گیر و گور در صادرات انگور؛ تامین نقدینگی، مشکل سردخانه داران، فرصت طلبی دلالان

بازار، گروه استان ها: انگور در کنار پسته محصول استراتژیک کشاورزی استان سمنان است اما علیرغم داشتن خط ریلی، هال حمل و نقل و حتی فرودگاه بین المللی شاهرود و سمنان، متاسفانه شاهد کمترین صادرات ساختارمند این محصولات هستیم.

انگور شاهرود به لحاظ کیفیت دارای ویژگی های منحصر به فردی است اما متاسفانه کمترین استفاده از این کیفیت می شود. سال ها است که انگور شاهرود توسط دلالان خریداری می شود و ساز و کار درستی برای صادرات وجود ندارد از سوی دیگر سردخانه های خوبی نیز در شهرستان وجود دارد که می تواند تا زمان یافتن بازار بهتر، انگور را نگهدارد اما این اقدامات نیازمند عزم جدی است که در شهرستان شاهرود وجود ندارد.

با حسین فضلی مدیرعامل شرکت سبزکوشان مالک سردخانه سلام که در کنار مقوله نگهداری از نگهداری کار صادرات را نیز امسال به کشور روسیه انجام داده به گفتگو نشستیم تا درباره تجربیات این شرکت در صادرات و وضعیت کلی انگور شاهرود اطلاعاتی به دست بیاوریم.

ابتدا کمی درباره فعالیت خود بگویید

سبزکوشان شاهرود با سابقه فعالیت از سال ۷۶ تا امروز به عنوان سهامی ، در زمینه های مختلف از جمله ساختمان سازی، خدمات نیروی انسانی و آشپزخانه و کشاورزی و سردخانه داری، در سال ۹۳ سردخانه سلام را در شهرستان شاهرود احداث کرد.

ظرفیت سردخانه سلام پنج هزار تن محصول بالای صفر بوده و ۱۲ واحد سردخانه ای را در درون خود جای داده است. بیشترین درخواستی که از سردخانه وجود دارد انگور است که معمولاً از اواخر شهریورماه کار بارگیری انگور به سردخانه آغاز می شود و تا اواخر سال و بعضاً حتی تناژ محدودی تا فروردین و اردیبهشت نگهداری محصول ادامه دارد. همزمان سردخانه آمادگی نگهداری سیب را نیز دارد و عموماً محصول تنظیم بازار نیز در این سردخانه نگهداری می شود.

به واسطه کیفیت خوب انگور شاهرود، مراجعات بسیاری امسال برای صادرات داشته ایم

سردخانه سلام دارای تاییدیه و علامت استاندارد ملی و سیب سبز سلامت بوده و به روش مکانیزه و قفسه بندی و باکس پالت به جای انبار کردن میوه ها، اداره می شود لذا محصول در پالت های یک تنی در قفسه ها چیده می شود تا کمترین آسیب به محصول وارد شود. در مجموع شرکت سبزکوشان ۳۰ نفر اشتغال مستقیم داریم و در سردخانه شرکت ۱۵ نیروی کار وجود دارد و در بازه زمانی شهریورماه تا اسفندماه سه نفر دیگر نیز به این مجموعه افزوده می شوند اما اشتغال غیرمستقیم اعم از رانندگان، کارگران، بارگیران و ... به مراتب بیشتر است و شاید صد ها نفر را شامل شود.

بیشترین محصول شما انگور است؟

با توجه به آمارهای جهاد کشاورزی ، تناژ بسیار بالایی از محصولات باغی شاهرود به انگور اختصاص دارد که بخشی از آن به مصرف تازه خوری می رسد اما انگوری که بیشترین میزان تولید را به خودش اختصاص می دهد و ماندگاری بیشتری نیز دارد، رقم سرخ فخری شاهرودی است که بنا به آمارها سالانه ۴۰ هزار تن از آن تولید می شود.

این انگور امکان بیشتری برای نگهداری در سردخانه را دارد و می تواند تا شش ماه به بازار عرضه شود به شرط آنکه در سردخانه نگهداری شود و این نشان دهنده اهمیت کار سردخانه ها است چرا که اگر سردخانه ها نبود باید ۴۰ هزار تن انگور درعرض یک ماه به بازار عرضه شود و این فراوانی ، افت شدید قیمت محصول را به دنبال خواهد داشت و کشاورزان متضرر می شوند، از سوی دیگرسردخانه ها باعث می شود با عرضه تدریجی محصول، تنظیم خوبی هم در بازار ایجاد شود نکته قابل توجه اینکه انگورهای دیگر مانند لعل ، شاهانی و عسگری و ... کمتر در سردخانه نگهداری می شوند و به مصرف تازه خوری می رسند و لذا انگور شاهرودی یا همان سرخ فخری به دلیل ویزگیهای خود و ماندگاری بالا پرچمدار محصولات سردخانه ای است.

وضعیت انگور امسال چطور است؟ برای صادرات آیا اقدامی می شود؟

امسال انگور در سطح کشور کمتر بوده و از سوی دیگر به واسطه کیفیت خوب انگور شاهرود، مراجعات بسیاری امسال برای صادرات داشته ایم که نیاز است در شهرستان شاهرود برای ساماندهی این ظرفیت اقداماتی صورت گیرد تا کشاورز و سرمایه گذار بومی نفع آن را ببرند.

در وهله اول مسئولان ارشد استانی و شهرستانی باید راه های صادراتی باز نگهداشته شود و مشکلات را تسهیل کنند و در وهله دوم گمرک شاهرود را سر و سامان بدهند چرا که گمرک در زمینه صادرات بسیار موثر است و می تواند کمک کند. ما در شاهرود دفتر کمرگی داریم اما مشخص نیست مشکل کار کجا است که مسائل گمرکی از شاهرود عمدتاً انجام نمی شود.

در سال جاری به خصوص آمادگی خوبی در بخش جهاد کشاورزی، پشتیبانی، غذا و دارو و ... برای صادرات وجود دارد اما به هر صورت باید این ظرفیت های موجود در شهرستان تقویت شود تا بتوانیم صادرات را تسهیل کنیم. نبودن آزمایشگاه مناسب در شهرستان یکی از مهمترین چالش های صادرات محصولات کشاورزی است.

صادر کنندگان باید نمونه محصولات را به تهران بفرستند و چندین روز معطل شوند در صورتی که انگور مانند پرتغال نیست که بتوان آن را ده روز متوقف کرد و بار آسیبی نبیند در نتیجه وقتی انگور آماده بارگیری می شود نهایتاً باید ظرف یک الی دو روز کارهای گمرکی و تائیدها انجام گیرد تا بار سالم تحویل داده شود اما وقتی آزمایشگاه در ساری و تهران و مشهد باشد قطعاً وقفه در صادرات می افتد و لطمه زیادی به محصول می رسد .

متاسفانه کمترین امکان فرآوری را انگور را در شهرستان شاهرود داریم

با توجه به امکاناتی مانند مرکز تحقیقات کشاورزی و جهاد کشاورزی و پارک علم و فناوری و ... نباید این کار دشواری برای شهرستان شاهرود باشد. امروز غذا و داروی شهرستان شاهرود برای تائیدیه ها با آزمایشگاه های همکاری کار می کنند چنانچه امکانات آزمایشگاهی در شهرستان شاهرود بود هم هزینه ها به شدت کاهش می یافت و هم سرعت عمل بالا می رفت و این کمکی برای شهرستان خواهد بود.

و این چالش هایی را ایجاد می کند

درست است؛ یکی از مهمترین چالش های دیگر صادراتی ما رعایت استانداردهایی است که جهاد کشاورزی از قبل از کاشت محصول باید به کشاورز اعلام کند. اعلام استانداردها، به کشاورزان، سردخانه داران، تاجران و ... حتی قبل از مراجعه مشتریان یکی از مهمترین نیازهای ما است زیرا وقتی تولید محصول انجام شد، دیگر نمی توان کاری کرد. البته معمولا کارشناسان ترویج در جهاد پیگیر موضوع هستند ولی فرهنگ بهره برداری از آموزش ها در حد کفایت نیست

باید قبل از تولید محصول به کشاورزان اعلام شود که چه کود و سمی باید استفاده کنند و این رسالت جهاد و ترویج آن است که باید اطلاعات را در اختیار کشاورزان قرار دهد اگر این زمینه ها فراهم شود محصول تولیدی شهرستان راحت تر اقبال و پذیرش خواهد یافت به خصوص در سال های اخیر ، تامین استاندارد های روسیه شرایط را دشوارتر هم کرده است اما اگر بتوانیم استانداردهای آنها را رعایت کنیم، روسیه بازار کم نظیری برای صادرات انگور شاهرود است.

در سال های اخیر صادرات ببیشتر به پاکستان و عراق و ... انجام می شد که آن هم با تعرفه گذاری ها و دیگر مسائل، با مشکلات مواجه می شد و عملاً قیمت محصول بسیار پائین می آمد تا جایی که اصلا صادرات دیگر صرفه اقتصادی نداشت و خصوصاً سال ۱۴۰۰ این مشکل به عینه دیده شد و متقابلا گشایش صادراتی پایان سال 1401 به پاکستان باعث رونق صادرات و سودآوری بیشتر بازرکانی محصول انگور شاهرود شد کشورهای عراق و پاکستان ، افغانستان و ... بازار بدی ندارند اما با حجم بازار روسیه قابل قیاس نیستند لذا باید ظرفیت های خودمان را بشناسیم و با بهره گیری بهبنه به این سمت هدایت کنیم.

چرا محصول فرآوری وجود ندارد؟

از دیگر مشکلات محصول انگور شاهرود که می توان به آن اشاره کرد، فرآوری است ، ما متاسفانه کمترین امکان فرآوری انگور را در شهرستان شاهرود داریم و تنها یک کارخانه کنستانتره است که نعمت بزرگی است اما در قیاس با تولید انگور شاهرود یک ظرفیت بسیار محدود محسوب می شود و اصلا نیاز شهرستان را تامین نمی کند در نتیجه امکان فرآوری محصول در شهرستان شاهرود وجود ندارد.

در صورتی که تولید صنعتی سرکه انگور ، شیره انگور، اسانس، روغن هسته انگور، کشمش، آبغوره و غوره، مویز و قند انگور و ... ظرفیت هایی هستند که هیچ کدامشان در شهرستان شاهرود پای نگرفتند که دلایل مختلفی دارد شاید یک دلیل این امر عدم فرهنگ تبدیل محصول باشد که هنوز در شهرستان شاهرود ایجاد نشده است. یک عامل دیگر شاید قیمت گذاری هایی باشد که از سوی نهاد های مختلف صورت می گیرد ، متاسفانه بر اساس هزینه های تمام شده کالا و خدمات ، قیمت گذاری نمی شود.

اگر یک واحد ۱۰۰ تنی سردخانه بخواهیم ایجاد کنیم چندین میلیارد تومان حداقل باید هزینه کنیم

امروز ساز و کار در شهرستان شاهرود به سمت قیمت های دستوری و از بالا و بعضاً بدون در نظر گرفتن صرفه و صلاح سرمایه گذار و تولید کننده بوده و در نتیجه ارقامی اعلام می شود که عملاً فایده ای برای تولیدگر ندارند. کسانی که امروز می خواهند سرمایه گذاری کنند با همین مشکل روبرو هستند و انگیزه سرمایه گذاری از بین می رود

پس چه باید کرد؟

هر کاری نیازمند قانون و ضابطه درستی است تا سرمایه گذار بتواند رغبت داشته باشد اما اگر روش کار اینطور باشد که سرمایه گذاری از هر سو دچار موانعی برای بازگشت سرمایه وسود خود باشد، دل زدگی ایجاد می شود امروز راهکار برون رفت از این مشکل در شاهرود این است که باید کار کارشناسی صورت گیرد و برای قیمت گذاری یک کالا و خدمات همه ابعاد سنجیده شود ما از همین سردخانه سلام برای کارخانه های فرآوری شیره انگور در اراک بارگیری می کنیم اما در شهرستان خودمان این امکانات را نداریم.

ما امروز حتی یک واحد بسته بندی صنعتی نداریم در صورتی که شهرستان شاهرود به واسطه تولیدات کشاورزی فراوان و متنوع ، به شدت نیازمند صنایع سورت ، بسته بندی و چیپس محصولات است و اگر گوشه و کنار مواردی انجام شده به صورت خانگی و دستی و محدود بوده است. اگر بستر کار فراهم شود و از سوی دیگر سرمایه گذار از بازگشت سود خود هم اطمینان داشته باشد قطعاً اتفاقات بهتری در رابطه با جذب سرمایه ، کار و اشتغال شهرستان شاهرود رقم خواهد خورد.

آیا برای پیگیری امور صنفی خود و حمایت از صنعت سرد خانه داری تشکل خاصی دارید؟

انجمن صنفی کارفرمایی سردخانه داران شهرستان شاهرود را به همت جمعی سردخانه داران شاهرود و حومه با سازو کار وپشتیبانی وزارت تعاون کار و رفاه ایجاد شده است که برابر اساسنامه پیگیرامور صنفی ، همکاری و هماهنگی بین بخشی در خدمات رسانی میباشد . از سوی سردخانه داران آمادگی ارتباط و دریافت دستورالعمل ها ، همکاری با نهادهای نظارتی و دفاع از حقوق سردخانه داران وجود دارد اما پذیرش همین امر از سوی مسئولان اهمیت دارد ، ظرفیت خوبی سردخانه در شهرستان شاهرود داریم که باید از آن استفاده شود و این ظرفیتی است که بخش خصوصی پدید آورده و در خدمت تولیدات کشاورزی است ، باید مورد حمایت قرار گیرد . سردخانه در واقع کار تخصصی است و درخواست ما هم این است که کار تخصصی دیده شود و الزامات کار و هزینه های بروزآوری ، نگهداری و سود سرمایه گذاری در تصمیم گیریها لحاظ گردد.

حدود هزینه ها برای ساخت سردخانه چه مقدار است ؟

ساخت سردخانه برابر برآوردهای موجود هر تن ظرفیت بالغ بر 20 میلیون تومان هزینه دارد یعنی اگر یک واحد ۱۰۰ تنی سردخانه بخواهیم ایجاد کنیم حداقل 2 میلیارد تومان باید هزینه کنیم لذا هزینه ها در این کار بسیار بالا است هزینه های دستگاهها و مواد مصرفی بسیار بالا و افزایشی است ، تنها یک باطری لیفتراک ۲۵۰ میلیون تومان هزینه دارد هزینه های کارگری هم همینطور لذا سردخانه اینطور نیست که یکبار ساخته شود و دیگر هزینه نداشته باشد که بعضا چنین تصوری دارند در صورتی که قیمت های اعلامی مورد اعتراض ما است و افزایش پیدا نکرده است در صورتی که هزینه ها بالا رفته است. این امر همیشه هم چالش برانگیز بوده است.

درباره صادرات توضیح دهید

یکی از ظرفیت های انگور شاهرودی با توجه به میزان تولید ، کیفیت محصول و ماندگاری آن قرار گرفتن در سبد صادراتی کشور و شهرستان شاهرود است اخیراً مراجعات زیادی برای صادرات به کشورهای همسایه خصوصا روسیه وجود دارد و کما اینکه هم اکنون کامیون ها در حال بارگیری برای ارسال انگور شاهرود به روسیه هستند.

ما مرزهوایی را داریم که می تواند در کمترین زمان محصول را به بازار مصرف برساند

سردخانه ها از جمله سردخانه سلام ، امکانات سخت افزاری کار صادرات را دارند و از سوی دیگر باغداران نیز اعتماد بهتری به آنها دارند ولی متاسفانه کار صادرات کمتر بصورت مستقیم به کشورهای هدف صادر میشود و بیشتر از سوی افراد غیر بومی با چند واسطه مشتری محصول صادراتی هستند . صادرات مشکلات خاص خود را هم دارد از جمله اینکه سرمایه در گردش زیادی نیاز دارد و مخاطرات برگشت سرمایه و غیره ......
از شهرستان شاهرود کمتر تاجری وجود دارد که اقدام به صادرات مستقیم نمابد. بیشترین مراجعات از تجار دیگر شهرها مانند تبریز و ارومیه و نقاطی که بسترهای صادراتی مهیا بوده وجود دارد و افرادی از آن منطقه انگور شاهرود را صادر می کنند. مشکلات همه با پشتیبانی وحمایت مسولین قابل حل است به هر صورت امسال موفق شدیم شاهد صادرات انگور شاهرود به روسیه هم باشیم.

در کل روند صادرات انگور شاهرود چطور است؟

روند این گونه است که تاجر انگور را درباغ یا سردخانه می بیند انتخاب می کند و قیمت آن را با صاحب بار توافق می کنند نمونه های محصول جهت آزمایشات سموم با نظارت شبکه بهداشت و درمان و غذا دارو به آزمایشگاه ارسال و پاسخ دریافت میشود، در صورت تایید بار چینی و بسته بندی انجام میشود ، انگور در سردخانه شوک سرمایی داده شده و در زمان مناسب پالت بندی و بار گیری می شود سپس تائید آفت شناسی صورت می گیرد تریلی را پلمب می کند وراهی مرز واقدامات گمرکی وصادرات میشود و این ظرفیتی است که می تواند در شاهرود به نام شاهرود امور گمرکی آن انجام شود که متاسفانه توسط استان ها انجام می شود.

خوشبختانه در شاهرود ما مرزهوایی را داریم که می تواند در کمترین زمان محصول را به بازار مصرف برساند در مسیر راه آهن سراسری ، خطوط اصلی ترانزیت قرار داریم اما از این زیرساخت ها هم بهره برداری مناسب نشده ، لذا انتظار داریم با همکاری و همدلی تشکلهای بخش کشاورزی ، سردخانه داران و تجار و گمرک با حمایت و تسهیل امور از سوی نهادها و مسئولین ذیربط مسیر صادرات روان و به سود تولید کننده و دست اندرکاران این بخش رقم بخورد .