آنکارا و مسکو در «مدیترانه شرقی» همگرا می‌شوند| پوتین و اردوغان «ترک استریم» را چگونه می بینند؟

تهمینه غمخوار؛ بازار: ​​خط لوله انتقال گاز روسیه به ترکیه با نام «ترک استریم» با حضور رجب طیب اردوغان و ولادیمیر پوتین، روسای جمهوری ترکیه و روسیه، در اوایل ماه سال جاری در استانبول افتتاح شد. این خط لوله به طول ۹۳۰ کیلومتر در دریای سیاه امتداد یافته که رابطه مسکو و آنکارا را در حوزه انرژی بیشتر از گذشته تقویت می‌کند.

 رئیس جمهور روسیه در مراسم افتتاحیه ضمن تاکید بر تاریخی بودن پروژه در حوزه انرژی اذعان کرد که این خط لوله گاز نشانه تعامل و همکاری روسیه و ترکیه و به نفع مردم کشورش و همچنین اروپا و کل جهان است، زیرا به میزان ۳۱.۵ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی بدون واسطه سالانه به‌ صورت مستقیم در قالب این پروژه از روسیه به ترکیه منتقل می شود و ۵۳ میلیون نفر در ترکیه به ‌طور مستقیم از  این گاز طبیعی استفاده می ‌کنند.

علاوه بر آن، در همان زمان گاز پروم اعلام کرده بود که خط لوله ترک استریم امنیت انرژی در منطقه را بهبود خواهد بخشید، اما منتقدان سیاست انرژی روسیه شامل آمریکا، کشورهای منطقه بالتیک، لهستان و چندین کشور اتحادیه اروپا همچنان بر این باورند که برتری مسکو در بازار گاز، امنیت انرژی اروپا را کاهش می دهد.

از طرفی ترکیه با رویاهایی که برای تبدیل شدن به یک هاب انرژی در سر دارد، در دراز مدت و با فراهم آوردن شرایط و سرمایه لازم در جهت احداث زیر ساخت ها و همچنین اجرای پروژه‌ هایی همانند ترک استریم می تواند به اهداف خود نزدیک تر می شود.

اما با وجود تقویت و گسترش مناسبات میان مسکو و آنکارا در حوزه انرژی از طریق افتتاح این خط لوله، در جریان تنش های منطقه قره باغ شاهد اختلافاتی میان دو کشور در زمینه آتش بس و مسائل دیگر بودیم. بر اساس گزارش منابع ترک، اختلاف نظر میان دو کشور بر سر تمایل آنکارا برای ایجاد یک پست نظارتی مستقل نظامی در قلمروی جمهوری آذربایجان در جهت افزایش نفوذ در منطقه بوده است. با این حال روسیه این تنش ها را کنترل و بیانیه آتش بس را صادر کرد.

علاوه بر موضوع قره باغ، روسیه و ترکیه در منطقه مدیترانه شرقی نیز با یکدیگر اختلاف دارند. ترکیه کریمه را به رسمیت نمی شناسد و روسیه نیز وجود قبرس شمالی را به عنوان یک کشور به رسمیت نمی شناسد. در نتیجه، اگرچه اردوغان سعی دارد با وجود پیچیدگی ها از نقش حمایتی روسیه استفاده کند، اما پوتین به خوبی می داند که می تواند از کاریزمای خود در برابر اردوغان و اندیشه های او استفاده کند.

حال با وجود این مسائل و اهمیت موضوع، خبرنگار بازار گفتگویی با دکتر «قادر ایرتچ چلیک»، مشاور روابط بین الملل «آنکاسام» (مرکز بحرانها و مطالعات سیاسی و اتاق فکر مستقر در آنکارا) ترتیب داده که در ادامه می خوانید: 

*خط لوله گاز «ترک استریم» قدرت ویژه ای به ترکیه و روسیه می بخشد. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در مراسم افتتاح این خط لوله که گاز روسیه را از طریق ترکیه به اروپا منتقل می کند، اظهار داشت که با وجود تلاش مخالفان، همکاری روسیه و ترکیه در همه زمینه ها تقویت می شود. اما در جریان درگیری قره باغ، شاهد اختلافاتی بین دو کشور در زمینه کنترل اجرای آتش بس و جزئیات آن بوده ایم. همچنین، اگرچه روسیه تلاش می کند تأثیر غیر مستقیمی در رویارویی ترکیه و یونان داشته باشد، اما کرملین اخیرا تنش ها را در منطقه کنترل کرده است. اردوغان کریمه را به رسمیت نمی شناسد و روسیه نیز وجود قبرس شمالی را به عنوان یک کشور به رسمیت نمی شناسد. با وجود این مسائل، آیا منافع مشترک دو کشور در رابطه با این خط لوله به خطر افتاده است؟
اول از همه، باید به اهمیت پروژه خط لوله گاز طبیعی «ترک استریم» اشاره شود که این پروژه در تاریخ ۳۱ دسامبر ۲۰۱۹ آماده بود تا در هشتم ژانویه ۲۰۲۰ با هدف انتقال گاز روسیه به طور مستقیم به ترکیه افتتاح شود.  این خط لوله از شهر آناپا روسیه آغاز شده و پس از گذر از دریای سیاه به شهر کی‌یی‌کوی ترکیه می ‌رسد. در واقع، این خط لوله اولین دریافت کننده ترانزیتی گاز طبیعی ترکیه را ارتقا داده و خطرات مرتبط با آن را برطرف می کند. بنابراین، یک منبع انرژی قابل اعتماد برای جنوب و جنوب شرقی اروپا ایجاد شده است.

ترکیه از اهمیت استراتژیکی نزد روسیه برخوردار است که تحقق این گونه پروژه ها در روابط میان دو کشور موثر است. همچنین این کشور به نیازهای انرژی و امنیت انرژی اروپا کمک می کند و دارای موقعیت ژئو استراتژیک و ارزیابی ریسک و توازن بین المللی قدرت در بسیاری از کشورهایی که تمایل به دوستی با آن را دارند، از جمله ایالات متحده و کشورهای غربی که هر دو عضو ناتو هستند، می باشد.

به همین دلیل، مطلوب است که موارد مورد اختلاف بین دو کشور ترکیه و روسیه مطرح شده و مورد بررسی قرار گیرد. سیاستمداران ترک و روس از این وضعیت آگاه هستند. بنابراین، هر مسئله ای در رابطه با همکاری میان دو کشور برای فرایند درج مدار استراتژیک از طریق معیارها و شاخص های مختلف خرید بررسی می شوند.

روسیه در رابطه با موضوعات مختلف منطقه ای و انتخاب سیاست های گاه به گاه برای درگیری با ترکیه نگران است. با این حال، نمیتوان انتظار داشت که دو کشور که تا دهه ۱۹۹۰ یکدیگر را عامل تهدید می دانستند، در خصوص هر مسئله ای انتخاب های یکسانی داشته باشند.

روسیه در رابطه با موضوعات مختلف منطقه ای و انتخاب سیاست های گاه به گاه برای درگیری با ترکیه نگران است

چشم اندازهای مشترک با حرکت های آرام در طول زمان ایجاد می شود. دو کشور در سال ۲۰۰۱ گام های بسیار مهمی در جهت ایجاد مشارکت استراتژیک برداشتند. این مرحله، برنامه اقدام همکاری در اوراسیا نام دارد. این توافقنامه میان ترکیه و روسیه، طرفدار جهانی چند قطبی شدن است که اعلام کردند در صدد ایجاد یک رابطه استراتژیک در این مسیر هستند.

نشست آستانه شاخص مشخصی برای این توافق نامه بوده است. به طور طبیعی، دولتها ممکن است در موارد فنی یا برخی جزئیات ترجیحات مختلفی داشته باشند. اما نکته اصلی حفظ همکاری استراتژیک است. در واقع، می توان گفت که اردوغان و پوتین این واقعیت را به خوبی می دانند و آنچه را که برای ادامه همکاری های دوجانبه لازم است، انجام می دهند.

در درجه نخست؛ دو کشور برای گسترش همکاری های دو جانبه خود یک روند دیپلماتیک را که از طریق رهبران خود انجام شد، ترجیح داده اند. بنابراین، بحران ها قبل از اینکه به درگیری تبدیل شوند، حل می شوند.

علاوه بر آن، برای ترکیه سیستم دفاعی S-۴۰۰ روسی، ساخت نیروگاه هسته ای Akkuyu در استان مرسین، پروژه آژانس اعتبار بخشی ترکیه و روند آستانه امور مهمی در نظر گرفته می شود. بنابراین، روسیه اقدامات مهمی را در جهت ایجاد همکاری با ترکیه به عنوان یکی از اعضای ناتو و ارتش ناتو به عنوان دارنده دومین پایگاه مهم استراتژیک، انجام داده است.

*یکی از مهمترین محورهای روابط روسیه و ترکیه همکاری اقتصادی بین دو کشور است که ناشی از نیازهای متقابل است. اما افتتاح خط لوله گاز ترک استریم در ماه های اخیر با تشدید تنش ها در لیبی و سوریه اتفاق افتاد. آنکارا و مسکو منافع متفاوتی در مورد دو کشور دارند. در واقع، اختلافات بین سیاست های خارجی روسیه و ترکیه در قبال سوریه به وضوح قابل مشاهده است. همچنین، یکی از مهمترین عواملی که همیشه بر روابط روسیه و ترکیه تأثیرگذار بوده، فاکتور بین المللی یا غربی است. با وجود این مسائل، دو کشور برای تقویت روابط خود چه ملاحظاتی را در نظر گرفته اند؟
اگر چه روسیه و ترکیه گزینه های روی میز متفاوت دارند و اختلافاتی نیز با یکدیگر دارند، اما اساسی ترین نکته آنها مسأله سوریه است. مسئله ای که دو کشور با یکدیگر اتفاق نظر دارند، جلوگیری از تعیین آینده سوریه توسط قدرت های امپریالیستی در خارج از منطقه است.

اگر چه روسیه و ترکیه گزینه های رو میز متفاوت و اختلافاتی با یکدیگر دارند، اما اساسی ترین نکته آنها مسائل سوریه است که جلوگیری از تعیین آینده سوریه توسط قدرت های امپریالیستی در خارج از منطقه مورد نظر دو کشور می باشد

از آنجایی که ترجیحات اساسی سیاسی آنها یکسان است، روند همکاری دو جانبه لطمه زیادی نمی بیند. علاوه بر این، دو کشور سیاست های مختلفی در لیبی و مدیترانه شرقی دارند.

با این وجود، علی رغم ترجیحات مختلف، هر دو دولت در تلاشند تا به یک خط مشی نزدیکی برسند.

لذا، روابط دو جانبه آسیب نمی بیند. این وضعیت برای غرب بسیار ناخوشایند است. زیرا کشورهای غربی همچنان همانند دوران جنگ سرد به این مسئله نگاه می کنند. جهان دیگر دو قطبی نیست. یک سیستم جهانی جدید در حال ایجاد است و همگان در این سیستم موقعیت خود را تغییر می دهند.

*با توجه به اینکه کشورهای حوزه مدیترانه، «قبرس ترک نشین» را به رسمیت نمی شناسند و همچنین با عنایت به این موضوع که ترکیه مرزهای دریایی را با دولت فائز السراج در لیبی (طرابلس) ترسیم کرده است که مورد توافق کشورهای حوزه مدیترانه نیست، آیا امکان تعیین مرزهای دریایی وجود دارد و این مسئله حل و فصل شده است؟
قبرس ترک نشین از سوی ترکیه به عنوان کشوری مستقل به رسمیت شناخته می شود.

 با این حال، مسائل و پیچیدگی ها در حوزه مدیترانه شرقی مربوط به جمهوری ترک قبرس شمالی نیست. از دید آنکارا نقض حقوق بین الملل از سوی یونان در شرق مدیترانه، مطرح است که حاکمیت ترکیه و سایر کشورهای منطقه را نقض می کند.

مسائل و پیچیدگی ها در حوزه مدیترانه شرقی مربوط به قبرس شمالی ترک نشین نیست

هیچ کشوری از حقوق حاکمیت خود دست نمی کشد. به همین دلیل، ترکیه، توافق نامه ای را با دولت قانونی لیبی امضا کرده و مناطق حاکمیت دریایی را شناسایی کرده است. این موضوع مطابق با قوانین بین المللی است که از حقوق کشورهای منطقه نیز محافظت می کند.

 به عنوان مثال مصر بر اساس این توافق نامه حاکمیت بیشتری کسب خواهد کرد. بنابراین، ترکیه از به کارگیری گزینه های دیپلماتیک، قانونی و نظامی دریغ نکرده و نخواهد کرد.

در حالی که ترکیه مسئولیت توافقنامه سازمان ملل را در جهت حمایت از دولت قانونی لیبی به عهده دارد، برای ایجاد صلح و آسایش منطقه ای در لیبی، به درگیری ها پایان می دهد. به ویژه آن که باید توجه داشت که این کشور از دولت قانونی لیبی دعوت کرده است.