«لباس سنگسر» یکی از نمادهای صنایع دستی ارزشمند استان سمنان

ندا شمس، بازار؛ ایل عشایر سنگسر یا ایل سنگسر یکی از مهم‌ترین ایل‌های عشایری ایران است که در منطقه مهدی‌شهر امروزی (سنگسر قدیم) زندگی می‌کنند. این ایل به دلیل سبک زندگی خاص و تاریخچه‌اش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

ایل سنگسر به‌صورت سنتی به دامداری و کوچ‌نشینی اشتغال دارند. دام‌های این ایل عمدتاً شامل بز و گوسفند است. کوچ‌های فصلی و حرکت میان ییلاق و قشلاق از ویژگی‌های مهم زندگی عشایری آن‌ها است اما این ایل ظرفیت های عظیم اقتصادی مانند گردشگری و صنایع دستی نیز دارد مانند البسه که می تواند سالانه درآمد خوبی را نصیب مردم این منطقه کند.

ویژگی‌های منحصر به فرد

ییلاق‌های دامداران سنگسری اغلب در مناطق مرتفع و کوهستانی البرز واقع است، درحالی‌که قشلاق‌های آن‌ها به مناطق پایینی و گرم‌تر در جنوب‌تر از مهدی‌شهر و سمنان منتقل می‌شود. سنگسری‌ها به زبان خاص خود که به نام زبان سنگسری معروف است، صحبت می‌کنند.

این زبان یکی از شاخه‌های زبان‌های ایرانی شمال غربی است و دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است. لباس‌های محلی سنگسر و موسیقی سنتی آن‌ها از دیگر جنبه‌های فرهنگی این ایل است که شامل پوشاک با طرح‌های منحصربه‌فرد و آهنگ‌ها و آواهایی است که در مراسم و گردهمایی‌های مختلف اجرا می‌شود. این ایل دارای آئین‌ها و جشن‌های متعددی است که برخی از آن‌ها ریشه در تاریخ و اساطیر ایرانی دارند و همچنان به‌صورت سنتی برگزار می‌شوند.

با توجه به اصالت و هویت عشایر سنگسر و تلاش و تعصبشان در حفظ این مواریث ارزشمند مانند حفظ و ترویج پوشش کامل زنانه و مردانه‌شان در طی سالیان سال به‌عنوان یکی از اقلام اصلی در جهیزیه نوعروسان، با احیا بافت پارچه سرپاره به همان شکل سنتی و همچنین امکان دسترسی همه اقشار جامعه به این فرم پوشاک فراهم خواهد شد.

لباس و هویت

لباس‌های اصیل سنگسر، بخشی از فرهنگ و هویت مردم این منطقه به شمار می‌رود و دارای طراحی‌ها و ویژگی‌های منحصربه‌فردی است که نشان‌دهنده تاریخ و شیوه زندگی عشایری آن‌هاست. برخی از این البسه و بافته‌ها به این شرح است:

چادرشب: یکی از مهم‌ترین اجزای لباس‌های زنانه سنگسر، چادرشب است. این چادران از پارچه‌های رنگارنگ و طرح‌دار دوخته می‌شوند و به‌طور اختصاصی بر روی شانه و دور کمر قرار می‌گیرند.

پیراهن و دامن‌های رنگارنگ: لباس‌های زنانه شامل پیراهن‌های بلندی است که معمولاً از پارچه‌های خوش‌رنگ و با طرح‌های متنوع تهیه می‌شوند.

روسری‌ها و سربندها: از پارچه‌های قیمتی و زربافت برای روسری‌ها و سربندهای خود استفاده می‌کنند.

لباس مردان

برای مردان: شلوار و پیراهن‌های ساده: مردان لباس‌های ساده‌تری دارند که شامل شلوارها و پیراهن‌های بلند است. این لباس‌ها معمولاً از پارچه‌های ضخیم و بادوام تهیه می‌شوند.

کلاه نمدی (کلاه سنگسری): یکی دیگر از اجزای مهم لباس مردان، کلاه نمدی است که از پشم گوسفند ساخته می‌شود. این کلاه‌ها به دلیل مواد و فرم ساختشان برای حفظ گرما در مناطق کوهستانی مناسب هستند..

جلیقه و کت: هم مردان و هم زنان ممکن است از جلیقه و کت‌های آراسته به نخ‌های رنگی و طرح‌های سنتی استفاده کنند که علاوه بر زیبایی، کارکرد عملی نیز دارند.

کژین (Kazin): ساختار و نوع دوخت و سوزن‌دوزی که چگونه می‌تواند نمایانگر موقعیت اجتماعی و سلیقه شخصی افراد باشد. پارچه‌بافی در همه اعصار و فرهنگ‌ها وجود داشته و دارد اما بافت این نوع پارچه با جنس و رنگ و شیوه برش و دوباره دوختن به حاشیه دامن‌های بیش از ۱۰ متری به‌عنوان دامن زیری لباس اصلی (کژین) زنان عشایر سنگسر منحصربه‌فرد و مختص به این منطقه است.

سربندها

سرگیرا (Sargira): تأثیرات فرهنگی و مذهبی بر استفاده از چادر در مناطق مختلف و تفاوت‌های محلی در طرح و رنگ.

مکنه (Makneh): مطالعه تطبیقی بین مکنه سنگسری و شال‌های مشابه در مناطق دیگر ازنظر کارکرد و طراحی.

کارت (Karti): تغییرات تاریخی در پوشاک مردانه و ارتباط آن بافرهنگ‌های مجاور.

سرپاره (Sarpare): جنس دامن پودری یا چیت بوده که شبیه دامن‌های امروزی است با این تفاوت که به‌جای کش در کمر دارای بند یا پسون (Person) بوده و در قسمت پایین دارای سرپاره (Sarpare) یا کیشین (Kisin) کیشین نوعی پارچه دستباف مهدی‌شهری است از جنس نخ پنبه‌ای رنگ‌آمیزی که به‌صورت یکسره بافته می‌شود.

ویژگی لباس ها

این لباس‌ها تلفیقی از زیبایی و کاربرد عملی‌ هستند و برای مقابله با شرایط اقلیمی منطقه طراحی شده‌اند، ضمن اینکه هویت فرهنگی ایل سنگسر را نیز به نمایش می‌گذارند. حفظ و استفاده از این پوشش‌های سنتی، نمونه‌ای از تلاش مردم سنگسر برای پاسداشت فرهنگشان است.

درگذشته و حتی حال در بسیاری مناطق جهت حاشیه یا خرج کار از پارچه‌های آماده و پرتی‌های خیاطی استفاده می‌شده و می‌شود اما برای حاشیه قردار شوال به‌عنوان دامن زیرین لباس کژین که به‌نوعی ژپون لباس هم بوده بهره‌گیری از نخ طبیعی یا کژ (ابریشم) همراه بارنگ آمیزی و چله کشی و آماده دوخت نمودن آن و برش مورب زدن پارچه بعد از بافت و دوخت مجدد در حاشیه دامن‌ها نشانگر توجه به زیبایی و ظرافت و دقت نظر در نزد زنان هنرمند سنگسری است.