بازار؛ گروه ایران: صنعت خودروی ایران، یکی از صنایع بزرگ و با اهمیت ایران است. شرکت های خودرو سازی، بخش عمده قطعات مورد نیاز را از شرکت های قطعه سازی ایرانی خریداری می کنند و بخشی از قطعات مورد نیاز در شرکت های متعدد زیر مجموعه خودشان تولید و تامین می شود.
«بازار» در گفتگو با مهندس رضا رضایی، یکی از فعالان پیشکسوت صنعت قطعه سازی ایران، قابلیت های شرکت های قطعه سازی داخلی، را مورد بررسی قرار داده که از نظرتان می گذرد.
بعد از خودروساز و حتی می توانم بگویم نقش آفرین تر از خودروساز، قطعه سازی خودرو است. هر دستگاه خودرو شامل ۱۰ هزار قطعه است و لذا قطعه سازان باید مهارت های نیروی انسانی خودشان را با آموزش های تخصصی به روز نگه دارند تا بتوانند قطعه را با کیفیت لازم تهیه کنند
*قطعه سازان در تولید خودرو در کشور نقش اساسی دارند. با توجه به این که جنابعالی چند دهه است که در این صنعت، فعالیت دارید، از نظر شما، وضعیت صنعت خودرو سازی چگونه است و آن را چگونه ارزیابی می کنید؟
صنعت خودرو، یک صنعت استراتژیک است و بزرگترین صنعت در کشور است. این صنعت در اشتغال پایدار و در تولید ناخالص ملی، نقش پُررنگی دارد. به هر حال کشورهایی هم که صاحب این صنعت هستند، دولت های آنها به شدت نسبت به این صنعت حساس هستند و قوانین تسهیل کننده برای آن تدوین می کنند و قوانین دست و پا گیر را حذف می کنند.
آنها در حوزه قوانین و حتی نقدینگی به این صنعت کمک می کنند. در بحران مالی سال ۲۰۰۸ که در آمریکا اتفاق افتاد دولت ۳۰ میلیارد دلار به این صنعت کمک کرد. چند ماه قبل نیز دولت فرانسه ۸ میلیارد یورو به صنعت خودرو خود کمک کرد. به هر حال، این صنعت یک صنعت پیشران است و ۷۰ صنعت بزرگ را با خودش جلو می برد.
بعد از خودروساز و حتی می توانم بگویم نقش آفرین تر از خودروساز، قطعه سازی خودرو است. هر دستگاه خودرو شامل ۱۰ هزار قطعه است و لذا قطعه سازان باید مهارت های نیروی انسانی خودشان را با آموزش های تخصصی به روز نگه دارند تا بتوانند قطعه را با کیفیت لازم تهیه کنند. شناسنامه قطعه از طرف خودروساز به قطعه سازان داده می شود یا قطعه سازان شناسنامه قطعه را تهیه می کنند و در دنیا قطعه سازان هستند که به خودرو سازان، طرح های جدید را پیشنهاد می دهند. منظورم این است که قطعه سازی هم، یک صنعت استراتژیک است و هر کشور که خودروساز و قطعه ساز به روز مداشته باشد، قطعاً خودروی به روز نمی نواند داشته باشد.
* از نظر شما این صنعت چه زمان شکل گرفت و چگونه به صنعت خودرو سازی در تامین قطعه کمک می کند؟
صنعت قطعه سازی ایران از نیمه اول دهه ۱۳۷۰ شروع شد و خودرو سازان، صنعت قطعه سازی کشور را بنیان گذاشتند. آن موقع حتی خودرو سازان از قطعه سازان، حمایت های اقتصادی می کردند. در چنین وضعیتی، صنعت قطعه سازی در کشور پا گرفت. این صنعت، دارای استانداردهای خاصی است. به دلیل این که هر خودرو، یک استاندارد خاص خودش را دارد. امروزه که شرایط به این روز درآمده و وضعیت خودرو این طور است، یک بخش به اِعمال تحریم برمی گردد.
من نمی توانم بگویم به طور صد در صد، مشکلات صنعت خودرو سازی به تحریم برمی گردد ولی وقتی ترامپ رئیس جمهور در سال ۲۰۱۶ شد، اولین صنعتی که تحریم کرد صنعت خودرو سازی و قطعه سازی ایران بود. لذا وضعیت تحریم ها، هر چقدر سخت تر می شد مشکلات صنعت خودرو سازی و به دنبال ان خیلی بیش تر، تاثیراتش روی صنعت قطعه سازی گذاشته شد. خودرو سازان، ظاهراً خصوصی بودند ولی عملاً توسط مدیران دولتی، اداره می شدند. خودرو سازان، آن توجه خاص که در کشورهای دیگر وجود داشت، نتوانستند نسبت به توسعه صنعت قطعه سازی اقدام کنند.
مساله اصلی هر بنگاه، پول و اقتصاد آن است و چون خودرو سازان، در این زمینه مشکل داشتند هر روز زمان پرداخت پول توسط خودرو سازان به قطعه سازان افزایش پیدا کرد. در زمینه مواد اولیه ای هم که از داخل کشور برای قطعه سازان تهیه می شد مشکلاتی پیدا شد. برخی مواد اولیه داخلی که خود دولت در اختیار قطعه سازان می گذاشت از ۱۰۰ تا ۲۰۰ درصد افزایش قیمت پیدا کردند.
برای مثال، مفتول مس کیلویی ۱۸ هزار تومان بود و الان کیلویی ۱۸۰ هزار تومان است. همین طور مواد پلیمری و فولاد و آلومینیوم که از داخل کشور تامین می شدند، افزایش قیمت داشته اند. صنعت قطعه سازی، در ارتباط با ۷۰ صنعت است و از مواد اولیه انها استفاده می کند. بخشی از موانع و مشکلاتی که بر سر راه قطعه سازان قرار گرفت، واقعاً از طرف خودسازان بود. یک بخش هم از طرف دولت بود. از یک طرف دیگر دیگر، بخشی از ارز بری قطعات روی دوش قطعه سازان افتاد. از طرفی، بانک ها هم تحریم شدند و نقل و انتقال پول، انجام نمی شد یا به سختی انجام می شد و الان هم، همین طور است.
نهایتاً من می خواهم بگویم صنعت قطعه سازی، با نابسامانی خاصی مواجه است. من نمی خواهم همه عملکرد قطعه سازان را تایید کنم ولی مدیران این صنعت، موضوعاتی را که مقام معظم رهبری مطرح می کردند مثل اقتصاد مقاومتی و رونق تولید و جهش تولید محقق کردند و شعار را به شعور تبدیل کردند. شرکت های قطعه سازی، نیروی کار زیادی دارند. نیروی کار و تربیت آنها و ارتقای مهارت نیروی کار، اهمیت دارد و صنعت قطعه سازی به تربیت و ارتقای نیروی کار توجه کرده است.
من می توانم بگویم صنعت قطعه سازی با تمام مشکلاتی که وجود دارد هنوز فعال است و بالاخره مواد اولیه مورد نیاز باید با قیمت مناسب و کیفیت مناسب به دست قطعه سازان برسد. شرکت های قطعه سازی هم در محیط داخلی خودشان باید بهره وری را بالا ببرند و فرآیندها را اصلاح کنند. محیط خارج از شرکت، وضع قانون، تامین مواد اولیه، تسهیلات بانکی، بازار سرمایه، گمرک، بیمه و مالیات در اختیار شرکت قطعه ساز نیست. بر این اساس، این که در شرایط فعلی قطعه سازان وضعیت مطلوب ندارند خارج از اختیار آنها بوده است.
به عقیده من و با توجه به شرایط روز، قطعه سازان با نیرو و تلاش شبانه روزی، واقعاً جانفشانی می کنند. قطعه سازان با تمام این سختی ها، تا جایی که قدرت دارند قطعات لازم را تولید می کنند و این قطعات را بدون کیفیت تحویل نمی دهند
*آیا اِشکال و انتقادی هم به قطعه سازان وارد می کنید یا این که این طور نیست و فکر می کنید قطعه سازان در بهترین حالت، مشغول فعالیت هستند؟
به عقیده من و با توجه به شرایط روز، قطعه سازان با تمام نیرو و تلاش شبانه روزی، واقعاً جانفشانی می کنند. قطعه سازان با تمام این سختی ها، تا جایی که قدرت دارند قطعات لازم را تولید می کنند و این قطعات را بدون کیفیت تحویل نمی دهند.
قطعه سازان، قطعات را طبق استاندارد و شناسنامه ای که دارند تولید می کنند و به خودرو سازان تحویل می دهند ولی محدودیت ها، باعث شده که قطعه سازان به صورت عادی نتوانند کار کنند. در نتیجه قطعه سازان، در وضعیت مطلوبی قرار ندارند و نمی توانند قطعات مورد نیاز قطعه سازان را به راحتی و به موقع تامین کنند.
به همین دلیل هم، همیشه خودروهای ناقص در انبارهای خودرو سازان، وجود دارد و گاهی تعداد این خودروها به ۵۰ هزار و ۸۰ هزار دستگاه و گاهی ۱۲۰ هزار دستگاه وجود داشت. خودروی ناقص یعنی این که قطعه مورد نیاز به دست خودروساز نمی رسد.
*جنابعالی در حوزه قطعه سازی در سطح بین المللی فعالیت می کنید و در ترکیه شرکت قطعه سازی تاسیس کرده اید. شما می دانید که وضعیت قطعه سازی دنیا دقیقاً چگونه است. وضعیت قطعه سازی ترکیه نسبت به ما چگونه است و ما چقدر کیفیت داریم و قطعه سازان ترکیه چقدر کیفیت دارند؟
در مورد کیفیت باید بگویم که خودروساز، کیفیت قطعه را تعیین می کند. خودروساز است که می گوید فلان قطعه چه کیفیتی داشته باشد و می گوید با این شناسنامه تولید شود و ارسال شود. قطعه سازان ایرانی، مسائل و مشکلات زیادی دارند ولی قطعه سازان ترکیه، هیچکدام از مشکلات و مسائل قطعه سازان ایرانی را ندارند. قطعه سازان ترکیه، با شرکت های پیشرو دنیا ارتباط دارند.
در زمان توافق هسته ای (برجام) حرکت هایی در خصوص همکاری خودرو سازان ایرانی با خودرو سازان معروف دنیا شروع شد و اقداماتی در جهت توسعه دانش و تکنولوژی قطعه سازان سازان ایرانی با قطعه سازان شرکت های خودرو سازی دنیا انجام شد و ارتباط ما با آن شرکت ها برقرار بود.
ما در آن زمان از نظر دانش و تکنولوژی و ابزار، راحت تر فعالیت می کردیم ولی هر چه محدودیت ایجاد می شود قدرت مانور قطعه سازان داخلی، کمتر می شود. قطعه سازان ترکیه ای، این مشکلات را ندارند و اکثراً قطعه سازان خارجی با قطعه سازان تُرک، شریک هستند. شرکت های قطعه سازی ترکیه، علاوه بر این که قطعات مورد نیاز شرکت های خودرو سازی داخل ترکیه را تامین می کنند حتی صادرات قطعه هم دارند.
*قطعه سازان ترکیه برای خودروهای جدیدتر و به روز قطعه تولید می کنند و از این جهت می شود تقسیم بندی کرد و نتیجه گرفت که شرکت های قطعه سازی ترکیه، جلوتر هستند. شرکت های قطعه سازی ایرانی که برای خودروهای قدیمی تر تولید می کنند، تا حدی عقب تر هستند. آیا جنابعالی این نوع تمایز را قبول دارید؟
من پیش از این، دلایل عقب تر بودن را مطرح کردم ولی اگر این دلایل نبود، وضعیت قطعه سازامان ایرانی فرق می کرد. در همان زمان برجام، برخی شرکت های قطعه سازی از جمله ما، با خودرو سازان معروف دنیا همکاری می کردیم و برای آنها قطعه تولید کرده و صادر می کردیم.
قطعه سازان ترکیه ای، این مشکلات را ندارند و اکثراً قطعه سازان خارجی با قطعه سازان تُرک، شریک هستند. شرکت های قطعه سازی ترکیه، علاوه بر این که قطعات مورد نیاز شرکت های خودرو سازی داخل ترکیه را تامین می کنند حتی صادرات قطعه هم دارند
*در ایران، این قطعات را برای شرکت های خودرو سازی دنیا تولید می کردید؟
بله. در آن زمان و قبل از مشکلات فعلی، ما برای شرکت های خودرو سازی مثل پژو قطعه تولید می کردیم. در فرانسه، قبلاً بیش از ۴ هزار شرکت قطعه سازی وجود داشت ولی در ادامه تیر وان (قطعه ساز رده اول جهان) راه اندازی کردند و الان بیش از ۲۰۰ یا ۳۰۰ شرکت قطعه سازی در فرانسه، وجود ندارد. این نوع شرکت ها، هم بنیه اقتصادی بالایی دارند و می توانند تحقیق و توسعه را عملی کنند. یک صنعت وقتی توسعه پیدا می کند که بخش تحقیق و توسعه قدرتمندی داشته باشد.
*در سال های اخیر گفته می شد که ایران حدود ۲ هزار شرکت قطعه سازی دارد. این آمار درست است؟
برخی از شرکت های قطعه سازی، زیر پله ای هستند. یکی از مشکلاتی که در ایران داریم این است که شرکت های قطعه سازی زیادی وجود دارد. این مشکل را شرکت های خودروساز به وجود آوردند. برای مثال، شش شرکت قطعه ساز، یک نوع قطعه را برای خودروساز تولید می کردند. لذا این شرکت های قطعه ساز نمی توانستند در مقیاس اقتصادی، قطعه تولید کنند و چون نمی توانستند در مقیاس اقتصادی تولید کنند بنیه اقتصادی آنها پایین بود و مهندسی ندشاتند.
*قطعه سازان ایرانی، خودشان شرکت قطعه سازی تاسیس می کردند یا این که خودرو سازان هم در شکل گیری این وضعیت نقش داشتند؟
خودرو سازان به خاطر این که قیمت را پایین نگه دارند در این وضع نقش داشتند. وقتی که یک قطعه تولید می شود و شناسنامه مهندسی آن قطعه را به خودروساز می دهیم، خودروساز بر اساس سلیقه به جایی سفارش قطعه می داد و عمدتاً هم صلاحیت تولید این قطعه را نداشت.
یکی از مسائل و مشکلاتی که ما با خودرو سازان داشتیم همین بود و البته الان این مشکل کمتر شده. در گذشته، خودروساز برای تولید یک قطعه، مثلا سه یا شش شرکت قطعه ساز قرارداد می بست.
*یعنی کیفیت قطعه تولیدی برای خودروساز، به طور جدی اهمیت نداشته؟
اگر یک قطعه ساز بزرگ مثلاً ۵۰۰ نوع قطعه تولید می کند، یک زیر پله ای فقط یک قطعه تولید می کند و نمی تواند قطعات زیادی تولید کند. آن شرکت ها، از نظر مهارت، تجربه، دانش، مهندسی و ماشین آلات، به پای قطعه سازان بزرگ نمی رسند.
میزان بدهی خودرو سازان، یک مقدار پایین آمده. بحث این است که بدهی، چند نوع است. یک نوع بدهی این است که ما جنس تحویل می دهیم و قرار است سر ماه پول خودمان را بگیریم ولی خودروساز نمی تواند آن را پرداخت کند. بعد هم چک بانکی می دهد
*شما اصطلاح زیر پله ای را برای این شرکت های قطعه ساز به کار می برید. آیا واقعاض زیر پله ای هستند یا این که شرکت های بزرگی نیستند؟
ما ۱۲۰۰ شرکت قطعه ساز داشتیم ولی ۶۰۰ شرکت از آنها دارای شناسنامه بودند یعنی مجوزهای لازم را از وزارت صنایع و ارگان های مرتبط داشتند و بقیه بدون مجوز کار می کردند. الان هم تعدادی از آنها هنوز کار می کنند ولی چون دریافت طلب از خودرو سازان سخت شده و خودرو سازان به موقع پول قطعه سازان را نمی دهند، تعداد این نوع شرکت ها خیلی کم شده.
بعضی از این شرکت ها اصلاً نتوانستند کار کنند ولی الان حدود ۶۰۰ شرکت از آنها کار می کنند. تمام آنها تلاش می کنند که برابر شناسنامه مهندسی، قطعه تولید کنند و به خودروساز تحویل بدهند ولی وقتی مواد اولیه داخلی به اندازه مواد اولیه خارجی و وارداتی کیفیت ندارد، قطعه ساز بزرگ هم چاره دیگری ندارد و باید مواد اولیه داخلی را مصرف کند.
*گفته می شود که ۳۰ هزار میلیارد تومان خودرو سازان به قطعه سازان بدهکار هستند. هنوز این رقم بدهی وجود دارد یا مقداری از آن پرداخت شده؟
به نظرم، میزان بدهی خودرو سازان، یک مقدار پایین آمده. بحث این است که بدهی، چند نوع است. یک نوع بدهی این است که ما جنس تحویل می دهیم و قرار است سر ماه پول خودمان را بگیریم ولی خودروساز نمی تواند آن را پرداخت کند. بعد هم چک بانکی می دهد.
الان حدود ۳ تا ۴ هزار ملیاررد تومان، چک های خودرو سازان در دست قطعه سازان، برگشت خورده است. حدود ۲۴ تا ۲۵ هزار میلیارد تومان، مجموع بدهی خودرو سازان به قطعه سازان است و الان هم تولید کمتر شده.
*رقم ۲۵ هزار میلیارد تومان طلب قطعه سازان، رقم بزرگی است. در این وضعیت، قطعه سازان چگونه می توانند باز به فعالیت خود ادامه بدهند؟
قطعه سازان هم دچار مشکل شده اند و حتی قطعه ساز داریم که خانه خودش را فروخته و کارش را ادامه داده است. در چنین وضعیتی، این نوع شرکت تعداد نیروهایش را کم کرده و فرضاً تعداد نفرات بخش مهندسی را کاهش داده است.
شرکت های قطعه ساز، بخشی از فعالیت های توسعه ای را متوقف کرده اند و بر این اساس صنعت قطعه سازی، با یک شرایط اقتصادی بسیار سخت فعالیت می کند ولی همکاری خودشان را ادامه داده و به طور جهادی عمل می کنند. انضافاً قطعه سازان زحمت می کشند و با تمام ضرر و زیان، مشکلات، بی پولی و گرفتاری، از تولید خودرو پشتیبانی می کنند. این خودروهای تولیدی هم، خودروهای های تک (با فناوری پیشرفته) نیستند و خودروهای قدیمی هستند که ۸۰ درصد آنها داخلی سازی شده اند.
*یعنی خیلی دغدغه بهبود قطعه وجود ندارد و نیاز هم نیست که با این خودروهای تولیدی، کیفیت قطعات بهبود پیدا کند؟
دغدغه وجود دارد و نیاز هم هست ولی زمینه آن کمتر شده. الان زیرساخت ها مشکل دارد.
*در سال ۱۳۹۱ مجموعاً یک میلیون و ۶۰۰ هزار خودرو در ایران تولید شد که رکود تولید خودرو بوده. در سال ۱۳۹۸ در حد ۷۵۹ هزار کلاً خودرو تولید شده؟
امسال تولید خودرو کمتر می شود.
بعید می دانم تیراژ تولید خودرو در سال ۱۳۹۹ به یک میلیون دستگاه برسد و با ا وضعیت فعلی، به این هدف نمی رسیم. مگر این که مشکل قطعه سازان برطرف شود. اگر امکانات در اختیار قطعه سازان باشد می توانند قطعات ۲ میلیون دستگاه خودرو را تولید کنند
*وزارت صنعت، معدن و تجارت هدفگذاری کرده که در سال ۱۳۹۹ تیراژ تولید خودرو به یک میلیون دستگاه برسد. آیا قطعه کافی برای تولید این تعداد خودرو می تواند تولید شود؟
بعید می دانم تیراژ تولید خودرو در سال ۱۳۹۹ به یک میلیون دستگاه برسد و با این وضعیت فعلی، به این هدف نمی رسیم. مگر این که مشکل قطعه سازان برطرف شود. اگر امکانات در اختیار قطعه سازان باشد می توانند قطعات ۲ میلیون دستگاه خودرو را تولید کنند ولی زیرساخت در دست قطعه سازان نیست.
* آقای رزم حسینی، وزیر صنعت، معدن و تجارت اخیراً دو بار بابت خودروهای تولید شده داخلی به خاطر کیفیت پایین آنها از مردم معذرت خواهی کردند و اعتقاد دارند قیمت آنها هم در حد بالایی است. این رویکرد وزیر جدید صنعت و معدن را چگونه ارزیابی می کنید؟
من تا جایی که در این مدت شناخت پیدا کرده ام می دانم که ایشان با جدیت تلاش می کند ولی ایشان هم تنها است. الان قطعه سازان مواد اولیه در گمرک دارند و به علت رویّه ها و سلیقه های مختلف، در آنجا مانده است.
این وزیر با جدیت تلاش می کند از طریق وزارت اقتصاد و دولت، این مواد وارداتی که در گمرک در حال متروکه شدن است، ترخیص شود. این مسائل هم به مشکل تامین ارز برمی گردد. برخی از این مسائل با دست خودمان ایجاد می شود. در حالی که ما الان در جنگ اقتصادی قرار داریم و در این وضعیت، باید قوانین را عوض کنند و کارها تسهیل شود ولی متاسفانه این نوع مشکلات وجود دارد.
مواد پتروشیمی مورد نیاز قطعه سازان در داخل کشور تولید می شود. دولت می تواند قیمت این مواد را ارزان کند یا مثلاً ۳۰ درصد به قطعه سازان تخفیف بدهد. راهکارهای زیادی وجود دارد که می توان قیمت تولید خودرو را کاهش داد ولی متاسفانه عملیاتی نمی شوند.
نظر شما