بازار؛ گروه استان ها: گلستان به واسطه اینکه استانی شمالی است، مسافران و گردشگرانی که مقصد آنها سفر به این استان است با نیت بهره مندی از جاذبه های طبیعی نظیر جنگل، دریا و آبشار و غیره به این سرزمین وارد می شوند.
«ناهارخوران» نامی آشنا برای مسافرانی است که به گرگان سفر می کنند. پارک جنگلی ناهار خوران تقریبا جزو جاذبه های گردشگری پر طرفداری است که غالبا گردشگران و مسافران نمی خواهند دیدن آن را از دست بدهند. اما در گوشه ای از این شهر اصالت و فرهنگ گذشتگان در روح مردمان آن و در ظاهر خانه هاشان خودنمایی می کند که به واسطه کم کاری مسئولان گمنام است. «بافت تاریخی گرگان» جاذبه ای دلنشین بوده که قدم زدن در کوچه و پس کوچه های آن روح و جان انسان را جلا می دهد. ترکیب چشم نواز سفالینه های قرمز بر بام خانه ها و لهجه گوش نواز و شیرین پیرزن و پیرمردهای گرگانی حسی خوشایند القا می کند.
بافت تاریخی گرگان دارای ویژگی‌ها و مشخصه‌هایی است که آن را از سایر قسمت‌های شهر متمایز می‌کند و به نوعی هویت شهر محسوب می‌شود.
این بافت به عنوان سومین بافت باارزش و دارای سبک معماری پس از اصفهان و یزد بوده که مساحت آن ۱۵۶ هکتار است و ثبت این اثر به عنوان نخستین بافت تاریخی کشور در فهرست آثار ملی در سال ۱۳۱۰ نشان از اهمیت این منطقه ارزشمند است.
بافتی که از محلاتی مانند دوشنبه‌ای، باغ پلنگ، میخچه گران، نعلبندان، درب نو، سبزه مشهد، شیرکش، سرچشمه و میرکریم، قلعه کهنه، دباغان و چند محله دیگر تشکیل شده است. محلاتی که دارای مساجد قدیمی، آب انبار، قنات، معابر تنگ و باریک، کاروانسرا و البته واحدهای مسکونی هستند.
این بافت دارای دو بخش اداری و مسکونی است که منازل موجود در بخش مسکونی بیشتر متعلق به اواخر دوره قاجار و اوایل دوران پهلوی است.
بافت تاریخی شهر گرگان عنوان افتخارآمیز وسیع‌ترین بافت تاریخی ثبت شده شمال ایران را از آن خود دارد
این بخش از شهر گرگان عنوان افتخارآمیز وسیع‌ترین بافت تاریخی ثبت شده شمال ایران را از آن خود دارد با بناهای شاخصی همچون خانه‌های شیرنگی، تقوی، شعرباف، خراسانی، مفیدیان، کبیر، سرای باقری‌ها و امامزاده نور به مرکز استان گلستان هویتی عمیق بخشیده است.
خانه امیر لطیفی
خانه امیر لطفی در محله چهارشنبه‌ای گرگان واقع شده است و بنایی است دو طبقه و روبه جنوب با یک هزار متر مساحت که شامل دوبخش ۱- هسته اصلی بنا و ۲- بخش های خدماتی است.
عمده ارزش بنا به هسته ساختمان اصلی بستگی دارد و در مرکز خود هر طبقه یک اطاق سه دربی و دو راه پله در مجاورت آن و سپس یک اطاق دیگر در هر سو دارد. بدین صورت بنایی است که ۳ اتاق و دو راه پله نمای اصلی آن را تشکیل می دهد.
در خانه امیر لطفی از فضای مورد استفاده در کرسی چینی نیز به نحو مطلوب استفاده شده است و با ساخت حوض‌خانه؛ در مسیر آب شهری که از جنوب وارد ساختمان می شود، فضایی برای ایام گرم تابستان فراهم آورده شده است.
درب های چوبی دو لنگه که در طبقه اول دارای کتیبه و در طبقه دوم دارای هلال می باشند نمای اصلی بنا را جلوه ای خاص بخشیده اند.
فرم موزون رعایت تقارن، ارتفاع مناسب با ابعاد بنا سرشیرهای پیش آمده و آجر فرش گچ‌بری اتاق ها تفکیک فضاهای خدماتی چون آشپزخانه و انباری و بخش خدمه از هسته اصلی از ویژگی های بنای امیر لطفی است.
تاریخ ساخت این بنا به اواخر دوره قاجاریه می رسد و اوج رونق بنا زمان پهلوی اول بوده است. این بنا در سال ۱۳۷۸ با شماره ۲۳۹۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
خانه خراسانی‌ها
ساخت خانه خراسانی‌ها خانه با سلطنت ناصر الدین شاه برابری می‌کند و این موضوع روی سنگ نبشته سطوح زیرین سرشیرهای این خانه مشهود است و سال ۱۲۹۵ قابل رؤیت است. این بنا در دو بخش شمالی و جنوبی ساخته شده و عمده ارزش‌های معماری برجای مانده بنا بخش جنوبی آن بوده و بخش شمالی فاقد ارزش تاریخی است.
این بنا در سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و در آذر ۱۳۷۸ حریم آن مشخص شد.
خانه مفیدیان
مجموعه مفیدیان متعلق به دوره قاجار به عنوان یکی دیگر از بناهای ارزشمند بافت تاریخی توسط سید ضیا الدین مفیدیان در سال ۱۳۲۷ ساخته شده است.
بنای مفیدیان به صورت مجموعه و از سه ساختمان مجزا تشکیل شده، ساختمان ضلع جنوبی که قدیمی ترین قسمت بنا است مربوط به دوره قاجاریه است. بنای ضلع شرقی که فضای خدماتی (مطبخ) است مربوط به همین دوره بوده اما ساختمان ضلع شمالی بنا مربوط به دوره پهلوی است که احتمال دارد بر روی یک ساختمان دوره قاجاریه ساخته شده باشد.
خانه شفیعی
در خانه شفیعی همچون دیگر بناهای به جای مانده از دوره قاجار توجه خاصی به تزئینات شده که از آن جمله می‌توان به طاق و طاق نماهای جناغی، تزئینات آجری خفته راسته در بالای ورودی ستون‌های آجری اشاره کرد.
از دیگر زیبایی‌های بصری این بنا میزان ارتفاع آن است، وجود سطوح شیبدار شیروانی‌ها، سفال و رنگ قرمز آن، وجود تراس ها، پوشش گیاهی، دسترسی به چشم انداز بافت از طریق تراس ها، همگی از زیبایی‌های دیگر بنا محسوب می‌شوند.
خانه باقری‌ها
یکی از خانه‌های معروف و قدیمی بافت تاریخی گرگان، خانه باقری است که مربوط به اوایل دوره پهلوی با بیش از ۱۵۰ سال قدمت است و به عنوان نمونه‌ای ارزشمند از معماری بومی مسکونی در شهر می‌توان از آن یاد کرد.
ساختمان این خانه، در حد فاصل محلات نعلبندان و سرچشمه و در حاشیه جنوبی یکی از معابر اصلی و پرگذر بافت قدیم گرگان واقع شده است، معبری که بازار و تکیه نعلبندان را به بنای امامزاده نور و سپس تکیه سرچشمه متصل می‌سازد.
در میان خانه‌های تاریخی باقی مانده در شهر خانه باقری یکی از وسیع‌ترین و سالم‌ترین نمونه‌ها است که عرصه این بنا یک هزار و ۹۵۰ مترمربع و زیربنای مجموع فضاهای سرپوشیده آن هزار و ۵۵۵ مترمربع می‌باشد.
این خانه از ترکیب متناوب فضاهای باز و بسته و بر اساس نوعی سازماندهی مجموعه‌ای ساخته شده که حیاط‌های تقریباً غیرهندسی و متعدد در آن نقشی برجسته ایفا می‌کنند.
خانه باقری دارای هفت حیاط با اندازه و فرم‌های گوناگون است و دو حیاط اندرونی، دو حیاط بیرونی، حیاط هشتی، حیاط مطبخ و حیاط سرطویله که در مجموع با چهار ورودی به شبکه معابر اطراف بنا راه پیدا می‌کند.
خانه میرشهیدی
مجموعه میرشهیدی از ارزشمندترین بناهای تاریخی که بخشی از آن به دوره قاجار و قسمتی از آن هم متعلق به دوره صفویه است. در قسمت تحتانی این بنا طاق‌های بسیار قدیمی وجود دارد که دو چشمه از آن جاری است که چشمه اول در ضلع غربی ساختمان و چشمه دوم در بخش تحتانی بنای ساختمان دو طبقه قرار دارد.
خانه تاریخی میرشهیدی کهن‌ترین بنای سه طبقه در گذشته به شمار می‌رود که در محله سرچشمه گرگان قرار دارد.
خانه فاطمی
خانه فاطمی تک بنای بزرگ با ۴۷ اتاق در فضای اندرونی و بیرونی، حیاط خلوت، تالارها و عناصر معماری منحصر به فرد به جا مانده از دوره قاجار و پهلوی است.
بنای تاریخی فاطمی در کنار مدرسه عمادیه، خانه باقری و خانه امیرلطیفی در طرح پردیسان و یکی از خانه‌های قدیمی است که مالکیت آن در اختیار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان است.
خانه رضا قلی‌نژاد
خانه رضا قلی نژاد را می‌توان به عنوان یکی از زیباترین بناهای به جا مانده از اواخر دوره قاجار دانست.
این بنا در محله سرچشمه گرگان واقع شده که از شرق به امامزاده نور و از جنوب شرق از طریق معبری به مجموعه تقوی و باقری ارتباط دارد.
وسعت بنای تاریخی رضا قلی نژاد حدود ۵۰۰ متر مربع و دارای دو درب ورودی از معبر شرقی و جنوبی است.
خانه تقوی‌ها
خانه تقی اف از بناهای دوره قاجار که در مساحتی بیش از دو هزار متر مربع ساخته شده و ساخت آن منسوب به حاج میرزا محمدتقی تقوی (تقی اف) است. این مجموعه تاریخی شامل بیش از ۱۰ حیاط اصلی و فرعی بوده که حیاط‌های اصلی آن شامل حیاط‌های بیرونی اول و دوم، حیاط‌های اندرونی اول و دوم، حیاط مطبخ، حیاط سرطویله، هشتی ها و پشت حیاط‌ها و غیره توسط میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خریداری شده و کاربری اداری پیدا کرده است.
بناها اغلب دو طبقه هستند و کف طبقه دوم با چوب لمبه کوبی شده تا بار کمتری بر سقف طبقه تحتانی وارد شود
اجزا به کار رفته در این ساختمان گچ، خاک، آهک، آجر، خشت خام و چوب است، چوب‌های به کار رفته در ستون‌ها اغلب چوب درخت سرخدار و چوب‌های به کار رفته در درها اغلب چوب درخت ازدار (آزاد) است.
بناها اغلب دو طبقه هستند و کف طبقه دوم با چوب لمبه کوبی شده تا بار کمتری بر سقف طبقه تحتانی وارد شود.
این ساختمان یک متر بالاتر از سطح زمین ساخته شده و زیر آنها خالی است تا از نفوذ رطوبت به داخل بنا جلوگیری شود.
در داخل حیاط‌ها ایوان‌هایی طراحی شده که به آنها «مهتابی» می‌گویند. این ایوان‌ها از تابش مستقیم نور خورشید در امان بوده و محل خوبی برای نگهداری برخی آذوقه‌ها بود.
در داخل یکی از حیاط‌های بیرونی، جلوی نمای ورودی ساختمان در طبقه بالا، کنسولی طراحی شده که به بنا زیبایی و ابهت خاصی بخشیده است که اصطلاحاً به این گونه بناها «کلاه فرنگی» گفته می‌شود.
این ساختمان محل تجمع تجار و سیاستمداران بزرگ منطقه بوده و حتی در چند دوره هم دفتر انتخابات نمایندگان تجار بوده است.
در برخی قسمت‌های بنا هم چوب‌های زیر «شیر سر» ها با نقوش اسلیمی، اشعار فارسی به خط نستعلیق و آیات قرآن به خط نسخ تزئین شده اند که علاوه بر زیبایی به بنا تیمن، تبرک و تقدس می‌داد و نقش نگاهدارنده و محافظ در مقابل بلایا را هم ایفا می‌کرد.
داخل هر حیاط یک حوض طراحی شده که دسترسی ساکنان آن حیاط را به آب آسان می‌کرد، آب حوض‌ها هم توسط جوی‌های روبازی که از خارج بنا آب را به داخل هدایت می‌کردند تأمین می‌شد.
به گزارش خبرنگار بازار، درست است که مدیریت شهری گرگان در معرفی این ظرفیت گردشگری در مرکز استان غفلت کرده اما گردشگرانی که به این محلات پا می گذارند می توانند سفیران خوبی برای معرفی بافت تاریخی گرگان باشند.
نظر شما