بازار؛ گروه بین‌الملل: ناآرامی‌های امنیتی طولانی مدت پیرامون تنگه باب المندب در دریای سرخ از پایان سال ۲۰۲۳ منجر به کاهش حمل‌ونقل نفت، گاز و تجارت جهانی از طریق کانال سوئز شده و بسیاری از نفتکش‌ها به مسیرهای جایگزین مانند دماغه امید نیک و کانال پاناما متوسل شده‌اند. اکنون نیز جنجال بر سر کانال پاناما به دلیل تهدیدهای دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، مبنی بر الحاق این کانال به کشورش به منازعه حاکمیتی بین ایالات متحده و پاناما تبدیل شده است. ترامپ که به طور رسمی در ۲۰ ژانویه ۲۰۲۵ فعالیت خود به عنوان رییس‌جمهور را آغاز کرد، به عوارض گمرکی وضع شده بر کشتی‌ها و نفتکش‌های آمریکایی که از کانال عبور می‌کنند، اعتراض دارد.
گذشته مختصر کانال پاناما
ایده پیوند اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام به اوایل قرن شانزدهم برمی‌گردد. پادشاه اسپانیا و امپراتوری روم در آن زمان دستور دادند تا مطالعه‌ای در مسیر احتمالی انجام شود تا حرکت کشتی‌ها بین اسپانیا و پرو تسهیل شود و مزیت استراتژیک و نظامی بر پرتغالی‌ها به دست آید، اما پروژه اجرا نشد. در قرن هجدهم، رئیس جمهور ایالات متحده، توماس جفرسون، ایده ایجاد مجدد کانال را به عنوان مسیری امن‌تر برای کشتی‌های آمریکایی نسبت به قایقرانی در نواحی جنوبی آمریکای جنوبی مطرح کرد، اما این پروژه دوباره تا قرن ۱۹ اجرا نشد. در سال۱۸۸۱، دولت فرانسه بر اساس تجربه قبلی و موفقیتی در حفر کانال سوئز که ۱۲ سال قبل (در سال ۱۸۶۹) افتتاح شده بود، به فردیناند دو لسپس مأموریت داد تا پروژه کانال پاناما را مدیریت کند.
برخلاف تجربه مصر، دولت فرانسه پس از ۸ سال کار مجبور به توقف پروژه شد، زیرا تب و مالاریا در بین کارگران شیوع یافت و ۲۲ هزار کارگر را به کام مرگ کشاند. پروژه کانال پاناما پس از هزینه ۲۸۷ میلیون دلار متوقف شد که منجر به ورشکستگی دی لسپس و ارجاع او به محاکمه با پسرش چارلز به اتهام هدر دادن سرمایه عمومی شد. در سال ۱۹۰۲، ایالات متحده (در زمان رئیس جمهور تئودور روزولت) حقوق کانال پاناما را از فرانسوی‌ها خریداری و سپس در سال ۱۹۰۳ با کلمبیا قراردادی امضا کرد که به آن اجازه ساخت و مدیریت کانال را به طور نامحدود داد.
ایالات متحده کار بر روی کانال را در سال ۱۹۰۴ آغاز کرد. دو مهندس برجسته آمریکایی موفق به ساخت سد و تکمیل کانال در ۱۰ سال و در ۱۵ آگوست ۱۹۱۴، دو سال زودتر از جدول زمانی مورد نظر شدند و کانال به طور رسمی در سال ۱۹۱۶ افتتاح شد. با وجود قدمت آن، کار مهندسی ساخت کانال پاناما هنوز به عنوان یک نمونه موفق در تاریخ مهندسی مدرن بوده و انجمن مهندسین عمران آمریکا آن را شگفت‌انگیز توصیف می‌کند.
کانال پاناما ۸۰ کیلومتر طول دارد و بعد از کانال سوئز دومین آبراه مصنوعی بزرگ است که اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام را به هم متصل می‌کند. از آنجایی که سطح دریا بین اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام در کانال پاناما ۲۶ متر است، عبور کشتی‌ها از کانال بستگی به سیستمی از قفل‌های مجهز به دریچه‌ها برای کمک به بالا و پایین بردن کشتی‌ها از کانال است. بر خلاف کانال سوئز که به دلیل همگرایی سطح آب بین دریای سرخ و مدیترانه، بدون این تجهیزات کار می‌کند.
حجم تجارت انرژی از کانال پاناما
آبراه کانال پاناما مجوز عبور سالانه ۱۴ هزار کشتی را صادر و حجم تجارتی که از این کانال عبور می‌کند حدود ۶ درصد از حجم کل تجارت دریایی جهان را تشکیل می‌دهد. حجم کالاهای عبوری از کانال پاناما در سال ۲۰۲۴ به ۴۲۳ میلیون تن در مقایسه با حدود ۵۱۰ میلیون تن در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته است. بر اساس داده‌های سازمان کانال پاناما برای سال ۲۰۲۴، ایالات متحده بیشترین استفاده را از این کانال برای حمل و نقل کالا دارد و پس از آن ۳ کشور از آسیا به رهبری چین قرار دارند. براساس این گزارش، ایالات متحده ۱۶۰ میلیون تن، چین ۴۵ میلیون تن، ژاپن ۳۰.۷ میلیون تن، کره جنوبی ۱۹.۶ میلیون تن و شیلی ۱۷.۴ میلیون تن حمل و نقل دارند.
بر اساس داده‌های سازمان کانال پاناما برای سال ۲۰۲۴، ایالات متحده بیشترین استفاده را از این کانال برای حمل و نقل کالا دارد و پس از آن ۳ کشور از آسیا به رهبری چین قرار دارند.
با توجه به فهرست ۱۵ کشور که از کانال ۲۰۲۴ استفاده می‌کنند، کشورهای اسپانیا و تایوان، سایر کشورهای قاره آمریکا مانند مکزیک، کانادا، کلمبیا، اکوادور و برزیل نیز از آن استفاده می‌کنند. در مورد تجارت انرژی، داده‌های اداره کانال سوئز نشان می‌دهد که ۷۳ میلیون تن (بیش از ۵۳۰ میلیون بشکه) نفت خام و فرآورده‌های نفتی از دو جهت اصلی کانال (شمال و جنوب) در سال ۲۰۲۴ عبور خواهد کرد. این داده‌ها همچنین حاکی از آن است که ۱۲.۵ میلیون تن محصولات پتروشیمی و ۳.۳ میلیون تن زغال سنگ در سال گذشته عبور کرده است.
کانال پاناما گذرگاه اصلی تانکرهای LNG آمریکایی است که روانه بازار آسیا می‌شوند زیرا کوتاه‌ترین مسیر دریایی برای عبور از ساحل خلیج آمریکا به ژاپن بوده که از طریق این کانال حدود ۳۴ روز طول می‌کشد. کانال سوئز در مسیر عبور کشتی‌هایی که از شرق آسیا و چین به سمت سواحل شرقی ایالات متحده حرکت می‌کنند با کانال پاناما مشترک است، اما زمان سفر از کانال پاناما برای این کشتی‌ها کمتر از ۵ تا ۶ روز است. پاناما میلیون‌ها تن LNG آمریکا را قبل از سال ۲۰۲۳ به آسیا ارسال می‌کرد که به دلیل کاهش شدید آب مجبور به محدود کردن حرکت کشتی‌های بزرگ و تأخیر و انباشت کشتی‌ها و تانکرها شد.
این وضعیت تانکرهای LNG آمریکا را مجبور کرد به سمت کانال سوئز منحرف شوند و سپس با افزایش ناآرامی‌ها در تنگه باب المندب در سال ۲۰۲۴، بیشتر نفتکش‌ها به مسیر دماغه امید نیک روی آوردند. حجم صادرات گاز مایع آمریکا در سال ۲۰۲۴ به حدود ۸۷.۲۲ میلیون تن بالغ شد که ۳۴ درصد آن به آسیا، معادل ۲۹.۵ میلیون تن و در راس آن‌ها ژاپن بوده است.
کانال پاناما گذرگاه اصلی تانکرهای LNG آمریکایی است که روانه بازار آسیا می‌شوند زیرا کوتاه‌ترین مسیر دریایی برای عبور از ساحل خلیج آمریکا به ژاپن بوده که از طریق این کانال حدود ۳۴ روز طول می‌کشد.
اهمیت اقتصادی کانال پاناما برای آمریکا
کانال پاناما از زمان تکمیل به مدت ۸۵ سال تحت مدیریت و بهره برداری انحصاری ایالات متحده باقی ماند تا اینکه در سال ۱۹۷۷، رئیس جمهور ایالات متحده، جیمی کارتر، قرارداد انتقالی را برای مدیریت مشترک کانال با ایالت پاناما امضا کرد. از آن تاریخ، این کانال توسط دولت پاناما اداره می‌شود، اما ایالات متحده همچنان این حق را برای خود محفوظ می‌دارد که از نیروی نظامی برای دفاع از بی‌طرفی کانال و آزادی دریانوردی استفاده کند.
کانال پاناما سواحل شرقی ایالات متحده را به آسیا و ساحل شرقی آمریکای لاتین متصل و آن را به یک گذرگاه اقتصادی و استراتژیک حیاتی برای بزرگترین اقتصاد و قدرت نظامی جهان تبدیل می‌کند. ارزش تجارت ایالات متحده که از این کانال عبور می‌کند طی سه دهه گذشته دو برابر افزایش یافته است و از ۱۵۰ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۵ به ۴۵۰ میلیارد دلار کنونی رسیده است.
بر اساس برآوردهای وزارت بازرگانی ایالات متحده، کشتی‌ها و تانکرهایی که مبادلات تجاری به/از ایالات متحده را حمل می‌کنند، در حال حاضر ۷۲ درصد از کل ترافیک کانال پاناما را تشکیل می‌دهند. بنابراین با وقوع هرگونه شرایط اضطراری در کانال معمولاً منجر به افزایش هزینه‌های تجارت انرژی آمریکا می‌شود که در نتیجه ناگزیر به استفاده از مسیرهای دریایی جایگزین طولانی‌تر و گران‌تر می‌شود.
نگرانی‌های استراتژیک در مورد حضور چین
تجارت چین از طریق کانال پاناما ۱.۳ میلیارد دلار ارزش دارد، این رقم در سال ۱۹۹۵ تنها ۱۰۰ میلیون دلار بود که نشان دهنده افزایش ۱۲ برابری در تنها سه دهه است. حضور چین در پروژه‌های بندری و توسعه‌های مرتبط با این کانال نیز در چارچوب طرح کمربند و جاده از سال ۲۰۱۳ افزایش یافته که هدف آن ایجاد شبکه‌های جهانی جایگزین برای جاده‌ها و بنادر موجود در آسیا، آفریقا، اروپا و آمریکای لاتین است.
کانال پاناما یک نقطه انسداد استراتژیک برای تجارت و ارتش ایالات متحده است و کنترل آن می‌تواند ترافیک تجاری و نظامی را مختل کند، به ویژه اینکه نیروی دریایی ایالات متحده در طول تاریخ از این کانال برای انتقال سریع کشتی‌ها و زیردریایی‌ها بین اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام در طول جنگ جهانی دوم استفاده کرده است.
اگرچه چین مایل است از نظر اقتصادی در پاناما نفوذ کند، اما پروژه‌های این کشور نگرانی‌های آمریکا را در مورد امکان استفاده دوگانه، به‌ویژه برای جاسوسی یا اهداف نظامی آینده، را افزایش می‌دهد. کانال پاناما یک نقطه انسداد استراتژیک برای تجارت و ارتش ایالات متحده است و کنترل آن می‌تواند ترافیک تجاری و نظامی را مختل کند، به ویژه اینکه نیروی دریایی ایالات متحده در طول تاریخ از این کانال برای انتقال سریع کشتی‌ها و زیردریایی‌ها بین اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام در طول جنگ جهانی دوم استفاده کرده است. برای نمونه، در طول جنگ سرد با اتحاد جماهیر شوروی، نیروی دریایی ایالات متحده کانال پاناما را یک دارایی استراتژیک مورد نیاز برای استقرار سریع نیروها و سوخت می‌دانست.
به همین دلایل، دونالد ترامپ معتقد است که جیمی کارتر رئیس جمهور سابق آمریکا در تصمیم خود برای واگذاری این کانال به پاناما عاقلانه عمل نکرده و او بیش از یک بار تهدید کرده است که علاوه بر خلیج مکزیک و جزیره گرینلند دانمارک، کانال پاناما را نیز به صورت نظامی ضمیمه خواهد کرد.
ترامپ هشدار داد که کشورش اجازه نخواهد داد این کانال در اختیار رقبا باشد. ترامپ همچنین خواستار کاهش عوارض گمرکی بالای کشتی‌ها و نفتکش‌های آمریکایی شد که از این کانال عبور می‌کنند، در غیر این صورت همانطور که چندین بار تأیید کرده بود، آن را بدون بحث به کشورش ملحق خواهد کرد که آخرین مورد آن در مراسم تحلیف خود در ۲۰ ژانویه ۲۰۲۵ بود.
نظر شما