پایان آب در نصف جهان | اصفهان؛ بسته گردشگری یا کلکسیون صنایع آب‌بر و آلاینده؟

بازار، گروه آب و انرژی: اصفهان در هر ثانیه به ۱۸ هزار لیتر آب نیاز دارد، این در حالی است که طبق گفته های اورنگی مدیر آبرسانی شرکت آب و فاضلاب استان ظرفیت منابع تامین آب استان تنها ۱۵ هزار لیتر برثانیه است. در این میان دولت ها سعی دارند تا با اجرای طرح هایی همچون انتقال آب از دریا و رودخانه کارون کمی شرایط را بهتر کنند اما کارشناسان و فعالان محیط زیست امیدی به بهتر شدن شرایط ندارند.

درویش فعال زیست محیطی در باره چالش های موجود در تامین آب نصف جهان به بازار می گوید: در طول سال های گذشته یعنی از دهه ۳۰ طرح های متعددی برای تامین آب در اصفهان و ورود آب به حوضه زاینده رود کلید خورده است. اما بعدها جمعیت زیادی وارد این استان شدند و در عمل پروژه های تعریف شده برای تامین آب بیشتر فایده نداشت و ناترازی آب در اصفهان هر روز بیشتر و بیشتر می شد. حالا نصف جهان در آستانه ورشکستگی آبی قرار گرفته و مسولین گمان می کنند که با طرح هایی همچون انتقال آب از دریا می توانند بحران پیش آمده در این استان را حل کنند.

جالب است که بدانید به مدد سیاست گذاری های اشتباه درحال‌حاضر بیش از 80 درصد دشت‌های استان اصفهان ممنوعه بوده و این استان از نظر تعداد چاه های غیر مجاز در جایگاه هشتم کشوری قرار دارد. به همه این مشکلات باید حجم بالای فرونشست را هم اضافه کرد. آمارهای اعلامی نشان می دهد که اصفهان در بین استان‌های کشور از نظر وسعت پهنه فرونشست رتبه دوم را به خود اختصاص داده و این مساله آثار تاریخی، مناطق مسکونی و بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی این استان را در معرض خطر قرار داده است.

منابعی که نیامده هزینه شدند

طرح انتقال آب نمک‌زدایی‌شده دریا در دو فاز ۲۰۰ میلیون مترمکعبی و انتقال آب از رودخانه ماربر در محدوده شهرستان سمیرم به حوضه زاینده‌رود ۲ طرحی است که در سه سال اخیر با سرعت زیادی برای حل بحران آبی در نصف جهان پیگیری شدند. انتظار می‌رود مجموعا نزدیک به ۴۸۰ میلیون مترمکعب را در صورت اتمام فاز اول انتقال آب دریا به منابع آب حوضه اضافه کنند.

در این میان برخی دیگر از کارشناسان نگرانی تشدید اضافه برداشت ها با اجرای طرح های انتقال آب هستند.

بنفشه زهرایی کارشناس حوزه آب در اینباره می گوید: با توجه به حجم کم‌آبی موجود در استان، انتظار می‌رود افزایش ۴۸۰ میلیون مترمکعبی منابع آب استان، منجر به توسعه صنعتی بیشتر و تأمین تنها بخشی از حقوق مجاز آب که در سال‌های اخیر تأمین نشده، شود. با این اوصاف بعید است که طرح انتقال آب اثر محسوسی در بهبود بیلان منابع آب زیرزمینی یا احیای رودخانه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی داشته باشد و حتی ممکن است که بخشی از مناقشات آبی داخل استان اصفهان را به مناقشات آبی بین‌استانی تبدیل کند.

درویش فعال محیط زیست: انتظارها برای اینکه با افتتاح طرح انتقال ۷۰ میلیون مترمکعب از دریای عمان به اصفهان از شهریور ۱۴۰۳، بساط سفرهٔ تأمین آب لااقل صنایع بزرگ استان همچون فولاد مبارکه، ذوب‌آهن، پالایشگاه و پتروشیمی برای همیشه از سر رودخانه زاینده‌رود برچیده شود، خیالی خام بود. چرا که نه‌ تنها خبری از تحقق تأمین آب صنایع استان اصفهان از دریای عمان نیست بلکه مصارف جدیدی به‌صورت دست‌به‌نقد به این جمع اضافه شدند

درویش هم به نوعی این گفته ها را تایید می کند. او گفته که «انتظارها برای اینکه با افتتاح طرح انتقال ۷۰ میلیون مترمکعب از دریای عمان به اصفهان از شهریور ۱۴۰۳، بساط سفرهٔ تأمین آب لااقل صنایع بزرگ استان همچون فولاد مبارکه، ذوب‌آهن، پالایشگاه و پتروشیمی برای همیشه از سر رودخانه زاینده‌رود برچیده شود، خیالی خام بود. چرا که نه‌ تنها خبری از تحقق تأمین آب صنایع استان اصفهان از دریای عمان نیست بلکه مصارف جدیدی به‌صورت دست‌به‌نقد به این جمع اضافه شدند.»

وقتی اصفهان یکی از مهم ترین منابع تامین آب خود را از دست می دهد

استان اصفهان دو منبع مهم و اصلی برای تامین آب دارد که یکی از آنها زاینده رود و دامنه های شاهین کوه و زرد کوه بوده و دیگری کوهستان های کرکس است. این کوهستان که سالانه چیزی حدود ۲ میلیارد مترمکعب از آب شهرهایی همچون مورچه خوار، میبد، ‌نطنز و اردستان را تامین می کند، ‌ یکی از منابع اصلی تغذیه آب خوان محسوب می شود. اما آب چشمه و جوی های این منبع مهم در تامین آب تحت تاثیر فعالیت های معدنی به شدت کاهش یافته است.

درویش در اینباره می گوید: بر اساس آمارهای اعلامی چیزی حدود روزانه چیزی حدود ۴۵۰ کامیون از سنگ های این کوهستان تراشیده می شود. بدون شک در صورت تداوم این حجم از کوه خواری، اصفهان یکی از مهم ترین منابع اصلی و استراتژیک و راهبردی تامین آب خود را از دست خواهد داد.

زهرایی کارشناس حوزه آب: در برنامه سازگاری با کم‌آبی استان اصفهان که در اسفندماه ۱۳۹۹ به تصویب رسید، هزارو ۱۲۰ میلیون مترمکعب صرفه‌جویی در برداشت آب زیرزمینی در افق ۱۰ ساله مصوب شد. این میزان صرفه‌جویی نشان از اضافه برداشت ۴۲ درصدی در برداشت‌های آب بخش کشاورزی در حوضه زاینده‌رود در استان اصفهان دارد

اضافه برداشت ۴۲ درصدی در حوزه زاینده رود

شاید برای شما هم این سوال پیش آمده که شدت کم‌آبی در استان اصفهان و حوضه زاینده‌رود چقدر است؟ آنگونه که بنفشه زهرایی کارشناس حوزه آبی به بازار می گوید: در برنامه سازگاری با کم‌آبی استان اصفهان که در اسفندماه ۱۳۹۹ به تصویب رسید، هزارو ۱۲۰ میلیون مترمکعب صرفه‌جویی در برداشت آب زیرزمینی در افق ۱۰ ساله مصوب شد. این میزان صرفه‌جویی نشان از اضافه برداشت ۴۲ درصدی در برداشت‌های آب بخش کشاورزی در حوضه زاینده‌رود در استان اصفهان دارد.

به گفته او، ۱۹۱ میلیون متر مکعب هدف‌گذاری صرفه‌جویی در برداشت آب سطحی زاینده‌رود در برنامه سازگاری با کم‌آبی این استان که به تأیید تمام نهادهای ذی‌ربط مدیریت‌کننده و مصرف‌کننده آب استان نیز رسیده است، نشان از اضافه برداشت‌های درخور توجه آب سطحی نیز دارد. این اعداد و ارقام نشان از شدت بالای کم‌آبی در حوضه زاینده‌رود دارد.

این کارشناس حوزه آب ادامه داد: با وجود هدف گذاری های انجام شده اما آمارهای منتشر شده از سوی شرکت مدیریت منابع آب در سال ۱۴۰۰، نشان می‌دهد که ۳۴ درصد چاه‌های استان اصفهان، غیرمجاز هستند و با وجود اینکه از سال ۱۳۸۶ تاکنون نزدیک به ۱۰ هزار چاه غیرمجاز مسدود شده ولی چاه‌های غیرمجاز و برداشت‌های آب از آنها و برداشت‌های غیرمجاز از چاه‌های دارای پروانه ادامه داشته و توفیق چندانی در مهارکردن روند افت آب‌های زیرزمینی در حوضه زاینده‌رود حاصل نشده است.

۵ دلار هزینه تامین هر مترمکعب از دریای عمان

بسیاری از کارشناسان محیط زیست اجرای طرح انتقال آب از دریای عمان به اصفهان را ناکارآمد ارزیابی می کنند. برخی از هزینه های بالای این طرح می گویند و برخی دیگر نسبت به تبعات زیست محیطی آن هشدار می دهند.

درویش کارشناس محیط زیست با اشاره به این نکته که گران‌ترین شکل تامین آب، شیرین کردن و انتقال آن است، اظهار داشت: تامین هر متر مکعب از این روش بالای ۵ دلار هزینه دارد. این در حالی است که با این رقم می‌توانستیم با این منابع به دنبال ارتقای زیرساخت آموزش و پروش بوده و کشور را به سمت پایداری واقعی هدایت کنیم.

اصفهان یکی از ارزشمندترین و جذاب‌ترین حوزه‌ها در زمینه گردشگری تاریخی و فرهنگی بوده و نیازی نیست به کلکسیونی از صنایع آب‌بر و آلاینده تبدیل شود. اگر قرار است این شهر به مهد تولید ثروت و کار تبدیل شود؛ می‌توان آن را به بزرگترین مزارع خورشیدی و استحصال انرژی از طریق خورشید تبدیل کرد. حتی می توان با تقویت توریسم سلامت در این استان تولید پول و ثروت کرد که هیچ‌یک هم نیاز به انتقال آب از دریای عمان، خرسان، کوهرنگ ۳ و ... ندارد

او ادامه می دهد: اصفهان یکی از ارزشمندترین و جذاب‌ترین حوزه‌ها در زمینه گردشگری تاریخی و فرهنگی بوده و نیازی نیست به کلکسیونی از صنایع آب‌بر و آلاینده تبدیل شود. اگر قرار است این شهر به مهد تولید ثروت و کار تبدیل شود؛ می‌توان آن را به بزرگترین مزارع خورشیدی و استحصال انرژی از طریق خورشید تبدیل کرد. حتی می توان با تقویت توریسم سلامت در این استان تولید پول و ثروت کرد که هیچ‌یک هم نیاز به انتقال آب از دریای عمان، خرسان، کوهرنگ ۳ و ... ندارد.

درویش درباره مخالفت های خود با این طرح اینگونه توضیح می دهد: «نگاه کنید که نتیجه اجرای طرح‌های انتقال آب، چگونه به افزایش مهاجرت از استان‌های زاگرس‌نشین که با شدیدترین نرخ بیکاری روبرو هستند به اصفهان و یزد همراه شده و حتی نسبت جنسیتی را به شدت تغییر داده است. »

این کارشناس محیط زیست بر این باور است که ما باید یاد بگیریم با ظرفیت‌های خود زندگی کنیم. برنامه‌ریزی برای خارج از حد ظرفیت‌های آبی، روش صحیحی نیست. این تفکر که متأسفانه مثل یک سندروم شده است، در حال سرایت به همه‌جاست. این در حالی است که باید با داشته‌هایمان به روش صحیح زندگی کنیم.

بی شک راه سعادت ایران در تغییر چیدمان توسعه و معرفی اقتصادی است که آب‌محور نباشد. آب یک کالای زیستی و برای بسترسازی تداوم حیات در این سرزمین ضروری است، او را چون یک کالای اقتصادی به حراج ننهاده و مواظب رگ‌های حیات ایران‌بانو باشیم.