بازار؛ گروه بین الملل: ولیعهد و نخست وزیر عربستان محمد بن سلمان در چندین جبهه تلاش می کند تا عربستان را با اعمال اقدامات قدرتمند خارجی تبدیل به یک بازیگر جهانی کند.
پیش بینی عربستان با دارایی های قوی و متنوعی مانند تولید نفت، توسعه تجارت، اعتبار مذهبی و بعد مهاجرت مشهود است. در واقع، این کشور در حال حاضر بخشی از گروه اقتصادی بریکس؛ یعنی مجموعه از قدرتهای جدید جایگزین گروه هفت. اگرچه شرایط اجتماعی و اقتصادی عربستان به این کشور اهرم قابل توجهی در صحنه جهانی می دهد، اما عربستان سعودی در حال حاضر برای ظهور به عنوان یک قدرت هژمونیک منطقه ای دارای مشکلاتی است؛ در واقع، محیط آن سناریوی دشواری را ارائه می دهد که از آن جمله می توان به طرح کشور در تقابل با تضادهای سکولار، سرمایه گذاری های نظامی معکوس و اقدامات برای اهداف پرستیژ اشاره کرد.
در این راستا، این کشور در تلاش است تا روابط با ایران، نزدیک شدن به اسرائیل، شکست اقدام نظامی این کشور در یمن، رهبری آن در جهان عرب و اسلام و فرافکنی بشردوستانه در کمک رسانی در درگیری ها و شرایط بلایای طبیعی را برجسته کند. برخی از کارشناسان معتقدند که چالش های کلیدی در همسایگی آن بدون شک اسرائیل و ایران هستند؛ حتی با وجود آنکه روابط میان ایران و عربستان گرم شده است اما از آن جایی که نفوذ جمهوری اسلامی ایران در حال افزایش است، عربستان، یکی از بزرگترین تهدیدها را از سوی رقیب تاریخی خود می داند.
از طرفی، نمی توان از جنگ اخیر حماس و اسرائیل هم غافل شد؛ رویدادی که سیاست عربستان را تحت فشار قرار داده و آخرین تلاش های دیپلماتیک این کشور با ایران و رژیم اسرائیل را به حالت تعلیق درآورده است. در مورد اسرائیل، اگرچه دستور کار بنیامین نتانیاهو شامل گسترش دامنه توافقنامه ابراهیم به عربستان سعودی بود، اما اکنون شرایط برای هر گفتگوی دوجانبه بسیار دشوار است: اقدام حماس تأثیر روانی عظیمی بر اسرائیل و بنیامین نتانیاهو داشته و اسرائیل به شدت ضعیف شده است. حتی گمانه زنی هایی وجود دارد که در کوتاه مدت به دلیل ناتوانی، اسرائیل سقوط خواهد کرد.
فرافکنی جهانی
عربستان سعودی در حالی نزدیکی خود با غرب را حفظ می کند که ارزش های علمی آن توسط جامعه سعودی بسیار توجه می شود. عربستان سعودی در حال حاضر به طور کامل در آسیای قرن بیست و یکم حضور دارد: چین در سال ۲۰۰۹ از ایالات متحده به عنوان بزرگترین خریدار نفت سعودیها پیشی گرفت، ضمن اینکه در اول ژانویه ۲۰۲۴ عربستان به گروه اقتصادی بریکس متشکل از کشورهای ادغام شده در اقتصاد جهانی و با تولید ناخالص داخلی بالاتر از کشورهای جی هفت، پیوست.
نفت به عربستان سعودی موقعیت ممتاز جهانی و قدرت چانه زنی داده است
بر همین اساس، ریاض در حال حاضر بخشی از قدرت جهانی در حال ظهور است که در آن توازن قدرت جهانی در حال تغییر است. این نظم جدید موجب ایجاد تنش با جی هفت شده است، زیرا به دلیل قدرت اقتصادی بزرگ خود، اقتصادهای نوظهور به دنبال کسب امتیازات سیاسی و قدرت تصمیم گیری بیشتر در مجامع بین المللی هستند.
نفت به عربستان سعودی موقعیت ممتاز جهانی و قدرت چانه زنی داده است. یک بحران اقتصادی بزرگ در سال ۱۹۷۳ رخ داد که کشورهای تولیدکننده نفت قیمت ها را ۷۰ درصد افزایش دادند تا حمایت غرب از اسرائیل را محکوم کنند. چشم‌انداز اقتصاد بین‌الملل در نتیجه افزایش قیمت‌ها در سال ۲۰۲۲ مجددا وارونه شده است که عمدتاً ناشی از فشار عربستان بر سازمان کشورهای صادرکننده نفت است که این کشور همراه با روسیه رهبری می‌کند. اوپک پلاس در حال حاضر بیست و چهار تولیدکنندگان نفت را گروه بندی می کند که به نوبه خود ۵۵ درصد از عرضه جهانی را در اختیار دارند.
از منظر و جنبه تجاری، شرکت نفتی آرامکو و شرکت صنایع پایه عربستان به ترتیب بزرگترین شرکت های نفت و پالایش جهان هستند. همانطور که بالبینو پریتو، رئیس افتخاری باشگاه صادرکنندگان و سرمایه گذاران اسپانیا، اشاره می کند، این دو بزرگترین شرکت هایی هستند که به بیشترین قدرت صادراتی دست یافته اند. شرکت‌های چندملیتی عربستان سعودی در حوزه تحقیق و توسعه سرمایه‌گذاری می‌کنند و از نظر ارزش برند در صحنه جهانی، آرامکو، مخابرات و بانک الراجهی برجسته هستند.
این کشور همچنین از نظر دسترسی و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در رتبه پنجاه کشور برتر قرار دارد. موقعیت جهانی این کشور نیز در حوزه مذهبی مشهود است؛ این کشور مقدس ترین زیارتگاه های اسلام را در خود جای داده است، جایگاهی که با حق حفظ میراث اسلامی مرتبط است. علاوه بر این، مکه، مقصدی محبوب برای زائران از سراسر جهان است که در سال ۲۰۲۳ تعداد بازدیدکنندگان بیشتری نسبت به پنج سال گذشته داشته است. قابل ذکر است که تقریباً ۱.۵ میلیارد مسلمان با سهمیه سالانه زیارتی عربستان، حداقل یک بار در طول زندگی خود به عربستان سفر کرده اند.
پس از ایالات متحده، عربستان سعودی دومین کشوری است که بیشترین جمعیت مهاجر در جهان را (۱۲.۱ میلیون)، به دلیل تقاضای بالای آن برای متخصصان در بخش های ساخت و ساز و خدمات دارد. هند منبع اصلی کارگران مهاجر (۳۰ درصد) است که ۷۰ درصد آنها در مشاغل موقت مشغول به کار هستند. پس از آن، پناهجویان از سوریه، عراق، سودان، یمن، سومالی، فلسطین، لیبی، مصر و لبنان می آیند. قابل ذکر است، سوریه کشوری بود که بیشترین تعداد آوارگان را در سال ۲۰۱۷ داشته است.
افزون بر این، ریاض یک شهر بین المللی است و تقریبا نیمی از هفت میلیون نفر جمعیت آن غیر سعودی هستند. در نهایت، عربستان سعودی کشور شورای همکاری خلیج فارس است که بیشترین جوانان را در سایر کشورها، عمدتاً در ایالات متحده، انگلیس و همچنین در استرالیا، کانادا، اردن و امارات دارد.
عربستان سعودی به عنوان راهی برای اعمال قدرت نرم در منطقه عربی، کمک های بشردوستانه و مالی به ترکیه و سوریه را پس از زلزله های فوریه ۲۰۲۳ افزایش داده است
از طرفی، مشکلات در محیط منطقه ای عربستان در صحنه منطقه ای چندان مناسب نیست که تعدادی از موانع مانع از لذت بردن آن از همان نوع فرافکنی چشمگیر جهانی می شود. در این راستا، بازدارندگی نظامی منطقه‌ای آن در یمن به‌طور قابل‌توجهی شکست خورده و برای اولین بار در تاریخ اخیر خود، کنترل شمال این کشور تحت کنترل حوثی‌ها را از دست داده است. همچنین، روابط با اسرائیل، با میانجیگری درگیری فلسطین با آینده ای نامشخص نمایان است. در نهایت، عربستان سعودی به عنوان راهی برای اعمال قدرت نرم در منطقه عربی، کمک های بشردوستانه و مالی به ترکیه و سوریه را پس از زلزله های فوریه ۲۰۲۳ افزایش داده؛ ضمن اینکه در سپتامبر گذشته به زلزله زدگان در مراکش و طوفان در لیبی کمک کرده است.
توافقات با ایران
ایران و عربستان سعودی پیشتر به نوعی دشمن یکدیگر بوده‌اند و چندین درگیری پیرامونی در یمن، سوریه و لبنان داشته‌اند که به «جنگ سرد خاورمیانه» معروف است. با این حال، انگیزه چین سناریوی کاملاً جدیدی را تعیین کرد که در قالب توافقات برای برقراری مجدد روابط دوجانبه و بازگشایی سفارت‌ها صورت گرفت. ابتدا در سپتامبر ۲۰۲۲، ایران و امارات قراردادی امضا کردند. این امر در ۱۰ مارس ۲۰۲۳ توسط ایران و عربستان سعودی دنبال شد که این پیمان از اهمیت بیشتری برخوردار است.
از زمان برقراری مجدد روابط دوجانبه میان ایران و عربستان، فضای خاصی از اعتماد متقابل ایجاد شده است که امکان بررسی بازسازی روابط دیپلماتیک ایران با کشورهای حاشیه خلیج فارس را فراهم کرده است
ایران در ژوئن ۲۰۲۳ علیرضا عنایتی را به عنوان سفیر خود در عربستان سعودی منصوب کرد و از افتتاح سفارت ریاض، سرکنسولگری جده و نمایندگی دائمی سازمان همکاری اسلامی خبر داد. به نوبه خود، پادشاهی سعودی در ماه اوت سفارت خود را در تهران و کنسولگری خود را در شهر مشهد افتتاح کرد. بر همین اساس، عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران نیز در آسیا همگرایی دارند. طبق پیش بینی های صورت گرفته در آسیا، عربستان به عنوان یک قدرت نوظهور یکپارچه مطرح است، شرایطی که آن را با ایران به عنوان یک شریک در گروه بریکس همراه می کند.
برای هر دو کشور، چین یک متحد با ارزش است، به طوری که سرمایه گذاری چین با تعداد زیادی تکنسین و کارگر برای ایران بسیار مهم است. در نتیجه، رابطه با جمهوری خلق چین اولین اولویت در سیاست خارجی ایران است. از زمان برقراری مجدد روابط دوجانبه میان ایران و عربستان، فضای خاصی از اعتماد متقابل ایجاد شده است که امکان بررسی بازسازی روابط دیپلماتیک ایران با کشورهای حاشیه خلیج فارس را فراهم کرده است.
ابتدا، ایران ابتکاری برای ایجاد یک مجمع متشکل از کشورهای ساحلی حاشیه خلیج فارس (بحرین، ایران، عراق، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات) در تهران ارائه کرد. همچنین اولین سفر فیصل بن فرحان و حسین امیرعبداللهیان وزرای خارجه ایران به تهران و ریاض بسیار مهم بود. پیش از این توافقات، ایران روابط مهم انرژی با قطر و عمان داشت که عمدتاً برای توسعه اکتشاف گاز مشترک در میادین مشترک فراساحلی بود.
قابل ذکر است که این سه کشور روابط دیپلماتیک با اسرائیل ندارند. در مورد عمان، شکاف حتی پس از پیروزی بنیامین نتانیاهو در انتخابات بیشتر شد. قطر روابط خارجی مهمی با ایران خارج از دستور کار و تصمیمات شورای همکاری خلیج فارس را حفظ کرده است. به دلیل این روابط، طی سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ کشورهای عضو شورا روابط دیپلماتیک خود را قطع کردند.
روابط ایران با عمان، دیگر کشور همسایه تنگه هرمز، به سال ۱۹۹۲ برمی گردد که اولین مذاکرات برای توسعه مشترک اکتشاف گاز در میادین دریایی بوخا و هنگام آغاز شد؛ طرحی که تلاش شد در سال ۲۰۱۵ از سر گرفته شود. آخرین بار در ماه می ۲۰۲۲، ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران و سلطان هیثم بن طارق در مسقط به توافقی برای بهره برداری مشترک از میدان نفتی هنگام واقع در خلیج فارس در یک فضای دریایی مشترک در نزدیکی جزیره ایرانی به همین نام دست یافتند.
نتیجه
اقدامات و سیاست خارجی عربستان سعودی در دو سطح صورت می گیرد: اقدامات فوری و صحنه جهانی. در اولی، عربستان برای ظهور به عنوان یک قدرت هژمونیک منطقه ای با مشکلات جدی مواجه است، در حالی که در دومی با موفقیت خود را در محیط های ژئوپلیتیکی نوظهور قرار داده است.
سیستم بازدارندگی نظامی آن به طور قابل توجهی در یمن شکست خورده است، جایی که کنترل خود را بر قلمرو شمالی تحت کنترل حوثی ها از دست داده است. جنگ اخیر حماس و اسرائیل، رویدادی که سیاست عربستان سعودی را تحت فشار قرار داده و آخرین تلاش‌های دیپلماتیک این کشور را با هر دو کشور متوقف کرده است، قابل چشم پوشی نیست.
در مقابل، در صحنه جهانی، عربستان سعودی یک قدرت چشمگیر با شرایط اقتصادی و اجتماعی بسیار مثبتی است که از آن جمله می توان به حضور در بریکس اشاره کرد.
نظر شما