بازار؛ گروه بین الملل: به تازگی سید میعاد صالحی، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیر عامل راه آهن جمهوری اسلامی ایران از توافق ریلی جدید تهران و آنکارا و تفاهم دو طرف برای تبادل ۲۰۰ واگن در شبانه روز از مرز رازی خبر داده است.
ایران و ترکیه خط آهن جدید مرند- چشمه ثریا- ایغدیر-قارص را نیز با هدف تنوع بخشی به مسیرهای ترانزیتی خود پیگیری می کنند. ایران از این مسیر به دنبال اتصال خود به اروپا از طریق شبکه ریلی سراسری ترکیه و ایفای نقش به عنوان پل ارتباطی میان چین با قاره سبز است.
مطالعات احداث این خط که ایده اولیه آن از چندین سال قبل شکل گرفته از سوی دو کشور انجام شده که حدود ۲۰۰ کیلومتر آن در ایران و ۲۰۰ کیلومتر در ترکیه است که می‌تواند به جهش تبادلات ریلی دو کشور بیانجامد و افزایش ظرفیت جا به جایی بین دو کشور تا حدود ۸ میلیون تن بار در سال از مسیر جدید را به دنبال دارد.
در این راستا مقرر شده تا ترکیه به سرعت نسبت به بازسازی زیرساخت شبکه ریلی خود و رفع آسیب های ناشی از زلزله و همچنین مشکلات پیش آمده به دلیل کاهش سطح آب دریاچه وان اقدام کند. اتصال ریلی ایران از مسیر رازی با چالش هایی مواجه است که مهم ترین آن کاهش آب دریاچه وان بوده است. برای رفع این مشکل قرار است ترکیه استقرار کشتی های فری بوت را تسریع بخشد. امید می رود با بازسازی، اصلاح و ارتقای اسکله و همچنین استقرار کشتی های مربوط به حمل واگن (فری بووت) در دریاچه وان طی یک ماه آینده ظرفیت عبور واگن از دریاچه وان به حداکثر میزان خود برسد.
ایران در دهه های گذشته شبکه ریلی خود را تا مرز رازی امتداد داده و به مرز ترکیه رسانده است، ترکیه نیز از مرز رازی به داخل خاک خود یک راه‌آهن احداث کرد، اما هیچگاه این خط را به شبکه ریلی سراسری خود وصل نکرد و آن را در ساحل دریاچه وان متوقف کرد؛ این در حالی است که آن سوی دریاچه وان به شبکه ریلی ترکیه وصل بوده و اتصال شبکه های ریلی ایران و ترکیه فقط نیازمند احداث یک خط ریلی به طول 238 کیلومتر در حاشیه این دریاچه برای مرتبط کردن دو سوی آن است. جمهوری اسلامی ایران حتی در سال‌های گذشته پیشنهاد فاینانس این طرح از جانب خود را با طرف ترک مطرح کرد اما دولت آنکارا آن را نیز نپذیرفت.
در صورت احداث این قطعه، شبکه ریلی ایران به ترکیه و به تبع آن به اروپا وصل شده و ترانزیت تمام‌ریلی شرق-غرب از طریق ایران گام بلندی به سمت تحقق برخواهد داشت؛ با وجود چنین ظرفیتی، کشور ترکیه سال ها از درخواست های مکرر ایران برای احداث این خط ریلی سر باز زده است و به جای آن بر کریدورهای تازه تاسیسی مانند ترانس-خزر و راه لاجورد که به موازات کریدورهای ایران به شمار می رود تاکید داشته است. حال آنکه این مسیرها به جای ایران از چندین کشور مختلف و دریای خزر عبور کرده و زمان و هزینه بیشتری به صاحب کالا تحمیل خواهد کرد، اما ترکیه و برخی از دیگر کشورهای منطقه مانند آذربایجان بر آن اصرار داشته اند.
ارسال مقرون به صرفه کالاهای ترکیه به قطر از مسیر ایران با اتصال ریلی ایران و ترکیه
آنکارا طی چند سال اخیر و خصوصا در پس محاصره قطر توسط همسایگان عرب آن در سال 2017 به یکی از شرکای مهم دوحه تبدیل شده است و حجم تجارت دو کشور بالغ بر 2 میلیارد دلار است. با تحقق اتصال ریلی ایران و ترکیه می توان ترانزیت ریلی را نیز به مسیرهای انتقال کالا میان سه کشور افزود که علاوه بر عواید ترانزیتی برای ایران، تقویت مناسبات امنیتی میان این سه کشور منطقه را نیز در پی خواهد داشت.
حتی پیش تر مقام های اقتصادی ترکیه از اعزام ماهانه چندین کشتی با تناژ بالا برای ارسال به قطر از مسیر ایران سخن گفته بودند. هرچند که مسیر زمینی ایران نیز برای ترکیه حایز اهمیت است. مسیر زمینی ارسال کالا از ترکیه به بندر بوشهر در ایران و سپس از طریق دریا به بندر رویس در قطر در حال حاضر در حال فعالیت است. نزدیک به هزاران کامیون محصولات غذایی شامل شیر، میوه، سبزیجات و غلات از طریق این مسیر به قطر رسیده است که نسبت به مسیر هوایی بسیار مقرون به صرفه تر است.
خط زمینی از این نظر حائز اهمیت است که هزینه انتقال کالاها را در مقایسه با انتقال هوایی به نسبت ۸۰ درصد کاهش می‌دهد اما از نظر زمانی سفر زمینی از ترکیه به قطر حدود ۹ تا ۱۱ روز طول می کشد که کم تر از سفر دریایی است و البته از نزدیک ترین نقطه ترکیه به مرز با ایران، این مدت سفر می تواند تا ۲ روز دیگر هم کم شود.
قطر دو و نیم میلیون نفر جمعیت دارد و شبه‌جزیره ای است که از طریق تنها گذرگاه در مرز با عربستان که «أبو سمره» نام دارد با دنیای خارج در ارتباط است تا نیازهای مردم خود را اعم از مواد غذایی اصلی و مصرفی تامین کند قطر تقریبا به طور کامل اتکا به واردات از خارج این کشور دارد و قریب به ۸۰ درصد از نیازهای مواد غذایی آن از طریق مرز با عربستان یا بندر جبل در امارات عربی متحده می آید.
وضعیت ژئوپلیتیکی قطر و سابقه محاصره آن توسط کشورهای عربی معلوم می‌کند که امنیت غذایی در قطر نقطه ضعف روشنی است و نیاز به توسعه تعاملات ترانزیتی خود با ایران و ترکیه دارد تا در مواقع ضروری مانند تکرار این محاصره بتواند به سادگی نیازهای غذایی و کالاهای اساسی مردم خود را تامین کند
این وضعیت معلوم می‌کند که امنیت غذایی در قطر نقطه ضعف روشنی است و نیاز به توسعه تعاملات ترانزیتی خود با ایران و ترکیه دارد تا در مواقع ضروری مانند تکرار این محاصره بتواند به سادگی نیازهای غذایی و کالاهای اساسی مردم خود را تامین کند.
اتصال سرزمین چشم بادامی ها به قاره سبز با محوریت ایران در کریدور چین-اروپا
کریدور یا دالان اقتصادی ایران-قزاقستان-چین، قسمتی از طرح سرمایه‌گذاری در زیربناهای اقتصادی راه ابریشم جدید است که سین کیانگ چین را از قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان به ایران و در امتداد آن به اروپا متصل خواهد کرد.
از آنجایی که ترکیه به نوعی دروازه آسیا به سمت اروپا محسوب می شود، بر مبنای توافق پیشین ایران با ترکمنستان و قزاقستان در نشست تاشکند، ایران قادر خواهد بود بارهای این کشورها را از مسیر چین-قزاقستان-ازبکستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه به سمت قاره سبز ارسال کند و این موضوع نقطه عطفی برای افزایش بارهای بین المللی و بهبود جایگاه ترانزیتی ایران آن هم درست در شرایطی است که کشور با چالش راه اندازی بسیاری از کریدورهای موازی در کشورهای همسایه روبرو است.
به عنوان مثال می توان به تلاش های ترکیه و آذربایجان برای راه اندازی کریدورهای میانی و زنگزور اشاره کرد که به شدت سبب کمرنگ شدن ایران از معادلات ترانزیتی منطقه می شود. هم چنین به تازگی وزارت حمل و نقل ترکیه از طرح مشترک آنکارا و بغداد برای راه اندازی کریدور شمال - جنوب جدید خبر داده که مبداء و مقصدی مشابه با کریدور عبوری از ایران داشته و مسیر ترانزیتی ایران را تضعیف خواهد کرد. کریدور جدید از هند آغاز شده با عبور کالا به بندر فاو عراق، محموله ترانزیتی را از طریق خاک این کشور راهی ترکیه از آنجا نیز به سمت شرق اروپا رهسپار خواهد کرد. در این مسیر بدون نیاز به ترانسشیپمنت، می توان کالای کانتینری موجود بر عرشه کشتی را به خطوط ریلی و لاین های جاده ای موجود در بندر فاو انتقال داد؛ موضوعی که سرعت و هزینه حمل بار را تا حد بسیار چشمگیری کاهش خواهد داد.
چین، بزرکترین صادر کننده کالا در جهان به دنبال آن است تا با یک کریدور میانی، از مسیر خشکی و بدون گذر اجباری از دریاهای آزاد و از طریق خاک ترکیه به اروپا متصل شود. در یکی از بهترین مسیر ها چین با عبور از کریدور قزاقستان-ازبکستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه به اروپا می رسد
در این میان، سرعت عمل ایران در به روز رسانی، تکمیل و نوسازی زیرساخت ریلی و جاده ای خود بسیار حایز اهمیت است. چرا که چین که مشتریان بسیار متعددی برای انواع کالاهای خود از سراسر اروپا دارد به دنبال آن است تا با یک کریدور میانی، از مسیر خشکی و بدون گذر اجباری از دریاهای آزاد و از طریق خاک ترکیه به اروپا متصل شود. در یکی از بهترین مسیرها،چین با عبور از کریدور قزاقستان-ازبکستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه به اروپا می رسد اما علاوه بر این مسیر، مسیر دیگری هم وجود دارد که از طریق اتصال کشورهای ترک زبان و با عبور از دریای خزر، بدون آنکه وارد خاک ایران شود به ترکیه می‌رسد.
اما نکته منفی این کریدور به نسبت مسیر عبوری از ایران ترکیبی بودن آن و لزوم عبور از دریای خزر است؛ در حالی که مسیر عبوری از ایران به طور کامل خشکی پایه است و از هزینه های اضافی جلوگیری می کند. این کریدور در واقع مسیر چین-قزاقستان-ازبکستان-ترکمنستان-ایران و ترکیه است.
با تحولات ژئوپلتیکی سده های گذشته، در حال حاضر راه ابریشم برای عبور مجدد از ایران مستلزم ادامه مسیر به سمت اروپا، از یکی از سه مسیر موجود است؛ بهترین راه برای ترانزیت کالا میان چین و اروپا از طریق ایران، ادامه کریدور از ایران به ترکیه و سپس اروپا است، هر چند که گزینه های دیگر از مسیر قفقاز و راهگذر روسیه و عراق-مدیترانه نیز وجود دارد.
اخیرا نیز معاون وزیر راه و شهرسازی از شروع فعالیت کریدور جدید چین – ازبکستان – ترکمنستان - ایران – ترکیه به صورت آزمایشی خبر داده است. به گفته شهریار افندی‌زاده، «زیرساخت‌های ریلی، جاده‌ای و ترکیبی در ایران آماده هستند تا برای انتقال بار در این کریدورها اقدام کنند و طرف‌ها تصمیم گرفتند تا در نخستین گام هماهنگی لازم برای ارسال بار آزمایشی از این مسیر را برنامه ریزی کنند.»
آغاز فعالیت این کریدور شرقی-غربی، در مسیر کریدور شمال-جنوب، اخیراً در اجلاس اکو، با توافق کشورهای ذینفع، به امضا رسید. اخیراً ایران و ترکیه برای افزایش تبادلات کالایی ریلی بین دو کشور به یک میلیون تن در سال توافق کردند، با این توافق انتقال بار چین از مسیر ریلی ایران به ترکیه امکان پذیر می‌شود.
حمل بار با کشتی‌های تجاری بین ایران و چین بیش از 45 روز طول می‌کشد، اما از طریق راه آهن مدت زمان سیر قطار به حداکثر نصف کاهش می‌یابد. ایران در حال حاضر 3 مرز ریلی فعال دارد که چین می‌تواند از طریق آن صادرات به اروپا داشته باشد.
یکی از پیشنهادات ایران به چین مسیر قزاقستان -ازبکستان-ترکمنستان- سرخس است که به صورت حمل تماما ریلی از سرخس تا مرز رازی و سپس با ترانزیت جاده ای به ترکیه صورت می گیرد. مسیر دوم ریلی پیشنهادی ایران به چین شامل کریدور ریلی قزاقستان-ترکمنستان-اینچه‌برون- رازی است.
راه اندازی کریدورچین-اروپا از مسیر ایران علاوه بر اهداف تجاری و اقتصادی، دستاوردهای سیاسی و امنیتی میان اعضا (چین-قزاقستان-ازبکستان-ترکمنستان-ایران و ترکیه) را نیز به ارمغان خواهد آورد
کریدور چین-اروپا علاوه بر اهداف تجاری و اقتصادی، دستاوردهای سیاسی و امنیتی نیز به ارمغان خواهد آورد، چرا که انتقال کالا مستلزم وجود امنیت در مسیر است. راه اندازی این پروژه نشانه اراده سیاسی رهبران کشورهای عضو این کریدور برای گسترش مناسبات است. هم چنین این مسیر در مقایسه با کریدور افغانستان-ترکمنستان-دریای خزر-آذربایجان-گرجستان-ترکیه به سبب شرایط امنیتی افغانستان، سخت گیری های ترکمنستان و مشقات عبور از دریای خزر و ترکیب حمل ونقل زمینی و دریایی و غیرریلی، بسیار اقتصادی و مقرون به صرفه است.
جمع بندی
به نظر می‌رسد تحقق اهداف ترسیم شده در کریدور چین-اروپا با محوریت ایران باید با انجام اقدامات مؤثر با رویکرد افزایش رقابت‌پذیری و قدرت لجستیکی، یکپارچگی، بهبود مستمر فرایندها، استانداردسازی، کاهش انجام تشریفات در مبادی ورودی و خروجی کشور و استقرار نگاه استراتژی در مرزها تسریع شود.
پیش بینی شده سهم قابل توجهی از حجم ترانزیت چین به اروپا به مسیر ترانزیت شرقی - غربی ایران جذب شود. چین یکی از بزرگترین صادرکنندگان کالا به اروپا است. براساس این گزارش در ۹ ماه سال ۲۰۲۳ میلادی سفارشات دریافتی بنادر چین ۷۶ درصد افزایش دارد. از سوی دیگر امسال حجم حمل و نقل کانتینری در تمامی خطوط کریدور شمال-جنوب دو برابر شده و به علت علاقه‌مند شدن اکثر کشورها برای توسعه این کریدور چشم‌انداز بسیار خوبی برای تکمیل و توسعه این کریدور در ایران متصور می‌شود.
افزون بر چین به عنوان یکی از اعضای این کریدور و بزرگترین صادرکننده جهان، قزاقستان دارای حجم عظیم نفت، مواد معدنی و غیره است و ترکیه، پل ارتباطی شرق به اروپا و کشوری تجارت محور است که بازاری بزرگ در اختیار دارد و ایران نیز با موقعیت ژئوپلیتیک خود کشوری ترانزیت محور است و ادغام اقتصادی این کشورها نتایج پرباری برای تمامی آن ها در پی دارد.
نظر شما