بازار؛ گروه بین الملل: همزمان با تحرکات ایران در زمینه توسعه ترانزیت ریلی کشور، همسایگان شرقی نیز فرصت را غنیمت شمرده و در تلاش هستند تا ساخت کریدورهای مشترک جدیدی را کلید بزنند. اگرچه ساخت کریدورهای جدید ریلی در دو سمت ایران یعنی شرق و غرب در جریان است، اما نگاهی به زمینه فعالیت های کشورهای همسایه نشان می دهد که تعداد این کریدورها و تنوع آنها در شرق و با محوریت افغانستان بیش از غرب است.
تصمیم همسایگان شرقی ایران برای ساخت کریدور شمال – جنوب جدید!
رهبران کشورهای افغانستان، ترکمنستان و پاکستان، در جریان نشست هفته گذشته خود در آکتائو قزاقستان بر سر ساخت کریدور ریلی مشترک میان سه کشور به توافق رسیدند. بر اساس بیانیه منتشر شده در وب سایت نخست وزیری قزاقستان، این مسیر جدید از شهرهای تورغندی، هرات، قندهار، سپین بولداک عبور کرده و در نتیجه، سه کشور ترکمنستان، افغانستان و پاکستان به یکدیگر متصل خواهند شد. این مسیر همچنین قرار است در ادامه، به هند یعنی چشمه بار اصلی کریدور شمال – جنوب عبوری از ایران متصل شود.
بر اساس آخرین داده های موجود، پیشنهاد ساخت این کریدور از سوی «ممد خان چاکی یف» رئیس آژانس حمل و نقل و ارتباطات ترکمنستان پیشنهاد شده است. همچنین از غلات و گندم به عنوان بار اصلی کریدور مذکور یاد شده که قزاقستان به عنوان یکی از بزرگترین صادر کنندگان گندم جهان نیز قرار است به کریدور جدید شمال – جنوب ملحق شود. شبکه ریلی گسترده این کریدور نیز قرار است توسط شرکت های قزاق طراحی و ساخته شود که در صورت تحقق، بزرگترین پروژه خارجی ریلی قزاقستان به حساب می آید.
از زمان روی کار آمدن مجدد طالبان در افغانستان، کابل اقداماتی فعالانه در زمینه توسعه مسیرهای ترانزیتی خود انجام داده که عمده این مسیرها می توانند در راستای کاهش اهمیت و مرکزیت مسیرهای ایرانی عمل نمایند.
بر اساس گزارش منتشر شده در نشریه کاسپین نیوز، نمایندگان افغانستان در نشست آکتائو نیز آمادگی خود برای تسهیل در حمل و نقل کالا از قزاقستان و ترکمنستان به سمت پاکستان اعلام آمادگی کرده اند. نمایندگان افغانستان مشخصا از ترانزیت کالاهای چینی ورودی به کشورهای ترکمنستان و قزاقستان از طریق مسیر کمربند و جاده و انتقال آنها به سمت جنوب (پاکستان) از طریق خاک افغانستان استقبال کرده و آن را موجب رونق و توسعه درآمدهای تجاری این کشور دانسته اند.
همزمان، «سریک ژومانگارین» نخست وزیر قزاقستان از طرح ساخت کریدور شمال – جنوب جدید استقبال کرده و در جریان نشست آکتائو گفت: این آغاز ساخت یک کریدور غربی عبوری از افغانستان به سمت پاکستان و هند خواهد بود.
بر اساس تخمین های اعلام شده از سوی دولت قزاقستان، بار ترانزیتی عبوری از افغانستان طی سال های پیش رو بیش از ۴۰ درصد افزایش می یابد. همچنین گفته می شود حجم بار عبوری از افغانستان تا سال ۲۰۳۰ به حدود سه برابر افزایش خواهد یافت.
خطر کریدور شمال – جنوب جدید برای ترانزیت ریلی ایران
تامین امنیت اقتصادی افغانستان به یکی از اولویت های ایران و کشورهای آسیای مرکزی تبدیل شده است. دلیل اصلی این هدفگذاری، ایجاد فضای اقتصادی نسبتا مناسب برای افغان ها و جلوگیری از روند روزافزون مهاجرت غیرقانونی شهروندان این کشور به کشورهای همسایه بوده که البته این سیاست، چندان هم موفقیت آمیز عمل نکرده است.
اما به نظر می رسد مقام های طالبان خواسته هایی بلندپروازانه و فراتر از تامین امنیت اقتصادی افغانستان را در سر می پرورانند. تنها از زمان روی کار آمدن مجدد طالبان در افغانستان، کابل اقداماتی فعالانه در زمینه توسعه مسیرهای ترانزیتی خود انجام داده که عمده این مسیرها می توانند در راستای کاهش اهمیت و مرکزیت مسیرهای ایرانی عمل نمایند.
یکی از موارد مهمی که دولت چهاردهم در زمینه دیپلماسی حمل و نقل منطقه ای خود باید آن را مورد توجه جدید قرار دهد، توجه به ساخت مسیرهای ترانزیتی رقیب به ویژه در جهت شمال – جنوب توسط همسایگانی چون ترکیه و کشورهای آسیای مرکزی است که می تواند آینده مسیرهای ترانزیتی ایران را بیش از پیش زیر سوال ببرد.
در قضیه کریدور مورد توافق میان افغانستان، ترکمنستان، قزاقستان و پاکستان آن هم با محوریت حمل غلات نیز، شاهد کاهش اهمیت مشهور مسیرهای ترانزیتی عبوری از ایران هستیم. دولت طالبان در اوایل روی کار آمدن مجدد خود در افغانستان، اعلام کرده بود که قصد دارد مسیر خواف – هرات را برای ترانزیت کالا از مسیر ایران فعال نماید. اگرچه، طالبان هنوز هم این موضع خود را تغییر نداده، اما اقدامات آنها برای ساخت کریدورهای جدید همچون ترانس افغان، کریدور تاپی و ... نشان از فعالیتی آشکار به ضرر مسیرهای عبوری از ایران است که در صورت عدم اتخاذ دیپلماسی مناسب دولت چهاردهم، می تواند منجر به از دست رفتن مزایای مسیرهای ایرانی شود.
اگرچه مساله امنیت داخل خاک افغانستان و توپوگرافی کوهستانی این کشور، این باور را در ذهن بسیاری از کارشناسان ایجاد نموده که ساخت چنین کریدورهایی در عمل محقق نخواهد شد، اما باید به یاد داشته باشیم که نظر این دست از متخصصین در خصوص ساخت و بهره برداری از کریدور ترانس کاسپین نیز این بود که چنین مسیری به دلیل زمانبر بودن در حمل ترکیبی و افزایش هزینه حمل، هیچ گاه عملیاتی نخواهد شد. اما آنچه امروز شاهد هستیم، انتقال بخش مهمی از بارهای عبوری از ایران به مسیر کریدور ترانس کاسپین است که سود آوری مناسبی نیز برای همسایگان شرقی و غربی دریای خزر به همراه داشته است.
لذا، یکی از موارد مهمی که دولت چهاردهم در زمینه دیپلماسی حمل و نقل منطقه ای خود باید آن را مورد توجه جدید قرار دهد، توجه به ساخت مسیرهای ترانزیتی رقیب به ویژه در جهت شمال – جنوب توسط همسایگانی چون ترکیه و کشورهای آسیای مرکزی است که می تواند آینده مسیرهای ترانزیتی ایران را بیش از پیش زیر سوال ببرد.
نظر شما