آرشام هنرکار، بازار؛ استان سیستان و بلوچستان در جنوب شرق ایران، منطقه‌ای با تضادهای عمیق و رنج‌های تاریخی است. این استان همواره در معرض سیلاب‌های فصلی ویرانگر و خشکسالی‌های طاقت‌فرسا قرار داشته است، پارادوکسی که ریشه در مدیریت ناکارآمد منابع آبی، کمبود زیرساخت‌های مناسب و عدم سرمایه‌گذاری‌های هدفمند دارد. این وضعیت، علیرغم وجود هفت سد مخزنی و ۲۰ سد تغذیه‌ای با ظرفیت ذخیره‌سازی بالغ بر دو میلیارد و ۳۰ میلیون مترمکعب آب، به بحرانی مداوم تبدیل شده است.
اخبار منتشر شده در سال‌های گذشته، بارها از تبخیر بالای آب در این سدها به دلیل فقدان پوشش مناسب، سیستم‌های مدرن مدیریت آب و نبود شبکه پایین دست سدها خبر داده‌اند. گزارش‌های رسانه‌های مختلف به همراه تصاویر ماهواره‌ای، این ادعا را تأیید می‌کند. این موضوع، به ویژه در سال‌های اخیر با افزایش دمای هوا و کاهش بارندگی‌ها، بحران را تشدید کرده است.
به عنوان مثال، سیلاب‌های سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۴۰۰، ضمن وارد آوردن خسارات فراوان به زیرساخت‌ها و مزارع، نشان داد که سیستم‌های انتقال و مدیریت آب استان، نمی‌توانند حجم بالای آب را به نحو مؤثری مدیریت کنند. آب‌های جاری، به جای ذخیره‌سازی و استفاده بهینه، به دریا ریخته و فرصت‌های ارزشمند برای تغذیه سفره‌های زیرزمینی و کشاورزی از دست رفت.
در مقابل، در سال‌های خشکسالی، کشاورزان و مردم محلی با کمبود شدید آب آشامیدنی و کشاورزی مواجه شده‌اند. گزارش‌های متعدد از روستاهای مختلف استان، از خشک شدن چاه‌ها، کاهش شدید محصولات کشاورزی و مهاجرت اجباری مردم به دلیل کم‌آبی حکایت دارد.
گفت‌وگو با کشاورزان و اهالی منطقه، تصویری واقعی‌تر از این وضعیت را ارائه می‌دهد. آن‌ها از بی‌توجهی مسئولین به مشکلاتشان، عدم اجرای شبکه پایین دست سدها و تبخیر بالای آب در سدها شکایت دارند.
با وجود این تجارب تلخ، برنامه‌ریزی برای احداث سدهای جدید در استان، نگرانی‌های جدی را ایجاد می‌کند. اخیراً مطالعات احداث ۱۲ سد جدید در سطح استان نهایی شده است. این تصمیم، بدون توجه به مشکلات اساسی موجود و بدون حل مشکلات مدیریت منابع آبی، به نظر می‌رسد صرفاً تکرار اشتباهات گذشته باشد. به جای ساخت سدهای جدید، باید روی بهبود مدیریت منابع آبی موجود، احداث شبکه‌های انتقال آب کارآمد و مقاوم در برابر سیلاب، استفاده از فناوری‌های نوین برای کاهش تبخیر، و آموزش کشاورزان در زمینه‌های آبیاری نوین تمرکز کرد.
خشک‌ترین پاییز در هشت سال اخیر استان سیستان و بلوچستان
مدیرکل هواشناسی استان سیستان و بلوچستان در این رابطه در گفت‌وگو با بازار اظهار داشت: از ابتدای سال زراعی جاری تاکنون، میانگین بارش استان تنها یک میلی‌متر ثبت شده است که ۹۳ درصد کمتر از میانگین بلندمدت این دوره است.
حیدری: استان سیستان و بلوچستان رکورددار کاهش بارش‌های پاییز در کشور محسوب می‌شود
محسن حیدری ادامه داد: میانگین بلندمدت بارش استان در این مدت ۱۳.۹ میلی‌متر بوده است و استان سیستان و بلوچستان رکورددار کاهش بارش‌های پاییز در کشور محسوب می‌شود.
وی با اشاره به شاخص بارش، تبخیر و تعرق استاندارد شده(spei) در بازه یک ساله تا پایان آبان ۱۴۰۳، افزود: ۹۷.۸ درصد مساحت استان تحت تأثیر خشکسالی قرار دارد. از این میزان ۷.۶ درصد با خشکسالی خفیف، ۱۸.۷ درصد با خشکسالی متوسط، ۲۶.۶ درصد با خشکسالی شدید و ۴۴.۹ درصد با خشکسالی بسیار شدید مواجه هستند.
سیستان و بلوچستان بیش از ۲ دهه درگیر خشکسالی
مدیرکل هواشناسی سیستان و بلوچستان درباره تأثیرات خشکسالی بر استان اظهار داشت: خشکسالی گسترده پیامدهای جدی بر منابع آبی، کشاورزی و معیشت مردم به‌ویژه در مناطق روستایی داشته است. کاهش بارش‌ها به افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی، کاهش دبی چشمه‌ها و قنات‌ها، و پایین آمدن کیفیت آب آشامیدنی منجر شده است. این وضعیت علاوه بر تهدید جدی تولیدات کشاورزی، موجب مهاجرت بسیاری از ساکنان روستاها به شهرها شده است.
حیدری افزود: استان سیستان و بلوچستان بیش از دو دهه است که با خشکسالی‌های متوالی مواجه است و بر اساس شاخص بارش تبخیر و تعرق استاندارد شده(spei) در بازه ۱۰ ساله ۹۹.۷ درصد از مساحت استان تحت تاثیر خشکسالی قرار دارد و این شرایط یکی از طولانی‌ترین دوره‌های خشکسالی در کشور را رقم زده است.
حیدری: بر اساس شاخص بارش تبخیر و تعرق استاندارد شده(spei) در بازه ۱۰ ساله ۹۹.۷ درصد از مساحت استان تحت تاثیر خشکسالی قرار دارد
وی درباره پیش‌بینی‌های فصلی استان گفت: بر اساس الگوهای همدیدی، شرایط دورپیوندها و مدل‌های پیش‌بینی مختلف، میانگین بارش استان تا نیمه دی‌ماه کمتر از نرمال خواهد بود. از نیمه دی‌ماه تا اسفندماه نیز بارش‌ها با نوساناتی در محدوده نرمال بلند مدت پیش‌بینی می‌شود.
مدیرکل هواشناسی سیستان و بلوچستان عنوان کرد: میانگین دمای استان تا نیمه بهمن‌ماه در نیمه شمالی در محدوده نرمال و در نیمه جنوبی حدود ۰.۵ تا ۱ درجه بیشتر از نرمال خواهد بود. از نیمه بهمن‌ماه تا اردیبهشت‌ماه نیز انتظار می‌رود میانگین دمای استان ۱ تا ۲ درجه بیشتر از نرمال باشد.
سد یا تشتک تبخیر آب!
احمدعلی موهبتی استاندار اسبق سیستان و بلوچستان تیرماه ۹۹ در جلسه شورای اداری شهرستان چابهار اعلام کرده بود: "عمده سدهای احداث شده در سیستان و بلوچستان در سالیان گذشته به‌دلیل اینکه شبکه پایین‌دست ندارند، بهره لازم را به مردم نمی‌رساند و به‌نوعی این سدها به تشتک تبخیر تبدیل شده‌اند".
حسین مدرس خیابانی دیگر استاندار اسبق سیستان و بلوچستان نیز آذرماه ۱۴۰۰ در نشست شورای آب استان بر جلوگیری از هدررفت آب از مرزهای سیستان و بلوچستان تأکید و بیان کرد: ضروری است مسئولان دستگاه‌های اجرایی استان با هماهنگی فرمانداران از طریق ارائه راهکارهای مناسب از هدررفت آب از مرزهای کشور جلوگیری کنند. تهیه پک کامل در زمینه تأمین آب مورد نیاز سیستان و بلوچستان در زمان‌های تنش آبی باید مورد توجه قرار گیرد. هرساله در یک بازه زمانی حدود ۶ ماه به‌دلیل کاهش نزولات آسمانی شاهد تنش آبی در استان هستیم که باید در این زمینه برنامه جامع تدوین شود.
مشکلات سیستان و بلوچستان، فراتر از کمبود زیرساخت‌هاست. عدم برنامه‌ریزی در مدیریت منابع آبی و عدم دسترسی به اطلاعات دقیق در مورد میزان تبخیر و میزان آب تخصیص یافته به بخش‌های مختلف، از موارد قابل تامل این استان محسوب می‌شوند. این مسائل، نیاز به یک تغییر اساسی در رویکرد مدیریت منابع آبی و شفاف‌سازی در تصمیم‌گیری‌ها را بیش از پیش آشکار می‌سازد. در غیاب این تغییرات، سیستان و بلوچستان همچنان در چرخه مخرب سیلاب‌ها و خشکسالی‌ها گرفتار خواهد ماند.
نظر شما