امیرحسین صالحی: در تاریخ ۱۰ نوامبر ۲۰۲۰، اداره تنظیم مقررات بازار چین که اصلی‌ترین نهاد متولی حقوق رقابت در چین است پیش‌نویس مقرراتی را برای تنظیم اقتصاد پلتفرمی منتشر کرد که به سرعت و در اقدامی کم‌سابقه در ۷ فوریه‌ی ۲۰۲۱ تصویب و لازم‌الاجرا شد. با وجود این که قانون ضدانحصار چین به مدت دوازده سال است که تصویب شده، با این حال چین به نسبت سایر حوزه‌های قضایی من‌جمله اتحادیه‌ی اروپا و ایالات متحده آمریکا، تا زمان تصویب هیچ شکایتی را علیه شرکت‌های حوزه‌ی دیجیتال خود در این خصوص تنظیم نکرده بود و از همین رو با توجه به رشد بسیار زیاد بازار دیجیتال در این کشور با انتقادهای زیادی مبنی بر عدم استفاده از اختیارات قانونی خود در خصوص مبارزه با انحصار در بازار دیجیتال مواجه شده بود. از همین رو می‌توان تصویب مقررات جدید را نقطه‌ی عطفی برای قانون‌گذاران چینی در این خصوص دانست.
دستورالعمل جدید، تنظیم قراردادهای انحصاری در حوزه‌ی بازارهای دیجیتال و همچنین هرگونه هماهنگ‌سازی قیمت‌ها با رقبای تجاری را چه توسط الگوریتم‌ها و چه سایر ابزارهای فنی صورت گرفته باشد، مصداق قراردادهای ضدرقابتی می‌داند حتی اگر قصد طرفین هیچ‌گاه به صورت صریح بیان نشده باشد. همچنین در خصوص قراردادهای افقی که به منظور کاهش رقابت در بازار پلتفرم‌ها صورت می‌گیرد، مانند قراردادهایی که به منظور تثبیت قیمت‌ها، تقسیم‌بندی بازار، محدودیت در تولید و سایر اقدامات ضدرقابتی صورت می‌گیرد را ممنوع میکند.
در خصوص قراردادهای عمودی نیز دستورالعمل بیان می‌دارد که قراردادهای ضدرقابت عمودی مانند قرارداد تثبیت قیمت‌های بازفروش و یا تعیین حداقل قیمت بازفروش ممکن است با استفاده از راهکارها و ابزارهای فنی برای تعیین خودکار قیمت‌ها، استفاده از قواعد و مقررات پلتفرم‌ها برای یکسان‌سازی قیمت‌ها و یا استفاده از داده‌ها و الگوریتم‌ها برای محدودکردن مستقیم یا غیرمستقیم قیمت‌ها صورت پذیرد که در هر صورت ممنوع خواهد بود.
نکته قابل توجه در ذیل ماده‌ی ۷ این دستورالعمل این است که آن دسته از رفتارهای پلتفرم‌ها که به نوعی استفاده‌کنندگان از پلتفرم را ملزم میکند تا با شرایط بهتر و یا اقلا مساوی نسبت به سایر رقبا، با آن‌ها تعامل کنند—مانند این که قیمت اجناس و محصولات آن‌ها در پلتفرم آن‌ها اقلا مساوی و یا بهتر از قیمت همان اجناس در سایر پلتفرم‌های رقیب باشد—ممکن است نوعی قرارداد انحصاری تلقی شود و یا سوء استفاده از موقعیت مسلط در بازار باشد.
مطابق دکترین تجهیزات ضروری، انحصارگران موظفند تا آن دسته از تجهیزات و امکاناتی را که در اختیار دارند و برای فعالیت در آن بازار ضروری است باز گذارند تا سایر رقبا بتوانند به صورت معقولی از آن‌ها استفاده کنند. این قاعده در ماده‌ی ۱۴ دستورالعمل تحت عنوان ممنوعیت رد تعامل با رقبا گنجانده شده است. مطابق این ماده آن دسته از شرکت‌هایی که در بازار موقعیت مسلط دارند حق ندارند تا بدون توجیه معقول از دادن اجازه‌ی دسترسی به دیگران به تجهیزات ضروری خود سرباز زنند.
در ماده ۱۵ این دستورالعمل، به صراحت آن دسته از سیاست‌های پلتفرم‌های آنلاین که مطابق آن کاربران را ملزم می‌کنند تا تنها از یکی از پلتفرم‌های رقیب استفاده کنند، منع شده و این رفتار را مصداق سوء استفاده از موقعیت مسلط در بازار دانسته است. این دستورالعمل در اقدامی فراتر نیز عنوان کرده است که اگر پلتفمرمی به بهانه‌ی استفاده کاربر از پلتفرم رقیب، حساب کاربر را مسدود کند و یا آن را در نتیجه‌ی جست‌وجوی کاربران در موقعیتی پایین‌تر نشان دهد و یا با انجام اعمال تنبیهی هر گونه محدودیتی را بر این اشخاص اعمال کند؛ از موقعیت مسلط خود در بازار سوء استفاده کرده است و مشمول جرائم سنگینی خواهد شد.
در ادامه‌ی دستورالعمل، سوء استفاده از موقعیت مسلط شامل جمع‌آوری اجباری داده‌های کاربران و یا تحمیل سیاست‌های حریم خصوصی اجباری به بهای عدم‌بهره‌مندی از خدمات و محصولات نیز دانسته شده است. در نتیجه، آن دسته از شرکت‌هایی که در بازار از موقعیت مسلطی برخوردار هستند می‌بایست در خصوص جمع‌آوری داده‌های شخصی کاربران و تجمیع آن‌ها با داده‌های به دست آمده از سایر محصولاتشان حساسیت بیشتری به خرج دهند.
عبارت «کشتن آشنایی» که در متن چینی دستورالعمل به کار رفته است و به معنای نشان‌دادن قیمت‌های مختلف به «کاربران مشابه» است، از مصادیق سوء استفاده از موقعیت مسلط دانسته شده و به صراحت منع شده است. در ذیل این ممنوعیت، دستورالعمل به تعریف «کاربران با شرایط مشابه» پرداخته است و مشخصه‌های مرتبط با حریم خصوصی و سلایق و ترجیحات شخصی و متفاوت کاربران را به هیچ عنوان مبنایی برای نشان دادن قیمت‌های مختلف یا شرایط مختلف به کاربران نمی‌داند.
در بخش دیگری از دستورالعمل، شرایط اطلاع‌رسانی فعالیت‌های ادغام و تملک به سازمان تنظیم‌گر بیان شده است که با توجه به قوانین پیشین چین، فعالیت‌های بیشتری را مشمول الزام به اطلاع‌رسانی قلمداد میکند. همچنین به صراحت تملک‌های کشنده منع شده است.
رویکرد خاص قانون‌گذاران چینی که در سال‌های اخیر تفاوت و تمایز خود را با نظام‌های حقوقی اتحادیه اروپا و آمریکا نشان داده است، در این دستورالعمل تازه تصویب‌شده نیز مشهود است. چین به عنوان اولین کشوری که سندی لازم‌الاجرا را در خصوص رقابت در بازارهای دیجیتال تصویب کرده است، زودتر از سایر کشورها تعهدات و محدودیت‌های سنگینی را به دوش شرکت‌های بزرگ تکنولوژی فعال در خاک خود گذاشته است. هر چند که ممکن است به دلیل جدایی نسبی چین از بازار پلتفرم‌های جهانی مانند گوگل و فیس‌بوک، این شرکت‌ها از تصویب این دستورالعمل آن چنان متاثر نشوند اما تجربه‌ی چین، می‌تواند زنگ خطر و هشداری برای شرکت‌های بزرگ بین‌المللی در خصوص متابعت از قوانین رقابت نسل جدید در بازارهای دیجیتال باشد.
نظر شما