بازار؛ گروه صنعت: فرش شرقی نماد فرهنگ و تمدن و قالیباف شرقی نشانه نقش عنصرحیات است که رنگ را رج به رج به طبیعت گره می زند. این هنر ارزنده در طول تمامی ادوار تاریخی متقاضیان بسیاری داشته است.
بنا به این گزارش به نقل از سایت OMEDEXBUSINESS، «فرش ایرانی یکی از قدیمی ترین صنایع دستی در جهان است. قدیمی ترین فرش ایرانی با قدمت ۲۵۰۰ سال در موزه ارمیتاژ واقع شده و پازیریک نام دارد. تکنیک پیشرفته به کار رفته در فرش پازیریک بیانگر سابقه طولانی تکامل و تجربه در بافت است. پیشرفت فرش ایرانی به زمانی برمی گردد که کوروش بزرگ بابل را در سال ۵۳۹ قبل از میلاد فتح کرد و از شکوه و عظمت آن آگاه شد. گفته می شود در آن زمان مقبره کوروش در نزدیکی تخت جمشید با فرشهای گرانبها پوشانده شده بود. فرش ایرانی پارچه ای سنگین و طیف گسترده ای از اهداف سودمندانه و نمادین است و در ایران برای مصارف خانگی، فروش محلی و صادرات تولید می شود که قالیبافی نیز بخشی اساسی از فرهنگ و هنر ایرانی است.»
صادرات فرش ایرانی در سال های اخیر
صادرات فرش دستباف ایرانی از سال ۱۳۹۰ تاکنون دارای نوسان بود. به طوری که از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲ ارزش صادرات نسبت به سال قبل خود ۲۰ درصد کاهش یافت. در سال ۱۳۹۳، افزایشی ۵ درصدی داشت اما به طور مجدد در سال ۱۳۹۴ با نرخ نزولی صادرات مواجه شد. با آغاز سال ۱۳۹۵ بود که میزان صادرات فرش دستباف ایرانی ۲۲ درصد رشد کرد اما نتوانست خود را به ارزش صادرات سال ۱۳۹۰ برساند.
از میان کشورهای مقصد صادراتی فرش ایران در ابتدای دهه ۹۰ آمریکا، آلمان و امارات بزرگترین مقاصد صادرات بودند و به طور متوسط ۵۰ درصد از سهم صادرات فرش دستباف را به خود اختصاص می دادند. پس از این سه کشور به ترتیب جایگاه لبنان، پاکستان، انگلستان، ژاپن، قطر، آفریقای جنوبی و کانادا نیز جز ده کشور نخست متقاضی بودند.
فرش، کالای ارزآور غیرنفتی
حمید کارگر، رییس انجمن علمی فرش ایران درباره صادرات فرش ایرانی به خبرنگار بازار گفت: «فرش دستباف ایران همواره به عنوان یکی از اقلام سنتی و نامدار صادرات غیرنفتی مطرح و قابل توجه بوده است. از اواخر دوره قاجاریه که فرآیند تجارت برون‌مرزی، صادرات فرش، درآمدهای گمرکی و ارزآوری آن مورد توجه حکومت قرار می‌گیرد تا به امروز شاهد افت وخیزهای بسیاری در صادرات فرش بوده ایم. در برخی مقاطع تاریخی ازجمله دوره ناصرالدین شاه تا اواخر دوره قاجاریه، صادرات فرش برای جبران کمبود نقدینگی و استقراض از بانک های خارجی مورد توجه بود که تا دوران پهلوی با افت و خیز فراوان تداوم یافت.»
وی افزود که پس از انقلاب و دوران دفاع مقدس میزان صادرات فرش دستباف ایران چندان قابل اتکاء نبود اما فرش از آغاز دوره سازندگی به عنوان کالای ارز آور غیرنفتی مطرح شد طوری که در اوایل دهه ۷۰ صادرات بالای یک میلیارد دلاری را به خود اختصاص داد.
چرا تقاضای فرش متاثر از سیاست است؟
او براین باوراست که ارقام میلیارد دلاری نمی‌تواند منطبق بر واقعیت‌های بازار جهانی فرش دستباف باشد چراکه این ارقام متکی بر نیاز و تقاضای واقعی بازارهای هدف نیست بلکه متاثر از سیاست‌های داخل کشور است.
کارگر تصریح کرد: «هنگامی که سیاست پیمان‌سپاری ارزی و واردات در برابر صادرات وضع شد، گروهی به غیر از صادرکنندگان واقعی نیز درصدد صادرات فرش برآمدند تا با ارز حاصل از آن بتوانند مواد اولیه سایر صنایع را تهیه و واردات کنند درنتیجه اعداد صادراتی، نامتناسب با واقعیت‌های بازار رشد و هرگونه فرشی فارغ از کیفیت آن صادر شد. چنین افزایشی در صادرات لزوماً به دوام و بقای فرش ایرانی در بازارهای هدف کمکی نمی‌کرد.»
چه چیز موجب رونق صادرات فرش دستباف شد؟
وی ادامه داد: «در اواخر دهه هفتاد و سال‌های بعد از آن، میزان متوسط صادرات فرش دستباف ایرانی به ۵۰۰ میلیون دلار رسید. این میزان در برخی سال‌ها دچار افت و خیز شد؛ در دولت دهم با برقراری سیاست تحریم فرش ایرانی از سوی دولت و کنگره آمریکا، هر فرشی که مبدا تولید آن ایران ثبت شده بود دیگر اجازه ورود و ترخیص در گمرک آمریکا را پیدا نکرد بدین ترتیب درهای ورود آمریکا برروی فرش ایرانی بسته و حدود ۲۵ درصد از سهم صادرات فرش ایرانی کاهش یافت.»
رییس انجمن علمی فرش ایران اظهارکرد که با کاهش سهم صادرات به آمریکا، میانگین صادرات فرش دستباف ایران از ۵۰۰ میلیون به ۳۰۰ میلیون دلار تنزل پیداکرد به طوری که در پایان سال ۹۴ تنها ۲۹۰ میلیون دلار فرش به بازارهای هدف صادرشد
کارگر در ادامه توضیح داد: «از سال ۹۴ به بعد صادرات فرش با سیاست‌های اتخاذ شده و بهبود نسبی شرایط سیاسی و اقتصادی، کاهش ریسک صادرات و تقویت مراودات تجاری و مهمتر از همه رفع تحریم از فرش ایرانی در بند ۲۲ برجام بار دیگر در روند افزایشی قرار گرفت.»
وی همچنین افزود: «روند افزایشی صادرات فرش دستباف ایرانی در پایان سال ۹۵ به ۳۵۹ میلیون دلار و در پایان سال ۹۶ به ۴۲۶ میلیون دلار افزایش پیدا کرد اما متاسفانه طی سال‌های ۹۷ و ۹۸ با کاهش چشم‌گیری مواجه شد که درچند دهه اخیر بی سابقه بوده است.»
نزول صادرات فرش دستباف به ۷۰ میلیون دلار در سال ۹۸
کارگر بیان کرد: «میزان صادرات در پایان سال ۹۷ تنها ۲۳۸ میلیون دلار و در پایان سال ۹۸ با روندی نزولی به ۷۰ میلیون دلار رسید. مطابق پیش بینی‌ها و بررسی‌های سیر صادرات، سهم سال جاری نیز فراتر از ۵۰ میلیون دلار نیست که اگر چنین اتفاقی رخ دهد در مقایسه با متوسط ۵۰۰ میلیون دلاری صادرات فرش ایرانی به یک دهم تنزل خواهد یافت و به صراحت می‌توان آن را فاجعه نامید.»
رییس انجمن علمی فرش ایران با اشاره به تبعات کاهش صادرات فرش ایرانی می گوید که با این کاهش تنها عدد ارزآوری دچار تنزل نمی‌شود بلکه اشتغال‌های حاصل از فرش دستباف نیز متأثر شده و با بیکاری گسترده قالیبافان مواجه خواهیم شد. همچنین جایگاه فرش ایرانی در بازارهای جهانی نیز متزلزل و کشورهای رقیب همچون؛ هند و پاکستان در حال جایگزین ایران هستند. کم‌رنگ شدن بازار فرش ایرانی و حضور رقبا، بازگشت مجدد به عرصه صادرات را بسیار دشوار خواهد کرد و در کنار این ها شاهد آسیب‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و معیشتی فراوانی خواهیم بود.»
چین، رقیب دیروز و مشتری امروز
او درتشریح کشورهای متقاضی فرش دستباف ایرانی می‌گوید: «پیش از سیر نزولی صادرات، فرش دستباف ایرانی به ۸۰ کشور دنیا صادر می‌شد. برخی از این کشورها در زمره بازارهای سنتی به حساب می آمدند و از دیرباز با فرش ایرانی آشنا بودند. آمریکا، آلمان، ایتالیا، فرانسه، ژاپن و برخی کشورهای عربی منطقه از جمله کشورهای بازارسنتی و برزیل، آفریقای جنوبی و چین در شمار مشتریان جدید قرار می گرفتند.»
کارگر درباره وضعیت کنونی صادرات فرش دستباف ایرانی به کشور چین اظهارکرد: «در گذشته، کشور چین تولیدکننده و صادرکننده فرش دستباف بود اما با تحول اقتصادی و پیوستن به بازار آزاد جهانی و دوری از سیاست‌های کمونیستی به مرور از تولید فرش دور شد و به صنایع دیگری روی آورد. در پی این تغییر اقتصادی طبقه ای نوظهور و ثروتمند در کشور چین به وجود آمد که به دنبال کالایی دارای پرستیژ، لوکس و صاحب برند بودند و فرش ایرانی نیز در زمره این کالاها محسوب می‌شد. بنابراین با وجود آنکه کشور چین در گذشته رقیب فرش ایرانی به شمار می‌آمد اما در دهه‌های اخیر به یکی از مشتریان قابل توجه فرش ایرانی مبدل شد.»
او در پایان این گفت‌وگو با تأکید بر لزوم توجه دولت به کاهش چشمگیر صادرات فرش بیان می‌کند که مهم‌ترین تفاوت صادرات فرش ایرانی در مقایسه با سال‌های گذشته، حذف شدن آمریکا به عنوان بزرگترین خریدار و متقاضی فرش‌ایرانی دستباف بود.
فرش ایرانی زینت بخش فروشگاه های پکن
درسال ۹۸ تفاهم نامه ای میان مرکز ملی فرش ایران با اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین به منظور گسترش روابط و توسعه فرش دستباف ایران به امضا رسید و به موجب این امر بیشترین سهم صادرات در سال گذشته به چین اختصاص یافت.
با گشت و گذار در فروشگاه های بزرگ پکن، پایتخت چین خواهیم دید که فرش ایرانی خودنمایی می کند و زینب بخش فروشگاه های آنان است. برخی از فرش های ایرانی که به طورمعمول از پشم یا ابریشم بافته می شوند تا ۲ میلیون یوان قیمت دارند. چینی ها همانند ایرانی ها از فرش استفاده کاربردی ندارند و تنها از آن به صورت تابلو فرش یا برای زیبایی استفاده می کنند.
در ادامه این گزارش و بررسی وضعیت صادرات به کشور چین خبرنگار بازار به گفت و گو با رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین پرداخت.
شرط رونق صادرات، روابط سیاسی بدون تنش است
مجید رضا حریری، رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین درتشریح وضعیت صادرات فرش دستباف به بازار می‌گوید: «فرش، محصول خالص و یک کالای گران است که وارد هر بازار و خانه‌ای نمی‌شود بنابراین الزام دارد برای صادرات آن در بازارهای متقاضی حضور فیزیکی باشد که به دلیل شیوع ویروس کرونا این امکان مختل شده است. آنچه که پس از حضور فیزیکی حائز اهمیت است؛ حضور در سیستم بانکی دنیا است تا بتوان این چرخه را به طور منظم به گردش درآورد.»
وی افزود: «درچندسال گذشته، متقاضیان اصلی فرش ایرانی آمریکا و کانادا بودند که در حال حاضر چنین اتفاقی با توجه به اعمال تحریم‌ها دیگر ممکن نیست. پس از آمریکا و کانادا، شیوخ عرب مهم ترین مشتریان فرش ایرانی به شمار می رفتند زیرا طبقه ثروتمندانشان به خوبی با فرهنگ ایران آشنا بودند و به فرش دستباف ایرانی اهمیت فراوانی می دادند.»
حریری تصریح کرد: «شرط اصلی رونق صادرات، روابط سیاسی بدون تنش با بازارهای هدف است که درحال حاضر چنین امکانی وجود ندارد بنابراین طبیعی است که صادرات فرش دستباف با روندی نزولی مواجه شود.»
رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین خاطرنشان کرد: «درگیری و تنش های سیاسی مسبب گسترش تبلیغ‌های منفی خواهندشد و درنتیجه کشورهایی که قدمت کم‌تری دارند قادر به فهم فرهنگ ایرانی نخواهند بود رغبتی برای شناسایی و تقاضا نیز نخواهند داشت.»
او عنوان کرد: «صادرات فرش به معنای صادرات فرهنگ از یک کشور به کشور دیگر است. با سرمایه گذاری در تبلیغات صنایع دستی به ویژه فرش می‌توانیم آنچه را علیه ایران تبلیغ می‌کنند خنثی و نشان دهیم مردمی که فرهنگ چندهزار ساله دارند هیچ‌گاه نمی‌توانند تروریست باشند.»
وی همچنین درباره صادرات فرش دستباف به کشور چین افزود: «درحال حاضر صادرکننده فرش دستباف و ماشینی به کشور چین هستیم. صادرات فرش دستباف به کشور چین با هدف شناخت فرهنگ ایرانی از سال ۲۰۱۰ آغاز و تا به امروز ادامه دارد. در شش ماه نخست صادرات سال ۲۰۱۰ هزاران گزارش و مقاله در سایت و رسانه‌های چینی درباره فرهنگ و زیبایی های فرش ایرانی منتشر شد.»
حریری براین باوراست که ماندگاری صادرات مستلزم برنامه ریزی درست است که متاسفانه درباره صادرات فرش به سایرکشورها، برنامه ریزی و زیرساخت چندان مناسبی تهیه نشده بود.
*عدم افزایش و کاهش صادرات فرش دستباف به چین در سال های پیش از ۲۰۱۹
رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین بیان کرد: «تا پیش از سال ۲۰۱۹، اگرچه روند صادرات فرش دستیاف ایرانی به چین کاهش نیافت اما میزان رشد آن افزایشی هم نبود. درخصوص سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ به دلیل شیوع ویروس کرونا و کاهش تعاملات بین المللی نمی‌توان قضاوت کرد اما به طورحتم با برنامه ریزی درست می‌توان آن را ارتقا بخشید.»
حریری در پایان این گفت‌وگو گفت: «برای پیشرفت و پیش‌برد صنعت فرش در بازار چین، دو توافق‌نامه با مرکز ملی فرش به امضا رسانده و جلسه‌های متعددی را تشکیل کردیم اما سوءمدیریت برخی افراد و کوتاه بودن مدت برنامه ریزی‌شان مانع از این پیش‌برد شد.»
یک مقام مسئول دراین باره عنوان کرد که سال گذشته به پایین‌ترین سطح صادرات فرش رسیدیم که حدود ۷۰ میلیون دلار بوده و ۵۰ میلیون دلار آن، از طریق گمرک بوده و حدود ۲۰ میلیون دلار هم از طریق بار مسافری از کشور خارج شده؛ اما این عدد حتی در سال‌های قبل نیم میلیارد دلار هم بوده است. بنابراین نمی‌توانیم بیماری کرونا را مقصر کاهش این عدد بزرگ بدانیم.
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف نیز گفته است: « بخش مهم مشکلات پیش پای صادرکنندگان، به دولت، مصوبه‌ها و قانون‌های که تصویب شده مربوط می‌شود؛ به نحوی که برای تولید فرش دستباف، باید مواد اولیه وارد شود که به آن ارز دولتی اختصاص داده نمی‌شود، اما وقتی فرش بافته شد و صادرکننده می‌خواهد آن را صادر کند، ۶ ماه وقت دارد تا ارز آن را از طریق سامانه نیما به کشور برگرداند.»
گفتگو با صاحب نظران و بررسی وضعیت کنونی صادرات فرش ایران موضوعی است تا آگاه شویم اگر موانع پیش رو را کاهش ندهیم فرهنگ چندهزار ساله مان به دست فراموشی سپرده می شود. فرش، سهم کوچکی از فرهنگ بزرگ ایرانی را دارد اما کم رنگ شدن آن به معنای کم رنگ شدن صنایع پر مهر دستی و آغاز راه تماما ماشینی شدن است...
نظر شما