مژده باقری؛ بازار: این روزها کافیست سری به شبکه‌های اجتماعی بزنید، هشتگ خاصی را جستجو کنید و با فروشگاه‌های خرد و بزرگ متفاوتی روبه رو شوید که محصولات متفاوتی ارائه داده و این فرصت را در اختیار شما قرار می‌دهد که از بین فروشندگان متفاوت یک انتخاب داشته باشید. خرید کردن، از نان خانگی گرفته تا لواشک و آلو خشک، از انواع شمع دست‌ساز و ماگ گرفته تا دست‌سازه‌های مختلف؛ همه و همه وابسته به یک جستجو و چند کلیک است.
اما داستان اقتصاد دیجیتالی که این روزها به اصل لاینفک از بدنه اقتصاد و صدالبته زندگی اجتماعی تبدیل شده است از کجا شروع شد؟ و چه مسیری پیش روی خود دارد؟ برای بررسی این موضوع سوالاتمان را پیش روی عادل طالبی استراتژیست کسب و کارهای دیجیتال گذاشتیم و به پاسخ رسیدیم.
طالبی؛ با اشاره به پیشینه شکل گرفته اقتصاد دیجیتال در جهان و ایران صحبت‌های خود را شروع می‌کند و می‌گوید: «بحث اقتصاد دیجیتال بحثی است که از سال دو هزار در متون علمی و اکادمیک به آن پرداخته شده است. حتی پیش از آن در سال‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ پیش بینی‌هایی شبیه پیشگویی در این رابطه شده بود. اما در سال ۲۰۰۰ و حتی قبل از شکل گیری حباب اینترنت و ترکیدن حباب دات کام؛ شواهد نشان می‌داد که اینترنت در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ به تمام لایه‌های جامعه نفوذ کرده و مورد استفاده اقشار مختلف جامعه قرار خواهد گرفت. پیش از آن نگاه عمومی به این شکل بود که اینترنت برای افراد خاص و کسب و کارهای خاصی خواهد بود. اما از حدود سال دو هزار مشخص و محرز شد که اینترنت در تمام لایه‌های جامعه نفوذ خواهد کرد.
کارشناس دیجیتال مارکتینگ ادامه می‌دهد: «در حال حاضر اینترنت نه تنها در اروپا و آمریکا و ایران که نسبتا جامعه توانمندی دارند و در تولید علم توانسته‌اند ستاره‌ها و حرف‌های بسیاری برای گفتن داشته باشند، که حتی در کشورهایی که بنا به دلایل مختلف با تکنولوژی فاصله داشتند هم حضور جدی دارد.»
سه دوران طلایی رواج و تقویت پایه فضای آنلاین
او با اشاره به شکل گیری پایه‌های اقتصاد دیجیتال در ایران ادامه می‌دهد: «حدود سال ۸۲ بود که اولین فروشگاه‌های اینترنتی در ایران راه افتاده و تبلیغات عمومی خود را در فضای آفلاین به شکل عمومی انجام دادند و به مرور فروش اینترنتی استارت خورد. شاید در ابتدا خرید و عرضه اینترنتی محصولات در حد یک سری برندها و کالاهای مشخص برای افراد خاص آشنا با فضای اینترنت بود که اهمیت اینترنت را درک کرده بودند. اما نقطه طلایی در فضای آنلاین ایران فروشگاه‌ها و بازارگاه‌هایی بودند که اینترنت را از شرکت‌های بزرگ و برندها، یک پله پایین‌تر آورده و به کسب و کارهای کوچک و متوسط تعمیم دادند. بدین ترتیب کسب و کارهای کوچک بدون نیاز به دانش فنی بالا، توانستند خود را در معرض دید مخاطبان گسترده قرار دهند. از طرف دیگر، وجود چنین ابزاری، مخاطبان بیشتری را ترغیب به استفاده بیشتر و بیشتر از اینترنت کرد.»
طالبی با عنوان این موضوع که فراهم شدن زیرساخت‌ها و بالا رفتن سرعت اینترنت و عرضه ADSL پرر رنگ‌ترین اثر را در این میان گذاشت اضافه می‌کند: «سال ۸۸ گذشته از بحث‌های سیاسی و اینکه هدف، شاید، کسب و کاری نبود، اما تحولی جدی در رواج اینترنت کرد. امکانی که اینترنت در آن مقطع در رواج ارتباطات و انتقال اطلاعات مهیا کرده بود، زمینه گسترده شدن استفاده از اینترنت را فراهم کرد. افراد بیشتر و بیشتری به اهمیت اینترنت و لزوم استفاده از آن پی بردند و این باعث شد اینترنت در اقشار مختلف جامعه مورد استفاده گسترده‌تری قرار گیرد.»
طالبی از سال‌های ۹۲ و ۹۳ به عنوان نقطه ی عطف دیگری در اقتصاد دیجیتال ایران نام می‌برد و می‌گوید: «فروشگاه های اینترنتی بزرگی مانند دیجی کالا با جذب سرمایه شروع به توسعه فرهنگ خرید اینترنتی کردند. ورود ابزارهایی مانند اسنپ و تپسی، راه افتادن بازارگاه‌های مختلف مانند دیوار و شیپور، عمومی شدن استفاده ازپیام‌رسان‌هایی مانند لاین، وایبر و بعد از آن، تلگرام، و شروع استفاده گسترده از شبکه‌های اجتماعی از جمله اینستاگرام توسط آحاد جامعه، به تدریج استفاده از اینترنت نهادینه شد. امروز؛ اینترنت توسط جامعه بسیار گسترده‌ای در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد.»
قوه قضائیه آنطور که نیاز است، چابکی در برخورد با تخلفات حوزه آنلاین را دارا نیست. در شناسایی تخلفاتی مانند فیشینگ و کلاه‌برداری‌های اینترنتی کند عمل می‌کند. در فضای کلاه برداری اینترنتی به خاطر ذات سریع حوزۀ اینترنت، به نظر من باید خیلی سریع عمل شود
وزرای ارتباطات یا وزرای قطع ارتباطات!؟
دبیر انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی با تاکید بر اینکه امروزه نیاز به محتوا، نیاز به سرعت دسترسی به اطلاعات، نیاز جدی به ارتباطات مداوم، دست به دست هم داده‌اند تا امروز ضریب نفوذ اینترنت در کشور به سطح قابل قبولی برسد؛ ادامه می‌دهد: «در کنار مطالبه‌ی مردم و بازار و با همراهی نگاه و رویکرد وزیر ارتباطات قبلی، آقای واعظی و در ادامه آقای جهرمی، زیرساخت‌های قابل قبولی فراهم شد و حداقل‌های لازم در حال حاضر وجود دارد. هرچند تا سطح مطلوب ممکن است فاصله داشته باشیم اما همین حالا، بخش قابل توجهی از مردم در سطح جامعه؛ به اینترنتی با سرعت قابل قبول و خوبی دسترسی دارند. در دولت آقای احمدی‌نژاد وزاری ارتباطاتی که داشتیم، به نظر من، بیشتر وزیرقطع ارتباط بودند تا وزیر ارتباط! ترجیحشان بر کند کردن ارتباطات بود. مصاحبه‌های زیادی در این خصوص داشتند و رسما اعلام می‌کردند در مصارف خانگی یا مصارف شخصی نیازی به اینترنت پر سرعت نیست! مصارف خانگی چه کسانی بودند؟ همان کسب و کارهای کوچک و خانگی که این روزها اینقدر دارای اهمیت شده‌اند. در اصل این افراد را از دسترسی به بازار محروم می‌کردند و به نوعی در رفتارشان نشانه سلب حقوق شهروندی به شکل کاملا مشخصی موج می‌زد.»
طالبی باور دارد فراهم شدن زیرساخت‌ها و دلایل مختلف باعث شد امروز هر فرد و کسب و کاری در حد توانمندی خود بتواند با استفاده از پلتفرم‌های متفاوت فروش آنلاین از دیجی‌کالا، باسلام، تیمچه، دیوار، شیپور و سایر بازارگاه‌ها و ابزارهای معرفی محصول و خدمت و یا شبکه‌های اجتماعی با مخاطبان خود ارتباط برقرار کرده؛ محصول بفروشد یا خدمات خود را ارائه بدهند.
مردم روستاهایی که زمانی تنها محصول خود را به یک دلال یا واسطه می‌دادند و امکان عرضه محصولات خود را نداشتند. و محصول آنها گاهی با دو یا چند واسطه به دست مصرف کنندۀ نهایی می‌رسید، حالا می‌توانند مستقیماً به مصرف‌کننده نهایی دسترسی داشته باشند
پاشنه آشیلی به نام لجستیک!
این استراتژیست کسب و کارهای دیجیتال معتقد است که اینترنت موقعیت جغرافیایی را تا حد زیادی از معادلات حذف کرده است؛ او می‌گوید: بر خلاف زیرساخت‌های اینترنتی که رشد قابل قبولی داشته‌اند، ما در حوزۀ لجستیک مشکلات جدی داریم. یعنی در حال حاضر لجستیک تبدیل به پاشنۀ آشیل توسعه کسب و کارها بر بستر اینترنت شده است: «این موضوع در برخی از حوزه‌ها بازدانده است. به دلیل ضعف لجستیک و عدم وجود شرکت‌هایی که دارای سیستم توزیع مناسب باشتد، انتقال محصولات با مشکلات جدی مواجه است. با وجود مشکلات جدی که در حوزه پست و ارسال مرسولات در سطح کشور با آن روبرو هستیم، در حال حاضر هر فردی می‌تواند محصولات خود را به دست مشتری برساند و اقتصاد زندگی خود را بر این پایه تنظیم کند.»
طالبی با تاکید بر این موضوع که در حال حاضر، تا آنجا که اطلاع دارم، بیش از ۹۰ درصد از مردم کشور به اینترنت دسترسی دارند (که البته ممکن است به معنی استفاده مستمر و جدی از اینترنت نباشد) اضافه می‌کند: «هر فردی از این ۹۰ درصد، از هر نقطه از کشور می‌تواند با استفاده از اینترنت، خدمات خود را ارادئه دهند.»
دبیر انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی معتقد است اقتصاد دیجیتال به عدالت اقتصادی کمک می‌کند. او می‌گوید: «مردم روستاهایی که زمانی تنها محصول خود را به یک دلال یا واسطه می‌دادند و امکان عرضه محصولات خود را نداشتند. و محصول آنها گاهی با دو یا چند واسطه به دست مصرف کنندۀ نهایی می‌رسید، حالا می‌توانند مستقیماً به مصرف‌کننده نهایی دسترسی داشته و محصول خود را عرضه کنند. بدین ترتیب و با حذف واسطه‌ها در نهایت سود بیشتری به دست بیاورند. اقتصاد دیجیتال از این زوایه نگاه، به بحث عدالت اقتصادی کمک کرده و به بحث رشد و حذف شکاف‌های اقتصادی و کاهش فاصله طبقاتی هم کمک می‌کند.»
بر خلاف زیرساخت‌های اینترنتی که رشد قابل قبولی داشته‌اند، ما در حوزۀ لجستیک مشکلات جدی داریم
عوامل تهدید کننده اقتصاد دیجیتال
طالبی اعتقاد دارد، تهدیدات بسیار جدی نیز در این حوزه وجود دارد. او با اشاره به نگاه حذف کننده و دید سلیقه‌ای تاکید می‌کند: «سایه نگاه حذف کننده‌ای که به فضای اینترنت وجود دارد، کسب و کارهای آنلاین را بسیار رنج داده است. در ابتدا سال ۸۸ و ۸۹ زمانی که فیسبوک و توییتر فیلتر شدند، شاهد اعتراض زیادی نبودیم. اردیبهشت ۹۷، زمانی که دست بر گزینه فیلتر تلگرام گذاشته شد، کسب و کارها هنوز توان و سود زیادی از این مسیر به دست نیاورده بودند و اعتراضات کمی که داشتند نیز راه به جایی نبرد. اما فراموش نکنیم که امروز تمام آحاد جامعه از این ابزارها برای ارتباط استفاده می کنند. به خصوص کسب و کارهای کوچک برای ادامه حیات به شدت به فضای آنلاین وابسته شده‌اند. نکته مهم و قابل توجه در این است که اگر اجازه دهیم این ابزارها قطع شوند؛ صدمه جدی بر پیکره این کسب و کارها وارد می‌شود.»
دبیر انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی با عنوان اینکه امیدوار است مسئولین به بحث اقتصاد شکل گرفته اهمتی که باید را بدهند، تاکید می‌کند: «امروز سال ۸۸ نیست که به راحتی بتوان توییتر را فیلتر کرد! امروز روزی است که صدها هزار کسب و کار کوچک و خانگی از شبکه‌های اجتماعی موجود استفاده می‌کنند و کوچک‌ترین اشتباهی در تصمیم گیری طیف گسترده‌ای را تحت تاثیر قرار می‌دهد.»
او در خصوص دلایل تهدید کننده اقتصاد دیجیتال می‌گوید: «نگاه بسته در جاهایی مانند مجلس، قوه قضائیه و تصمیم گیران سایر سطوح دولتی (از جمله بانک مرکزی، وزارت ارشاد و مانند آن) مهم ترین موضوعاتی است که در حال حاضر اقتصاد دیجیتال در ایران را تهدید می‌کند. قوه قضائیه آنطور که نیاز است، چابکی در برخورد با تخلفات حوزه آنلاین را دارا نیست. در شناسایی تخلفاتی مانند فیشینگ و کلاه‌برداری‌های اینترنتی کند عمل می‌کند. در فضای کلاه برداری اینترنتی به خاطر ذات سریع حوزۀ اینترنت، به نظر من باید خیلی سریع عمل شود. مثلاً صفحات فیشینگ سریعاً بسته شوند و با حرکت کماندویی شناسایی شده و مسدود شوند. با روش معمول و مرسوم فعلی با این تخلفات نمی‌توان برخورد جدی داشت»
امروز تمام آحاد جامعه از این ابزارها برای ارتباط استفاده می کنند. به خصوص کسب و کارهای کوچک برای ادامه حیات به شدت به فضای آنلاین وابسته شده‌اند
طالبی می‌گوید: «در صورتی که چابکی ضمیمه کار قوه قضاییه شود و امنیت تبادلات مالی و اقتصادی بر بستر اینترنت تامین شود؛ اعتماد عمومی به اینترنت بیش از پیش می‌شود و در نهایت بستر فوق‌العاده‌ای برای استفاده مردم و رونق کسب و کارهای کوچک مهیا می‌شود.»
طالبی در انتها با اشاره به اهمیتی که کشورهای بزرگ به اقتصاد کسب و کارهای خرد می‌دهند، می‌گوید: «فراموش نکنیم بیش از ۹۰ درصد شرکت‌ها در آلمان، از نوع کسب و کارهای کوچک و متوسط است و بیش از ۵۰ درصد تولید ناخالص داخلی آلمان را هم کسب و کارهای کوچک و متوسط شکل می‌دهند. در آلمان شرکت‌های بزرگی در زمینه فولاد، خودو، صنایع و مانند آن وجود دارد اما بخش عمده‌ای از قدرت اقتصادی آلمان مربوط به کسب و کارهای کوچک و متوسط آن است. نه تنها آلمان که بسیاری از کشورهای بزرگ به این مبحث اهمیت ویژه می‌دهند. برندهای بزرگ قدرت ذهنی کشور را افزایش می‌دهد، و به بالا رفتن سطح برند کشورها در جهان هم اثر می‌گذارند اما آنچه که اقتصاد را شکل می‌دهد همان کسب کارهای کوچک و متوسط است. از آنجا که اینترنت، یکی از مهمترین ابزارهای دسترسی به بازار در کسب و کارهای کوچک و متوسط است، هرگونه بهبودی در این فضا، به بهبود شرایط این کسب و کارها کمک می‌کند و در نهایت، اقتصاد کشور از آن بهره مند خواهد شد.»
نظر شما