بابک رحیمیان؛ بازار: رونق صادرات یکی از ارکان اقتصاد مقاومتی است و توسعه گمرکات نقش بسزایی در ارزآوری و توسعه صادرات خواهد داشت و از همین رو هنگامی‌که می‌شنویم حجم صادرات از گمرکات شرق کشور به رقمی افزون بر سه میلیارد دلار رسیده است لذا برای رقابت بر سر این بازار ایجاد هرگونه حادثه نیز دور از انتظار نیست!
اگرچه به‌هیچ‌وجه در این یادداشت سعی ندارم که به مناسبات سیاسی و یا احتمال حرکات خرابکارانه و یا مذبوحانه برای به چالش کشیدن اقتصاد ایران از طریق این مرز سخنی به میان بیاورم اما این فرضیه که افزایش حجم مبادلات تجاری ایران با افغانستان می‌تواند انگیزه هرگونه حسادت دشمنان و معاندان را برانگیزد دور از ذهن نیست.
انفجار در گمرک اسلام قلعه در حالی روز شنبه با سوختن بسیاری از تانکرهای حمل سوخت رقم خورد که روابط ایران با افغانستان به دلیل اشتراکات فرهنگی و مذهبی بیش از گذشته پررنگ شده و سطح مبادلات تجاری این دو کشور به بیش از سه میلیون دلار در سال رسیده است.
پیش‌ازاین سازمان توسعه تجارت ایران اعلام کرد صادرات از گمرکات شرق ایران به افغانستان، از رقم سه میلیارد دلار در سال گذشت و انتظار می‌رود تا پایان سال ۱۴۰۰ به پنج میلیارد دلار برسد و در ۹ ماهه سال جاری نیز افغانستان با پنج میلیون و ۲۰۰ هزار تن به ارزش یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار پنجمین مقصد صادراتی ایران بوده است.
اسلام قلعه دروازه صادرات به افغانستان
اسلام قلعه نام شهرکی در شهرستان (ولسوالی) استان(ولایت) هرات افغانستان واقع در نقطه صفر مرزی افغانستان با ایران است. این شهرک دارای گمرک فعالی است و بازرگانی و رفت‌وآمد زیادی در آن صورت می‌گیرد که بانام گمرک اسلام قلعه شناخته می‌شود در جوار گمرک دوغارون ایران قرار دارد.
گمرک دوغارون در مرز ایران نیز با قدمت ۱۰۰ ساله نقش به سزایی در اقتصاد استان خراسان رضوی و تعاملات بازرگانی بین ایران و افغانستان دارد.
حدود ۹۵درصد کالاهایی که به شکل ترانزیت به افغانستان ارسال می‌شود از امارات به بندرعباس و گمرک شهید رجایی و باهنر واردشده و از طریق گمرک دوغارون به افغانستان ارسال می‌گردد و پنج درصد دیگر از این کالاها نیز از سایر گمرکات کشور به گمرک دوغارون وارد می‌شود.
بیشترین حجم کار این گمرک ترانزیت کالا از طریق بندرعباس است و کالاهای تجار افغانستانی و پاکستانی و گاه هندی و دیگر کشورهای همسایه افغانستان، از طریق کشورهای عربی و حوزه خلیج‌فارس به گمرک بندرعباس، بندرلنگه و دیگر گمرک‌های مرزی ترانزیت می‌شود.
هرات نیز در این میان یکی از مهم‌ترین بازارهای کشور افغانستان است که با نقطه صفر مرزی و منطقه ویژه اقتصادی دوغارون ۱۲۰کیلومتر فاصله دارد و نقش بسزایی در اقتصاد دو کشور ایفا می‌کند.
هم‌جواری این شهرستان با کشور افغانستان را فرصت طلایی درزمینهٔ های مختلف اشتغال‌زایی است و لذا بیش از ۵۰ درصد صادرات استان خراسان رضوی از گمرک و مرز دوغارون انجام می‌شود از همین رو هرگونه اخلال در این گمرک مسیر تجارت را به این کشورها و از همه مهم‌تر سهم ایران را در بازارهای آسیایی کم می‌کند.
نقش ایران در صادرات
افتتاح خط راه‌آهن خواف – هرات؛ افزایش مراودات اقتصادی و تلاش برای توسعه و بهسازی گمرک اسلام قلعه در نقطه صفر مرزی ازجمله اقداماتی است که در طول ماه‌های گذشته برای افزایش و توسعه مناسبات تجاری سر خط خبرها بوده است.
رایزنی‌های متعدد تجار افغانستان و همچنین مسئولان این کشور مانند سفر معاون والی هرات کشور افغانستان در ۱۷ دی‌ماه یکی از همین اقدامات برای افزایش سطح روابط است.
مونسه حسن زاده ماه گذشته در چهارمین نشست مشترک اقتصادی بین خراسان رضوی و ولایت هرات افغانستان در مشهد افزود: دولت افغانستان اخیراً هفت منطقه را به‌عنوان بخش‌های اقتصادی در نظر گرفته که مهم‌ترین آن گمرک «اسلام قلعه» است که به‌زودی در این بارانداز، تأسیسات گمرکی و توقفگاه‌ها و زیرساخت‌های اقتصادی فراهم می‌شود که نویدی برای جذب بخش خصوصی و توسعه سرمایه‌گذاری خواهد بود.
از ابتدای سال جایر تاکنون همواره یکی از کلیدواژه‌هایی که بیش‌ازحد در خبرها تکرار شده اهمیت و نقش گمرک اسلام قلعه افغانستان به‌عنوان دروازه صادرات ایران بوده است.
نقش جمهوری اسلامی ایران در توسعه تجارت با افغانستان در طی یک سال گذشته به حدی پررنگ شده که سایر کشورها مانند پاکستان در سال‌های گذشته با حجم مبادلات تجاری و اقتصادی به ارزش ۲.۵ میلیارد دلار به‌عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری افغانستان در حال حاضر این جایگاه را ازدست‌داده و اکنون جمهوری اسلامی ایران این جایگاه را تصاحب کرده است.
هم‌زمان با فعال شدن بندر چابهار و بندرعباس در ایران برای تاجران افغانستانی، حجم مبادلات میان افغانستان و ایران و از ۵۰۰ میلیون دلار اکنون به بیش از دو میلیارد دلار رسیده و در مقابل، حجم روابط با پاکستان، به همین میزان کاهش‌یافته است.
راه‌هایی که به اسلام قلعه ختم می‌شود
باوجود اینکه کشور ترکمنستان به دروازه آسیای مرکزی معروف شده است اما برخی صاحب‌نظران افغانستان را به‌عنوان مسیر جایگزین برای دستیابی به قلب آسیای مرکزی مطرح می‌کنند.
کشورهای آسیای مرکزی شامل ترکمنستان، قرقیزستان، تاجیکستان، قزاقستان و ازبکستان است که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در دهه ۱۹۹۰ میلادی تشکیل شدند و اکنون با ۷۰ میلیون نفر جمعیت و اشتراکات متعدد دارای ظرفیت‌های مناسبی برای ارتباطات فرهنگی و اقتصادی با ایران هستند.
محصور بودن این کشورها در خشکی آن‌ها را نیازمند راه‌های ارتباطی ایمن برای تبادلات تجاری با سایر کشورها در شرق و غرب منطقه کرده است و ایران در کریدورهای ارتباطی آسیای مرکزی یکی از کشورهای مهم و اصلی است.
اگرچه جمهوری ترکمنستان حدود هزار و ۲۰۰ کیلومتر مرز مشترک در شمال شرق ایران دارد و تبادلات جاده‌ای و ریلی پنج کشور آسیای مرکزی از طریق مرز ایران با ترکمنستان انجام می‌شود اما از سال گذشته تاکنون به دلیل اعمال سیاست‌های خاص از سوی این همسایه مشکلاتی برای ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای کشورمان ایجادشده که امکان دسترسی ایران به این کشورها را سلب کرده است و لذا تنها راه دسترسی به این کشورها از افغانستان می‌گذرد.
ازآنجاکه مسیر ترانزیت کالا از ایران به تاجیکستان از طریق کشورهای ترکمنستان و ازبکستان با مشکلات متعدد مواجه است و پیش‌ازاین ازبکستان اجازه تردد ناوگان باری کشورهای مختلف به تاجیکستان را صادر نمی‌کرد لذا شرکت‌های باربری را به فکر استفاده از مسیر افغانستان انداخت.
حمل بار جاده‌ای از ایران به تاجیکستان از طریق شمال افغانستان و شهر مزار شریف این کشور ارزان‌تر و دارای مسیر کوتاه‌تر از مسیر ترکمنستان است و لذا برای جابه‌جایی کالا به تاجیکستان کامیون‌های ایران پس از ورود به ترکمنستان یا باید وارد خاک ازبکستان شده و با طی مسیر طولانی به تاجیکستان بروند یا از ترکمنستان وارد ولایات شمالی افغانستان شده و از مرز شیرخان به تاجیکستان وارد شوند.
افغانستان راه‌حل دستیابی به تاجیکستان
مسیر کنونی که هم‌اکنون برای ترانزیت یا صادرات کالا به تاجیکستان موردتوجه تجار ایران قرار دارد، مسیر ایران - افغانستان و تاجیکستان است که از مرز دوغارون ایران و شهرهای هرات، قلعه نو، قیسار، میمنه، شبرغان و مزار شریف افغانستان می گذرد.
این مسیر ترانزیتی دارای کیفیت قابل‌قبول و امنیت مناسب است و لذا جمهوری اسلامی ایران تاکنون سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در برخی بخش‌های زیربنایی کشور افغانستان ازجمله خط آهن خواف - هرات داشته است.
از همین رو راه‌اندازی مسیر ترانزیتی افغانستان موجب خارج کردن مسیر انحصاری ترکمنستان در ترانزیت کالا به آسیای مرکزی شده است و لذا با دسترسی آسان و ایمن ناوگان جاده‌ای ایران به شمال افغانستان ارتباط ایران با کشورهای تاجیکستان و ازبکستان و همچنین ارتباط با کشور قرقیزستان از طریق خاک تاجیکستان میسر شده است.
هرچند که در ابتدای یادداشتم عارض شدم که انفجار در گمرک اسلام قلعه را هنوز نیم توان به اقدامات خرابکارانه گر ه زد و هنوز هیچ منبعی و یا مقام مسئولی ریشه حادثه روز گذشته را بررسی و در خصوص آن اعلام نظر نکرده است اما وقتی نقش گمرک اسلام قلعه درراه یابی ایران به کشورهای آسیای مرکزی از این گمرک می‌گذرد و یا سخن از پنج میلیارد دلار حجم صادرات می‌شود و نقش این گمرک به‌عنوان یکی از ارکان اقتصاد مقاومتی برجسته می‌شود، چه سهوی و یا چه عمدی، این حادثه ترکش‌هایش متوجه اقتصاد ایران است.
نظر شما