان بین المللی قانونی یعنی توافق هسته ای با ایران برگردد
توافقی بعد از دو تا سه سال انجام شده، امریکا اشتباه کرده و در یک خطای آشکار در دوره ترامپ خارج شده و هم اکنون باید خطای خود را جبران کند و به این پیمان بازگردد. لذا هیچ محلی و موضوعیتی برای مذاکره نیست و ایران هیچ پیش شرطی را نخواهد پذیرفت و طبق گفته رهبر انقلاب تازه این ایران است که پیش شرط ها را تعیین می کند. امریکا باید بازگردد و تحریم ها را لغو کند و در صورتیکه ایران عملا شاهد لغو تحریم ها شود و راستی آزمایی صورت پذیرفت، آن وقت به تعهدات خود عمل خواهد کرد.
* با توجه به اینکه سه ماه بیشتر تا اتمام دولت فعلی ایران باقی نمانده، آیا به نظر شما بایدن از این فرصت استفاده کرده و با دولت فعلی وارد مذاکره خواهد شد یا تمام تلاش خود را برای مذاکره با دولت آتی ایران به کار خواهد گرفت؟
خیر. به نظر نمی رسد که دولت بایدن از این فرصت سه ماهه استفاده کند. من نسبت به بازگشت امریکا به برجام و لغو کلیه تحریم ها اصلا خوش بین نیستم، زیرا دولتهای امریکا چه دموکرات چه جمهوری خواه یک رویکرد خصومت آمیز با ملت ایران بعد از پیروزی انقلاب داشته اند و موافق این نیستند که فرصتی را به ایران بدهند که کشور تبدیل به قدرت شود. آنها معتقدند که فشارهای اقتصادی بر این کشور باید افزایش پیدا کند.
مضاف بر این سیاست کلی که امریکاییها دنبال می کنند، فشارهای رژیم صهونیستی و برخی از نظامهای مرتجع از جمله عربستان سعودی به امریکا از دلایلی است که موجب عدم فکر کردن جو بایدن و منصرف شدن او در رابطه با بازگشت به برجام می شود. بنابراین، من بعید می دانم که این اتفاق در سه ماه آینده صورت گیرد و کشور را نباید معطل تصمیمات دولت امریکا نگه داشت. ایران باید حرکت خود را در جهت نیل به خودکفایی و مقاوم سازی اقتصاد در داخل و تقویت ارتباط و مناسبات دو یا چند جانبه اقتصادی با کشورهای همسایه و دوست با هدف مدیریت تحریم ها دنبال کند.
ایران باید حرکت خود را در جهت نیل به خودکفایی و مقاوم سازی اقتصاد در داخل و تقویت ارتباط و مناسبات دو یا چند جانبه اقتصادی با کشورهای همسایه و دوست با هدف مدیریت تحریم ها دنبال کند
* نقش دیپلماسی اقتصادی در رشد و توسعه کشور و گسترش روابط با همسایگان از دیدگاه شما چیست؟ آیا ایران از ظرفیتهای موجود در راستای پیشبرد اهداف توسعه پایدار استفاده کرده است؟
ما دوستان زیادی در سراسر دنیا هم در همسایگی خود و هم کمی دورتر داریم. در میان کشورهای آسیایی کشوری مانند چین، هند و همسایگانی مانند افغانستان و پاکستان و همچنین کشورهای امریکای لاتین و افریقایی و مخصوصا با دو قدرت عضو دائم شورای امنیت یعنی چین و روسیه ارتباطات خوبی داریم.
این کشورها هم معمولا پایبند به تحریم های ظالمانه و یکجانبه امریکا نیستند و خودشان هم در جبهه چند جانبه گرایی در مقابل یکجانبه گرایی امریکا قرار دارند. بنابراین، ما باید دیپلماسی اقتصادی را با صرفا نه نگاه تاکتیکی، در کشور فعال کنیم تا از این کشورها به خصوص کشورهای هم مرز بهره برداری دراز مدت بیشتری داشته باشیم تا با همراهی تلاشهای داخلی این موضوع تحریم را با عزت پشت سر بگذاریم.
همچنین، سفارت خانه های ایران در کشورهای مختلف، وزارت امور خارجه و دیگر وزارت خانه ها به همراه دستگاه‌های اقتصادی و تجاری کشور باید اولویت اول خود را حل مشکل تجار و فعالان اقتصادی و حضور پررنگ بخش خصوصی در کشورهای همسایه قرار دهند.
سفارت خانه های ایران در کشورهای مختلف، وزارت امور خارجه و دیگر وزارت خانه ها به همراه دستگاه‌های اقتصادی و تجاری کشور باید اولویت اول خود را حل مشکل تجار و فعالان اقتصادی و حضور پررنگ بخش خصوصی در کشورهای همسایه قرار دهند
به اعتقاد من با وجود همه محدودیت‌ها، فشارها و تحریم‌های شدید، ما می توانیم با اتخاذ تدابیر لازم و تلاش مضاعف، آینده تجاری خوبی را با کشورهای دوست و همسایه با اقداماتی از جمله تسهیل اخذ ویزا و نقش پررنگ تر گمرکات در جهت رفت و آمد آسانتر و گسترش روابط میان تجار و فعالین اقتصادی برقرار سازیم.
نظر شما