تهمینه غمخوار؛ بازار: روابط تجاری ایران و افغانستان به دلیل همسایگی و اشتراکات زبانی، فرهنگی، هویتی و تاریخی میان بسیار اهمیت دارد زیرا افغانستان یکی از بازارهای عمده برای کالاهای ایرانی است، اما در سال های اخیر تجارت دو کشور کاهش یافته است.
در همین راستا خبرنگار بازار گفتگویی با «احمد سعید سادات»، رایزن اقتصادی سفارت افغانستان در ایران در رابطه با موانع تجاری میان ایران و افغانستان در مسیر توسعه تجارت ترتیب داده که در ادامه مشروح مصاحبه آمده است:
*با توجه به روابط دیرینه و تاریخی دو کشور ایران و افغانستان، چرا صادرات ایران به این کشور در سال های اخیر رقمی حدود سه تا نهایتا چهار میلیارد دلار بوده و افزایشی نداشته است؟ واردات افغانستان از ایران چند درصد از واردات کل این کشور را شامل می شود؟
در روابط دو کشور دوست، برادر، هم زبان و هم دین ایران و افغانستان که شاید هیچ کدام از کشورها تا این اندازه به یکدیگر نزدیک نباشد، طبیعتا نیاز است که مناسبات تجاری و اقتصادی دو جانبه همانند رابطه تاریخی افزایش پیدا کند.
اگر به آمار ۱۰ ساله گمرک جمهوری اسلامی ایران نگاهی بیافکنیم، گراف از ۱۰ سال گذشته تاکنون رو به بالا بوده و در ۱۰ سال گذشته صادرات ایران و افغانستان کمتر از ۲ میلیارد دلار بوده که اکنون به ۳ میلیارد دلار رسیده است. اما گنجایش و ظرفیت افزایش وجود دارد، زیرا بزرگترین شریک تجاری افغانستان، جمهوری اسلامی ایران است.
افغانستان بیشترین واردات را از جمهوری اسلامی ایران دارد و ایران در صدر کشورهایی است که افغانستان بیشترین تجارت و واردات را با این کشور دارد. بعد از آن چین، پاکستان و امارات کشورهایی هستند که ما بیشترین واردات را از آن ها داریم.
ازآن جایی که این توان و ظرفیت برای افزایش وجود دارد، تجار دو کشور به همراه تشکل‌های اقتصادی می توانند از طریق برگزاری نمایشگاه ها، سمینارها و جلسات «بی تو بی» (مدل تجارت به تجارت) که هم اکنون با توجه به شرایط موجود کرونا به صورت مجازی برگزار خواهد شد، می توانند این قابلیت را رشد دهند.
* با نگاهی به تراز تجاری دو کشور در بخش صادرات درمی یابیم که این تراز به شدت منفی و البته در کل هم پایین است. دلیل این موضوع چیست؟
بله متاسفانه تراز تجاری به شدت منفی و البته در کل هم پایین است، یعنی سه میلیارد دلار در برابر یازده میلیون دلار.
اگر به آمار ۲۰۱۸ که توسط گمرک جمهوری اسلامی منتشر شده نگاهی بیافکنیم، چیزی در حدود ۳ میلیارد دلار صادرات گزارش شده و در مقابل واردات ۱۱ میلیون دلار بوده است. این مسئله به این معنا نیست که افغانستان توانایی در صادرات ندارد.
افغانستان از پاکستان کمتر از ۲ میلیارد دلار واردات دارد و صادرات آن نزدیک به ۴۰۰ میلیون دلار است. علاوه بر آن، با هندوستان میزان صادرات از واردات بیشتر و نزدیک ۵۰۰ میلیون دلار است. با ترکیه نیز میزان صادرات افغانستان بیشتر از جمهوری اسلامی ایران و بین ۲۰ تا ۲۵ میلیون دلار بوده است.
بنابراین، دو کشور باید در جهت گسترش روابط تجاری خود اقدامات لازم را هر چه زودتر انجام دهند. زیرا محدودیتهای واردات کالا در جمهوری اسلامی ایران در رابطه با واردات خشکبار و میوه جات تازه افغانستان وجود دارد. همانطور که می دانیم، بزرگترین صادرات افغانستان بخش خشکبار و میوه جات و سایر اقلام مشابه است که در گمرک جمهوری اسلامی ایران واردات این اقلام ممنوع است.
بزرگترین صادرات افغانستان بخش خشکبار و میوه جات و سایر اقلام مشابه است که در گمرک جمهوری اسلامی ایران واردات این اقلام ممنوع است
جهاد کشاورزی ایران واردات خشکبار و میوه جات به استثنای چند قلم از جمله انبه و آناناس که در افغانستان تولید نمی شود را به صورت عمومی ممنوع کرده است. افغانستان از خشکبار و محصولات زراعی خوبی چون کشمش، مویز، مغز بادام و چهار مغز که در ایران بازار خوبی دارند، برخوردار است ولی به دلیل این ممنوعیت، تجار ایرانی نمی توانند این محصولات را خریده و در پی آن راه های قاچاق ایجاد می شود.
با وجود این ممنوعیت ها، به هر حال بازار وجود دارد، اما اگر این ممنوعیت ها برداشته شود، به تراز عادلانه تری خواهیم رسید و صادرات افغانستان به جمهوری اسلامی ایران را مشاهده خواهیم کرد.
علاوه بر ممنوعیت واردات، تعرفه های بالایی که برای محصولات وارداتی در گمرک جمهوری اسلامی ایران وجود دارد، یکی دیگر از این موانع است. در واقع تاجر وقتی با تعرفه های زیاد روبرو می شود رغبت کمتری برای خرید و فروش پیدا می کند. مسئله قرنطینه در ایام کرونا هم به این دلایل افزوده شده است.
تاجر افغان وقتی با تعرفه های زیاد روبرو می شود رغبت کمتری برای خرید و فروش پیدا می کند
بنابراین، به خاطر این تراز منفی، افغانستان در تلاش است تا با همکاری مقامات ایران امکان تسهیل در تجارت صورت گیرد تا مردم دو کشور از تجارت فیمابین منتفع شوند و شاهد صادرات جمهوری اسلامی ایران به افغانستان و نیز صادرات افغانستان به ایران باشیم.
*چگونه بازار افغانستان در اختیار ترکیه قرار گرفت و ترکیه در زمینه هایی وارد بازار افغانستان شده و ایران چه اقداماتی باید انجام دهد تا سهم مناسبی از بازار افغانستان داشته باشد؟
در برخی از بخشها ترک ها فعالیت بیشتر دارند، به خصوص در صنعت مبلمان، دارو و در و پنجره. سیاستی که تاجران ترک و به طور کلی ترکها دارند، سیاست راهبردی طولانی مدت است، به این معنا که وقتی تجار ترک وارد یک بازار می‌شوند، تلاش می‌کنند که اگر نیاز بود در آن بازار سرمایه گذاری کنند و یا حتی تولیدی بزنند.
ترکها در بخش در و پنجره و مبلمان در ابتدا وارد شدند، به واردات و صادرات دست زدند و بعد تولیدی هایی را راه اندازی کردند. یعنی تنها به هدف فروش وارد بازار نمی شوند بلکه با یک پلان طولانی مدت اگر نیاز را احساس کنند، سرمایه‌گذاری می‌کنند.
مسئله ای که متاسفانه در میان تجار و سرمایه‌گذاران جمهوری اسلامی ایران در بازار افغانستان کمتر دیده می‌شود. آنها بیشتر تمایل به فروش دارند و این واقعیت وجود دارد که تاجران افغان به فکر منافع خود باشند، یعنی هر کجا که منفعت بیشتر باشد در آنجا تجارت می کنند.
تاجران ایرانی بیشتر تمایل به فروش دارند و این واقعیت وجود دارد که تاجران افغان به فکر منافع خود باشند، یعنی که هر کجا که منفعت بیشتر باشد در آنجا تجارت می کنند
از آن جایی که افغانستان عضو سازمان تجارت جهانی است، تجارت به صورت آزادانه صورت می گیرد یعنی افغانستان می تواند با تمام کشورها وارد تجارت شود. حال اگر شرکتهای ایرانی مانند شرکت های زمزم و گلرنگ که در افغانستان موفق شدند، یک راهبرد طولانی مدتی در جاهایی که نیاز باشد سرمایه‌گذاری کنند، با توجه به نزدیک بودن زبان و فرهنگ و دین دو کشور، انتظار می رود که میزان سرمایه گذاری ایران در افغانستان افزایش خواهد یافت و این امر امتیاز بزرگی برای رونق تجارت است زیرا تجار ایران و افغان بدون هیچ مترجمی به راحتی می توانند با یکدیگر به داد و ستد بپردازند.
* حضور شرکت های ایرانی در بازار این کشور در حوزه مخابرات و فناوری به چه اندازه است؟
بعد از برگزاری نمایشگاه تخصصی در حوزه فناوری و مخابرات در سال گذشته در کابل با حضور شرکت‌هایی از جمهوری اسلامی ایران، این مسئله رونق گرفت و تعدادی از شرکت‌ها که در بخش خصوصی در حوزه فناوری کار می‌کنند، تحت امضای قراردادهای جدیدی رشد کردند.
بنابراین، برگزاری نمایشگاهها و جلسات «بی تو بی» موجب می شود که تجار دو کشور از ظرفیت‌های یکدیگر آگاهی بیشتری پیدا کنند که در این صورت هر چه بیشتر این ظرفیت ها شناسایی و معرفی گردد، سرمایه گذاران در این حوزه ها علاقه مندتر می شوند و این بخش افزایش فعالیت بیشتری پیدا خواهد کرد.
* زمینه های همکاری میان دو کشور با توجه به بر خورداری از منابع زیرزمینی و آثار تاریخی و باستانی در هر دو کشور، در حوزه معادن و صنایع معدنی چگونه فراهم گردیده است؟
در بخش معادن دو کشور از منابع زیرزمینی برخوردار هستند و افغانستان نیز منابع دست نخورده ای دارد که در سال‌های اخیر دولت تصمیم گرفته که این معادن استخراج شود که به نفع اقتصاد کشور خواهد بود.
در این زمینه، برای شرکتهای ایرانی که از تجربه و تکنولوژی خوبی برخوردارند، بسیار فرصت خوبی است که در این بخش فعالیت کنند و در استخراج معادن سهم داشته و سپس آن را تبدیل به کالاهای نهایی کنند.
نه تنها در غرب افغانستان بلکه در شمال و شرق و جنوب آن نیز معادن خوبی وجود دارد. از آن جایی که افغانستان از سمت شرق با جمهوری اسلامی ایران هم مرز است، شرکتهای ایرانی می توانند تمرکز خود را بر این بخش قرار دهند. دولت و وزارت معادن نیز از این امر حمایت و استقبال می کند و علاقه مندی در این بخش زیاد است.
*افغانستان چه ویژگی های خاصی در بخش اقتصاد دارد و مزیت های این کشور بیشتر مربوط به کدامیک از این بخشها می باشد؟
یکی از مزایای افغانستان برای سرمایه گذاری خارجی وجود بازار بکر در این کشور است. این بازار در حال کار کردن است، اما وقتی در بخشی از آن وارد می‌شویم مشاهده می‌کنیم که تازه است و رقیب کمتری در بسیاری از بخش ها دارد که این موضوع برای تاجر یک مزیت کلان است.
امتیازاتی که دولت افغانستان برای حمایت از سرمایه‌گذاران خارجی در نظر گرفته، اینگونه است که در داخل افغانستان اگر یک تاجر خارجی بخواهد یک فعالیت اقتصادی را شروع کند با کمترین زمان و کمترین قیمت امکان پذیر است. یعنی اگر سرمایه گذار قصد سرمایه گذاری در افغانستان داشته باشد، می تواند در زمان یک الی دو ساعت و پرداخت هزینه معادل دو دلار جواز کسب و کار و فعالیتش را اخذ نماید.
این بوروکراسی در افغانستان هم اکنون وجود ندارد. بر اساس آمار بانک جهانی، افغانستان از لحاظ پروسه صدور و طی مراحل مجوز کسب و کار یکی از بهترین کشورهای منطقه است و آن بروکراسی هایی که در افغانستان وجود داشت، هم اکنون وجود ندارد.
اگر یک تاجر خارجی بخواهد یک فعالیت اقتصادی را شروع کند با کمترین زمان و کمترین قیمت امکان پذیر است زیرا افغانستان بهترین کشور منطقه از لحاظ بروکراسی اداری و جواز فعالیت اقتصادی است
یک شرکت خارجی اگر بخواهد با پلان اقتصادی مثلاً در بخش صنعتی فعالیت کند، دولت برای سرمایه گذار خارجی زمین در شهرک های صنعتی با هزینه هر متر مربع کمتر از یک دلار قرار می دهد. همچنین مواد خام مورد نیاز تولیدی و ماشین آلات را با تعرفه بسیار پایین و یا حتی صفر از گمرک وارد نماید.
از طرف دیگر، مهمترین مزیت افغانستان عضویت در سازمان تجارت جهانی است که یک سرمایه گذار بر انجام سرمایه‌گذاری خود حمایت بین المللی را دارا می باشد. البته، افغانستان مکلف به قواعد و اصول سازمان تجارت جهانی است.
همچنین، افغانستان با تمام بانک‌های دنیا ارتباط دارد. بنابراین ما هرچقدر نمایشگاه برگزار کنیم، اما اگر موانعی وجود داشته باشد به خصوص در صادرات و واردات و این موانع برطرف نشود، صادرات و واردات جذابیت خود را از دست می دهد.
از سمت افغانستان برای بحث صادرات موانع خاصی وجود ندارد. زیرا طبق قوانین بازار آزاد، ما باید با رعایت قواعد سازمان تجارت جهانی، محدودیتهای کلی نداریم.
در روابط تجاری ایران و افغانستان رابطه برد-برد باید وجود داشته باشد و همانطور که اشتراکاتی در زمینه‌های مختلف وجود دارد، در تجارت نیز به سطح مطلوبی برسیم. در واقع این تجارت فی ما بین کم نیست، اما باید بیشتر از این ها باشد.
در روابط تجاری ایران و افغانستان روابط برد-برد باید وجود داشته باشد و همانطور که اشتراکاتی در زمینه‌های مختلف وجود دارد، در تجارت نیز به سطح مطلوبی برسیم
*در زمینه تجارت های مرزی از جمله ایجاد بازارچه های مرزی چه اقداماتی انجام شده است؟
در گذشته بازارچه های مرزی برای نفع بردن مردم منطقه و در واقع مردمان مرزنشین وجود داشت. اما پس از آن دولت افغانستان تصمیم گرفت که بیشتر تجارت را به سمت گمرکات رسمی دو کشور بیاورد زیرا کنترل و نظارت بهتری وجود دارد.
بنابراین بهترین کار این است که به جای بازارچه های مرزی، در ابتدا، ظرفیت را بالا برد و بعد گمرک جدید ایجاد نمود. این سیاست دولت است که اگر نیاز به گمرکات بیشتر بود، مثلا گمرک چهارم و پنجم را ایجاد کنیم. البته جدیدا قرار است گمرک چهارم با افتتاح خط آهن خواف_هرات ایجاد و به خاطر مسائل گمرکی از طرف راه‌آهن انجام شود.
بنابراین، اگر اول تمرکز در جهت افزایش ظرفیت های گمرکات فعلی باشد، خیلی بهتر است زیرا ایجاد گمرک جدید هم نیاز به زیر ساخت دارد و هم هزینه کلانی در بردارد.
* اهمیت راه آهن خواف_هرات از نظر شما در چیست؟
در دنیای صنعتی و زمانی که صنعت در اروپا شکل گرفت، این ایجاد خط آهن بود که به تجارت رشد و سرعت بخشید. افتتاح و راه‌اندازی خط‌آهن تاثیر قابل توجهی در اقتصاد میان دو کشور خواهد داشت.
در کل خط آهن، هم از لحاظ هزینه و هم حجم کالا، بسیار به صرفه تر نسبت به کامیون و انتقال از طریق کامیون است. برنامه ایران و افغانستان این است که از طریق این راه تجارت دو جانبه افزایش یابد.
چون این خط آهن به شمال افغانستان وصل می شود، ایران از طریق آن می تواند به بازارهای آسیایی میانه راه پیدا کند، (یعنی نزدیکترین راه مسیر افغانستان به خاطر دسترسی به آسیای میانه است) و از طرف دیگر، افغانستان نیز از طریق خط آهن به چابهار، شمال ایران و سپس ترکیه و اروپا متصل می شود.
لذا، در عرصه ترانزیت و تبادل کالا یک تجارت خوبی انجام خواهد شد که امیدواریم با افتتاح این خط آهن شاهد این تغییرات باشیم.
نظر شما