بازار؛ گروه بین الملل: در حالی که تهران و ایروان رقم تجارت ۳ میلیارد دلاری را میان خود هدف گذاری کرده اند، با عضویت دائم ایران در اوراسیا که به احتمال قوی تا آخر سال جاری محقق خواهد شد، علاوه بر جهش صادراتی ایران به کشورهای این بلوک اقتصادی، تعاملات اقتصادی ایران و ارمنستان به عنوان یکی از اعضای این سازمان بیش از پیش در مدار رشد قرار خواهد گرفت، چرا که ایران در شرایط کنونی نیز، پس از روسیه و چین بزرگترین صادرکننده کالا به ارمنستان است.
ارمنستان به واسطه همجواری با گرجستان می تواند نقطه اتصال ایران به بازارهای اروپایی شود. افزون بر این، به گفته سفیر پیشین ایران در ارمنستان عباس بدخشان ظهوری ارمنستان علاوه بر ۳ میلیون نفر جمعیت خود از ۱۰ میلیون ارامنه در اقصی نقاط دنیا بهره میبرد که از لابی‌های بسیار پرقدرتی در جهان برخوردار هستند و در صورت عملکرد مثبت و قوی شرکت‌های ایرانی در ارمنستان، مسیر برای استفاده از ارتباطات و لابی‌های ارامنه خارج از این کشور برای افزایش صادرات و فروش محصولات ایرانی نیز هموار خواهد شد.
اهمیت متقابل در بلوک اوراسیا
ارمنستان به سبب تعرفه‌های ترجیحی مناسب با اوراسیا، ژاپن و اروپا می تواند پلتفرم مطلوبی برای صادرات مجدد کالاهای ایرانی به این مقاصد باشد و ایران نیز با علم به این موضوع و دستیابی به بازارهای فراتر از این کشور، سال گذشته اقدام به افتتاح مرکز تجاری خود در ایروان کرد. بزرگترین مزیت ارمنستان علاوه بر عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا مرز زمینی آن با ایران (جلفا-نوردوز) است که دروازه ورود ایران به سایر کشورهای اتحادیه به شمار می آید.
ایجاد منطقه آزاد تجاری میان ایران و اوراسیا برای ارمنستان نیز سود و منافع ویژه ای به دنبال خواهد داشت، چرا که ایران با ثروت های عظیم نفت و گازی خود قادر خواهد بود ارمنستان را تبدیل به هاب انرژی کرده تا بدین سان از ترافیک حمل و نقل سود کسب کند
ارمنستان مانند سایر اعضای اوراسیا بسیار به لحاظ اقتصادی به روسیه متکی است و روسیه ضامن اصلی امنیت ارمنستان و بزرگترین شریک دفاعی و تجاری این کشور به شمار می آید. هم چنین روابط راهبردی تهران و مسکو خود می تواند دلیل دیگری بر نزدیکی ایران و ارمنستان نیز باشد. در حالت کلی با توجه به روابط تاکتیکی و راهبردی ایران و ارمنستان و عزم جزم دو طرف برای تقویت مناسبات اقتصادی ایجاد منطقه آزاد تجاری میان ایران و اوراسیا برای ارمنستان نیز سود و منافع ویژه ای به دنبال خواهد داشت، چرا که ایران با ثروت های عظیم نفت و گازی خود قادر خواهد بود ارمنستان را تبدیل به هاب انرژی کرده تا بدین سان از ترافیک حمل و نقل سود کسب کند. اما لازم به ذکر است که افزایش تجارت میان ایران و بلوک اقتصادی اوراسیا نیازمند تکمیل زیرساخت هایی همچون پروژه های ریلی است. البته در جریان سفر اخیر وزیر راه ایران مهرداد بذرپاش به ارمنستان، قراداد ساخت جاده آگاراک- کاجاران به عنوان بخشی از کریدور شمال-جنوب امضا شده و انتظار میرود سایر پروژه های مواصلاتی میان دو کشور نیز به سرانجام برسد.
قرارداد ساخت مسیر واردانی دزور تا خروجی تونل (حدود ۱۱ کیلومتر) از بازسازی جاده آگاراک- واردانی دزور (حدود ۲۱ کیلومتر) در چارچوب سرمایه گذاری ترانش ۴ کریدور شمال-جنوب توسط دو شرکت ایرانی و نماینده دولت ارمنستان امضا شد. اما هم چنان پروژه راه آهن ارمنستان - ایران که در سال ۲۰۱۴ توسط دولت ارمنستان تصویب شد، به دلیل کمبود بودجه به شکل معلق باقی مانده است.این پروژه به دلیل فعالیت‌های حفاری معدنی پیچیده حدود ۳.۵ میلیارد دلار نیاز دارد.
حمایت ایران از ارمنستان
مناسبات تهران و ایروان از زمان استقلال ارمنستان از اتحاد جماهیر شوروی همواره رنگ آرامش به خود دیده است و حتی در جنگ میان ارمنستان و آذربایجان در سال ۲۰۲۰ نیز ایران محتاطانه وارد عمل شد. درگیری ایروان و باکو در سال ۲۰۲۰، تحول مهمی در وضعیت مرزهای جمهوری آذربایجان با ایران و ارمنستان ایجاد کرد و در واقع با کنار رفتن جمهوری قره‌باغ و پیوستن دوباره آن به حاکمیت جمهوری آذربایجان، پس از سه دهه نوارهای مرزی در منطقه شمال غرب رسمیت یافت.
حاکمیت مجدد آذربایجان بر منطقه کوهستانی قره باغ مورد استقبال مقام های ایرانی مواجه شد؛ چنان که مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله خامنه ای نسبت به بازگشت منطقه قره‌باغ به جمهوری آذربایجان ابراز خرسندی کرده، اما اعلام کردند «البته اگر سیاستی مبنی بر مسدود کردن مرز ایران و ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری اسلامی با آن مخالفت خواهد کرد چرا که این مرز یک راه ارتباطی چند هزار ساله است».
بر همین اساس، تهران با طرح کریدور زنگزور مخالف است، حتی در دیدار مقام معظم رهبری با ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه و رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در اجلاس آستانه در ژوئیه ۲۰۲۲، بر مخالفت ایران با بستن مرز با ارمنستان تاکید شد. همچنین، ابراهیم رئیسی نیز در همان زمان در تماس تلفنی با رئیس جمهور ارمنستان بر موضع ایران و اینکه مرزهای شناخته شده بین المللی بین ایران، ارمنستان و جمهوری آذربایجان نباید تغییر کند، تاکید کرد.
اما ارتباط میان درگیری‌های آذربایجان و ارمنستان و به خطر افتادن مرز ایران و ارمنستان به یکی از بندهای موافقتنامه‌ای برمی‌گردد که برای آتش‌بس در جنگ قره‌باغ دوم میان باکو و ایروان امضا شد. در حقیقت مناقشه اصلی بر سر «کریدور نخجوان به جمهوری آذربایجان» است. این کریدور که با نام «دالان زنگزور» در نقشه‌های جغرافیایی مشخص می‌شود، دقیقاً همان مرز ۳۸ کیلومتری مشترک ایران و ارمنستان است؛ همان نوار جنوب خاک ارمنستان که می‌تواند آذربایجان را به نخجوان وصل کند و در صورت راه اندازی جمهوری آذربایجان مستقیما به نخجوان وصل شده و ایران از ترانزیت منطقه ای دور زده خواهد شد.
تنها مسیر ارتباطی ایران برای اتصال به دریای سیاه از طریق ارمنستان و مرز جلفا- نوردوز است که ترکیه و آذربایجان سعی دارند از طریق دالان زنگزور روابط ایران را با ارمنستان قطع کنند
تنها مسیر ارتباطی ایران برای اتصال به دریای سیاه از طریق ارمنستان و مرز جلفا- نوردوز است که ترکیه و آذربایجان تلاش می‌کنند با باز کردن دالان زنگزور روابط ایران را با ارمنستان قطع کنند. ایران در حال حاضر به ارمنستان گاز صادر و برق دریافت می‌کند و جمهوری آذربایجان از مسیر گرجستان و ترکیه به دنیا گاز صادر می‌کند، ایران هم می‌تواند از مسیر ارمنستان و آذربایجان نفت و گاز صادر کند، اما مسئله این است که این مسیر صادراتی نیاز به موافقتنامه‌های سه جانبه بین ایران، گرجستان و ارمنستان و مشتریان نفت و گاز دارد.
اهمیت این موضع به حدی است که به عقیده ابوالفضل ظهره وند، کارشناس مسایل بین المللی، ایران باید امکانات و ظرفیت فنی و مهندسی خود را سریعا به استان سیونیک برده و کار احداث تونل ۸ کیلومتری را برای گشودن مسیر سیونیک به ایروان آغاز کند، جرا که این اقدام سبب تثبیت موقعیت ژئوپلیتیکی منطقه و خروج ارامنه از این بن بست و موانع طبیعی خواهد شد. در شرایط کنونی به دلیل کوهستانی و پر و پیچ خم بودن منطقه سیونیک، امکان ترانزیت کالا و ایجاد یک شاخه اصلی کریدور شمال_جنوب به سوی ایروان وجود ندارد.
جمهوری آذربایجان مکررا در خصوص راه اندازی کریدور زنگزور سیگنال های متناقضی داده است و به عنوان مثال اخیرا خبرگزاری رویترز به نقل از حکمت حاجی‌اف، مشاور سیاست خارجی رئیس جمهوری آذربایجان اعلام کرده که باکو دیگر علاقه‌ای به ایجاد کریدور زنگزور از طریق ارمنستان به منطقه نخجوان ندارد و در عوض در مورد این موضوع با همسایه جنوبی خود ایران گفتگو خواهد کرد. حاجی‌اف در اینباره توضیح داد: جمهوری آذربایجان هیچ برنامه‌ای برای تصرف زنگزور نداشت. پس از اینکه دو طرف برای توافق در مورد باز کردن (کریدور) ناکام ماندند، پروژه جذابیتش را برای ما از دست داد، ما می‌توانیم در عوض این کار را با ایران انجام دهیم.
البته ایران و آذربایجان هم به تازگی بر سر عبور خطی ریلی نخجوان از ایران به توافق رسیده اند. بر اساس این تفاهمنامه، ایجاد مسیر ارتباطی بین جمهوری آذربایجان و نخجوان با عبور از خاک ایران احداث می‌شود.
روند تجاری دو کشور
بر اساس آمار گمرک ایران مجموع مبادلات تجاری ایران (مجموع صادرات غیرنفتی و واردات) با ارمنستان طی سال ۱۴۰۱، بالغ بر ۱۴۷۷ هزارتن و به ارزش ۴۷۸ میلیون دلار بوده است. همچنین تراز تجاری با این کشور در سال ۱۴۰۱، به میزان ۴۵۰ میلیون دلار، مثبت بوده است که به معنای افزایش ۶۲ درصدی صادرات نسبت به سال ۱۴۰۰ است.
در سالهای گذشته کالاهای صادراتی ایران به ارمنستان عمدتا شامل سوخت و مواد سوختی، مواد پتروشیمی، سیمان و مصالح ساختمانی بوده است که این ترکیب در حال حاضر در حال تغییر است و مواردی مانند کالاهای صنعتی، کشاورزی، ماشین‌آلات کشاورزی، موادی با ارزش افزوده بالا، کالاهای دانش‌بنیان به سبد کالاهای صادراتی به این کشور افزوده شده است
در سالهای گذشته کالاهای صادراتی ایران به ارمنستان عمدتا شامل سوخت و مواد سوختی، مواد پتروشیمی، سیمان و مصالح ساختمانی بوده است که این ترکیب در حال حاضر در حال تغییر است و مواردی مانند کالاهای صنعتی، کشاورزی، ماشین‌آلات کشاورزی، موادی با ارزش افزوده بالا، کالاهای دانش‌بنیان مانند رنگ، آسانسور، خدمات فنی و مهندسی به سبد کالاهای صادراتی به این کشور افزوده شده است که علاوه بر ارزآوری و تنوع سازی در سبد صادراتی کشور تا حدودی از خام فروشی و صادرات مواد اولیه نیز جلوگیری به عمل می آورد.
بر اساس آمار منتشر شده از تجارت دوجانبه در سالهای گذشته، در سال ۲۰۱۴ واردات ارمنستان از ایران حدود ۱۶۰ میلیون دلار بود. با این حال، اما در پی توافق هسته ای ایران و غرب در سال ۲۰۱۵، این رقم صعوی شد واردات ارمنستان از ایران در سال ۲۰۱۸ به ۲۶۹ میلیون دلار و صادرات آن نیز به ۹۴ میلیون دلار رسید. پس از آن، ارزش حجم تجاری ایران و ارمنستان از۲۱ مارس ۲۰۲۰ تا ۲۰ مارس ۲۰۲۱ برابر با ۳۰۴ میلیون دلار بوده است و این رقم در حال حاضر، بالغ بر ۴۷۰ میلیون دلار ثبت شده است.
مواد معدنی، انواع فیلترها، کاغذ کرافت، مقوا، چوب، تجهیزات پزشکی، دستگاه‌های سنجش، لوازم الکتریکی، محصولات آهنی و لوازم یدکی جزء واردات ایران از ارمنستان بوده است و در عین حال محصولات فولادی ، مواد غذایی، میوه و تره بار، خشکبار، قیر، اوره، مصالح ساختمانی، زغال سنگ، مشتقات نفتی، گاز، مواد شیمیایی روغن موتور، محصولات شیمیایی و پلاستیکی، کف پوش، لوازم آشپزخانه، پوشاک، سیم و کابل، خودرو، تراکتور و تریلر، لوازم یدکی، کنتور گاز، دستگاه سنجش و تجهیزات پزشکی،مصنوعات فلزی، مس و آلومینیوم، ماشین آلات معدنی، کشاورزی و صنعتی عمده ترین کالاهای صادراتی ایران به ارمنستان است. هم چنین تحلیل های آماری نشان می دهد که در دوره پس از فروپاشی شوروی، بیشترین سرمایه گذاری در اقتصاد ارمنستان متعلق به ایران و روسیه بوده است.
تبادلات گاز و برق محورهای اصلی ائتلاف
خط لوله گاز طبیعی ایران_ارمنستان و فروش برق ارمنستان به ایران نیز سایر محورهای ائتلاف میان دو کشور را تشکیل می دهد. آمارها نشان می دهد که در حال حاضر، صادرات برق ارمنستان از طریق دو خط انتقال و به میزان ۲۵۰ مگاوات ساعت در ازای صادرات گاز ایران به میزان یک میلیون متر مکعب در حال انجام است.
هدف اصلی دیپلماسی انرژی ایران در قبال ارمنستان، دستیابی به انتقال گاز طبیعی به کشورهای اروپایی از طریق ارمنستان است. این کشور با کمبود منابع سنتی انرژی تجدیدناپذیر روبرو است و در مقابل ایران از این ثروت های طبیعی برخورداری کاملی دارد. این ویژگی اصلی دیپلماسی انرژی بین دو کشور است؛ نزدیک شدن به منابع غنی هیدروکربنی در چارچوب «ناسیونالیسم منابع»
هدف اصلی دیپلماسی انرژی ایران در قبال ارمنستان، دستیابی به انتقال گاز طبیعی به کشورهای اروپایی از طریق ارمنستان است. این کشور با کمبود منابع سنتی انرژی تجدیدناپذیر روبرو است و در مقابل ایران از این ثروت های طبیعی برخورداری کاملی دارد. این ویژگی اصلی دیپلماسی انرژی بین دو کشور است؛ نزدیک شدن به منابع غنی هیدروکربنی در چارچوب «ناسیونالیسم منابع».
ایران به دنبال آن است که قواعد بازی انرژی را تغییر دهد و از فرصت های انرژی برای دستیابی به اهداف سیاست خارجی در قفقاز استفاده کند در حالی که ارمنستان در تلاش است تا از ضریب توان (مفهوم انرژی الکتریکی) استفاده کند.
برای ارمنستان که از منابع نفت و گاز طبیعی محروم است، عبور خطوط لوله سوخت از روسیه به این کشور از طریق مناطق خطرناک و جدایی طلب گرجستان بر اهمیت ایران به عنوان شریک انرژی ایروان افزوده است.
نتیجه
از نگاه ایران ارمنستان پایگاه اقتصادی امنی است که در دراز مدت منافع بسیاری برای ایران به همراه خواهد داشت که یکی از بارزترین موارد آن دروازه ورود ایران به منطقه اوراسیا و عمل به عنوان نقطه اتصال شبکه گاز و برق ایران به گرجستان به عنوان ورودی بازار اروپا است.
البته ناگفته نماند که تا مدت های طولانی آذربایجان و ترکیه سهام داران بخش گسترده ای از بازار ارمنستان بوده اند، اما مناقشات چند سال اخیر باکو و ایروان بر سر قره باغ سبب التهاب در مناسبات ارمنستان با این کشورها شده و شرایط برای ایران هموارتر شده تا از پتانسیل بازار ۶ میلیارد دلاری این کشور محصور در خشکی نهایت استفاده را ببرد.
افزون بر این، از آن جایی که ایران و ارمنستان به منظور کاهش عوارض ترانزیت و تولید مشترک دارو و لوازم خانگی به توافق رسیده اند، شرکت‌های ایرانی می توانند فناوری، مواد اولیه یا قطعات یدکی در زمینه دارو و لوازم خانگی را به ارمنستان منتقل و به طور مشترک کالاهایی را در ارمنستان برای صادرات به سایر کشورها تولید نمایند.
نظر شما