بازار؛ گروه بین‌الملل: شرکتهای ایرانی در مراحل مختلف طراحی، ساخت بدنه و ساخت نیروگاه‌های برقابی پروژه راغون تاجیکستان حاضر هستند و توان فنی مهندسی کشور در توسعه پروژه‌هایی از این دست را به رخ می‌کشند. سد راغون با ارتفاع ۳۳۵ متر مرتفع‌ترین سد دنیا است که در کشور تاجیکستان قرار گرفته و ظرفیت ذخیره ۱۳ میلیارد متر مکعب آب را داراست. شرکتهای ایرانی در مراحل مختلف طراحی، ساخت بدنه و ساخت نیروگاه‌های برقابی پروژه راغون تاجیکستان حاضر هستند و توان فنی مهندسی کشور در توسعه پروژه‌هایی از این دست را به رخ می‌کشند. نکته جالب اینکه مهندسان ایرانی در سد راغون با شرکتهای خارجی از جمله سلینی ایتالیا رقابت می‌کنند که پیش از انقلاب این شرکت‌ها سد دز را برای ایران ساخته بودند.
اهمیت سدسازی و برق آبی تاجیکستان
تاجیکستان یکی از کوهستانی‌ترین کشورهای آسیای مرکزی و جهان است که برق آبی را به یکی از مهمترین صنایع این کشور تبدیل کرده است. استفاده کامل از تمام منابع آبی تاجیکستان، از نظر تئوری برای تامین برق سه برابری تمام آسیای مرکزی کافی خواهد بود. تاجیکستان به ویژه برای بخش انرژی سازگار با محیط زیست ارزش قائل است. امامعلی رحمان، رئیس جمهوری تاجیکستان، در آخرین اجلاس سران SPECA اظهار داشت که کشورش از نظر انرژی سبز در رتبه ششم جهان قرار دارد. پیش از این، تاجیکستان یکی از کشورهایی بود که کمترین سهم را در انتشار دی اکسید کربن جهانی داشت.
سرمایه گذاری در بخش برق آبی تاجیکستان از زمان استقلال این کشور بالغ بر دو میلیارد دلار بوده که برای کشوری با تولید ناخالص داخلی کمتر از ۱۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ بسیار چشمگیر است. شرکای خارجی فعالانه در ساخت نیروگاه‌های برق تاجیکستان حضور دارند. به عنوان مثال، نیروگاه برق آبی سنگ‌توده، دومین نیروگاه قدرتمند کشور، به طور مشترک با متخصصان روسی و با استفاده از بودجه روسیه ساخته و اکنون یک سرمایه گذاری مشترک بین دو کشور است. ۷۵ درصد از سهام توسط شرکتهای روسی کنترل می‌شود. این نیروگاه در حال حاضر تقریباً ۱۱ درصد از کل برق تولید شده در کشور را تولید می‌کند.
همچنین پروژه‌های زیادی در کشور وجود دارد که در زمان اتحاد جماهیر شوروی تاجیکستان راه اندازی شده‌اند اما اکنون غیر فعال هستند. پروژه « راغون HPP» بزرگترین آنها است. زیرا تکمیل نیروگاه برق آبی برای آنها دست نیافتنی به نظر می‌رسید؛ این پروژه ۸ میلیارد دلار هزینه خواهد داشت و اجرای آن شامل ساخت بلندترین سد جهان (۳۳۵ متر!) بر روی سنگ‌های ناپایدار در منطقه‌ای با خطر لرزه‌ای بالا خواهد بود. با این حال، اگر این نیروگاه با موفقیت به بهره برداری برسد، تا ۴۵ درصد از کل برق کشور را تولید خواهد کرد. حال با کمک متخصصان ایرانی این مهم در حال تحقق است.
همچنین پروژه‌های زیادی در کشور وجود دارد که در زمان اتحاد جماهیر شوروی تاجیکستان راه اندازی شده‌اند اما اکنون غیر فعال هستند. پروژه « راغون HPP» بزرگترین آنها است. زیرا تکمیل نیروگاه برق آبی برای آنها دست نیافتنی به نظر می‌رسید؛ این پروژه ۸ میلیارد دلار هزینه خواهد داشت
برای سال‌ها، متحدان غربی تاجیکستان از نزدیک این پروژه را زیر نظر دارند، زیرا تصور می‌کنند در صورت حمایت از تکمیل آن، این کشور می‌تواند از نظر انرژی از فدراسیون روسیه مستقل شود. با این حال، برخلاف نظر غربی‌ها که هنوز درگیر ساخت و ساز نیستند، شرکت روسی RUSAL پروژه مطالعات امکان سنجی و کارهای اولیه برای ازسرگیری ساخت و ساز را با استفاده از بودجه خود (تا سقف یک میلیارد دلار) مطابق با قرارداد ۲۰۰۴ به پایان رساند اما تاجیکستان تصمیم گرفت این پروژه را متوقف کند زیرا روسیه از منافع ازبکستان در این پروژه دفاع می‌کرد. در آن سال‌ها بحث درباره «توسعه پایدار» در آسیای مرکزی یا تمرکز بر روابط روسیه با همسایگانش، رایج نبود.
همچنین، پروژه انتقال برق CASA-۱۰۰۰ برای تضمین صادرات برق از تاجیکستان و قرقیزستان به افغانستان و پاکستان منبع نویدهای بزرگی برای صنعت برق تاجیکستان است که در سال ۲۰۱۶ آغاز شد. با این حال، موانع بسیار برای تحقق این خط وجود دارد؛ روابط پرتنش اخیر با افغانستان، و همچنین وجود چندین درگیری در روابط با قرقیزستان یکی از آنهاست. علاوه بر این، سرمایه‌گذارانی که تاجیکستان بار دیگر آنها را به عنوان صندوق‌ها و بانک‌های غربی معرفی کرده است، ناامید شده‌اند. همچنین پاکستان، کاربر اصلی برق این پروژه، خواست تا برق خود را از چین تامین کند زیرا مقرون به صرفه‌تر و پایدارتر است.
به نظر می رسد رئیس جمهور روسیه در ۲۲ نوامبر به همتای تاجیکستانی خود اطلاع داده که شرکت PJSC RusHydro قصد خود را برای مشارکت در طراحی مجتمع‌های جدید انرژی آبی در تاجیکستان ابراز کرده است. اعلام این که تاجیکستان برای گرفتن وام‌های بالغ بر ۹۰۰ میلیون دلار با چین و کشورهای عربی مذاکره کرده نیز برای آن دلگرم کننده است. به نظر می‌رسد که دوشنبه با منابع آبی فراوان بار دیگر فرصت تکیه بر متحدان سیاسی و اقتصادی قاره‌ای خود را دارد که بر حمایت از منافع کشورهای اطراف خود اصرار دارند. باید دید که آیا تاجیکستان رویکرد خود به دیپلماسی انرژی را تغییر خواهد داد یا خیر، اما موضوع اکنون مناسب‌تر و قابل توجه‌تر است.
نقش ایران
اما در این میان، ایران برخلاف کشورهای غربی و روسیه در بخش سدسازی تاجیکستان تجربه درخشانی دارد که نمونه اخیر راغون گویای این امر است. البته، این پروژه همواره با مخالفت قاطع ازبکستان مواجه بوده و اعلام می‌کند که آسیب‌های جبران ناپذیری به اکولوژی منطقه آسیای مرکزی وارد می‌کند. تاجیکستان نیز به نوبه خود از ایمنی کامل این پروژه صحبت می‌کند و اینکه پروژه راغون تقاضای برق را نه تنها برای مصرف کنندگان تاجیک، بلکه برای مصرف کنندگان کشورهای همسایه نیز برآورده می‌کند. اما ازبک‌ها باور دارند که ساخت ایستگاه برق آبی راغون مشکل کمبود آب در آسیای مرکزی را تشدید می‌کند و در نتیجه منجر به تنش در روابط بین تاجیکستان و همسایگانش و به ویژه با ازبکستان شود.
سال گذشته نیز آیین افتتاحیه پانزدهمین اجلاس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری تاجیکستان به ریاست وزیر نیرو و وزیر انرژی و ذخایر آبی جمهوری تاجیکستان برگزار شد. این اجلاس در راستای تحکیم روابط و گسترش همکاری‌های ایران و تاجیکستان به میزبانی وزارت نیرو و ریاست "علی‌اکبر محرابیان" و "دلیر جمعه" وزیر انرژی و ذخایر آبی تاجیکستان صبح امروز در محل تالار ایران وزارت نیرو آغاز به کار کرد. بر این اساس طرف‌ها در فضایی دوستانه، راه‌های گسترش همکاری‌های اقتصادی، بازرگانی، فنی، علمی، فرهنگی و تشکیل کمیته‌ها و گروه‌های کاری، پیگیری توافقات و توسعه همکاری‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهند.
همچنین، به گفته دکتر میرطاهری مدیر کل دفتر همکاری‌های علمی و بین المللی دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، این نخستین بار است که این دانشگاه موفق به نفوذ در بازار تکنولوژی منطقه می‌شود که در نوع خود کم نظیر است. قرارداد مذکور در واقع چهارچوبی برای انتقال تکنولوژی سدسازی از طریق ارائه مشاوره فنی و مهندسی به کشور تاجیکستان خواهد بود. این موفقیت در راستای رهنمودهای مقام معظم رهبری به وقوع می پیوندد که دانشگاه های کشور را دارای توانایی لازم برای صدور دانش وتجربه به کشورهای جهان دانسته اند. ازسوی دیگر چنین قراردادی موجب تحکیم روابط میان ملت های دو کشور می‌شود.
این همکاری در بحث سدسازی ایران در تاجیکستان که موضوعی حیاتی برای انرژی آسیای مرکزی است، می‌تواند به تحکیم روابط تهران و دوشنبه کمک فراوانی کند. باید توجه داشت که در دولت سیزدهم همکاری دو کشور در بخش انرژی تقویت شده و اکنون با پیوستن ایران به سازمان شانگهای می‌توان روابط را بیش از گذشته گسترش داد
مشارکت ایران در نمونه سازه‌های بزرگ نظیر ساخت طرح عظیم اوما اویا در سریلانکا و سد و نیروگاه سنگ توده ٢ و تونل استقلال در تاجیکستان نشان دهنده قدرت شرکتهای ایرانی است. این طرح‌ها در اعمال مدیریت آب به ویژه در تامین و انتقال آب بسیار مهم بوده و بررسی تاریخی نشان می‌دهد که تا چه حد مدیریت صحیح آب، این عنصر کمیاب و ارزشمند برای ادامه حیات، همواره عاملی برای ثبات سیاسی و اجتماعی بوده است.
البته اخیرا، محمد رستمی، مدیرعامل هلدینگ نیرو قرارگاه خاتم‌الانبیاء خبر از تخلف تاجیک‌ها در واگذاری برخی پروژه‌ها داده است. او گفته که «در سال ٩٠ این هلدینگ در مناقصه ساخت سد در تاجیکستان برنده شد اما این کشور با تخلف با لابی این پروژه را به یک شرکت آلمانی واگذار کرد و نتوانستیم وارد این پروژه شویم.»
در مجموع، این همکاری در بحث سدسازی ایران در تاجیکستان که موضوعی حیاتی برای انرژی آسیای مرکزی است، می‌تواند به تحکیم روابط تهران و دوشنبه کمک فراوانی کند. باید توجه داشت که در دولت سیزدهم همکاری دو کشور در بخش انرژی تقویت شده و اکنون با پیوستن ایران به سازمان شانگهای می‌توان روابط را بیش از گذشته گسترش داد.
نظر شما