تهمینه غمخوار؛ گروه بین الملل: جمهوری خلق چین از اواخر دهه ۱۹۹۰ در حال گسترش و تقویت روابط دیپلماتیک، امنیتی، تجاری و فرهنگی خود با کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (منا) بوده است. در همین راستا، مانند سایر مناطق، روابط سیاسی نزدیکی به همراه توسعه روابط تجاری رو به رشد میان چین و منطقه منا مشاهده شده است؛ زیرا چین به عنوان یک قدرت اقتصادی جهانی ظاهر شده و ارتش خود را تقویت کرده است.
از آن جایی که چین به عنوان یکی از قدرت های پیشرو در جهان، با توجه به وابستگی به واردات نفت از منطقه، دارای منافعی در حفظ صلح و ثبات در منطقه خاورمیانه است، در مارس ۲۰۲۳، با میانجیگری به منظور کسب توافق میان ایران و عربستان سعودی برای برقراری مجدد روابط دیپلماتیک، توجه جهانی را به تمایل و ظرفیت بیشتر برای تعامل سیاسی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به خود جلب کرد.
افزون بر این، شرکت‌های دولتی و خصوصی مستقر در چین در بیست و پنج سال گذشته قراردادهای ساخت و ساز، زیرساخت‌ها و فناوری به ارزش میلیاردها دلار را در این منطقه به امضا رسانده اند. همچنین، با توجه به اینکه اولین و تنها پایگاه نظامی شناسایی شده برون مرزی چین تا به امروز در جیبوتی، در مجاورت دریای سرخ و خلیج عدن، و در مجاورت منطقه منا قرار دارد، وزارت دفاع ایالات متحده گزارش داده که دولت چین به دنبال استفاده از ارتش خود برای اطمینان از دسترسی این کشور به انرژی حیاتی و سایر منابعی است که از خطوط ارتباطی دریایی منطقه خاورمیانه و شمال افریقا عبور می کند و همین مسئله ردپای نظامی جهانی چین را افزایش خواهد داد.
بر همین اساس، دولت‌های متوالی ایالات متحده و بسیاری از اعضای کنگره نگرانی‌هایی را در مورد گسترش نفوذ جهانی چین در این منطقه مطرح کرده‌اند؛ چرا که افزایش تعاملات چین تهدیدی برای منافع ایالات متحده در منطقه و روابط آن با متحدان سنتی است.
اگرچه روابط دفاعی چین در این منطقه در مقایسه با ایالات متحده محدود است، اما روابط تجاری و سرمایه گذاری این کشور در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا در دهه گذشته رشد کرده است
با این وجود، ایالات متحده همچنان غالب و تواناترین قدرت نظامی خارجی در منطقه منا است، در حالی که اقدامات امنیتی امریکا احتمالاً به امنیت تجارت چین با این منطقه از جمله تجارت انرژی کمک می کند. از این رو می توان گفت که اگرچه روابط دفاعی چین در این منطقه در مقایسه با ایالات متحده محدود است، اما روابط تجاری و سرمایه گذاری این کشور در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا در دهه گذشته رشد کرده است.
تجارت چین و منا
بر اساس گزارشهای منتشر شده، مجموع حجم تجارت کالایی سالانه دوجانبه چین با کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به حدود ۲۸۸.۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ رسید که از ۲۱۳.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ و بالاترین رقم قبلی ۲۷۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴ افزایش یافت. این موضوع نشان می دهد که الگوهای تجارت چین با کشورهای منطقه منا نیز در دهه گذشته به طور قابل توجهی تغییر کرده است.
قبل از سال ۲۰۱۵، صادرکنندگان این منطقه، دارای مازاد تجاری دائمی با چین بودند. از ابتدای همان سال، تراز تجارت منطقه با چین به سمت کسری تجاری کلی تغییر کرد، زیرا کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا مصرف واردات خود از چین را افزایش دادند و چین برخی از کالاها به ویژه نفت و گاز که در گذشته از خاورمیانه وارد می کرد را با روی آوردن به شرکای دیگر و به منظور ایجاد تنوع، کاهش داد. در حالی که دسته‌های برتر کالاهایی که چین با هر کشوری در منطقه تجارت می‌کند متفاوت است، صادرات منطقه به چین عموماً در بخش‌های انرژی و مواد معدنی و شیمیایی متمرکز است. واردات این منطقه از چین نیز شامل لوازم الکترونیکی مصرفی، ماشین آلات پیشرفته، فولاد و محصولات دارویی است.
در طول سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰، قیمت‌های جهانی نفت خام و سایر کالاهای انرژی روند نزولی داشت که منجر به افزایش کسری تجاری بین کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا و چین شد. این کسری بعداً با افزایش قیمت جهانی نفت در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ کاهش یافت. علاوه بر این، سهم چین از واردات گاز طبیعی از منطقه نیز در حال افزایش است، زیرا چین شروع به دور شدن از منابع در استرالیا و ایالات متحده کرده که بیشتر به کاهش کسری تجاری کمک می کند.
با وجود آن که چین در حال حاضر هیچ قرارداد تجارت آزاد دوجانبه با کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ندارد، اما اقداماتی را برای تقویت تجارت با منطقه به صورت چندجانبه دنبال کرده است
برخلاف ایالات متحده، چین در حال حاضر هیچ قرارداد تجارت آزاد دوجانبه با کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ندارد. (ایالات متحده با اسرائیل، اردن، بحرین، عمان و مراکش قرارداد آزاد تجاری دارد.) با این حال، پکن یک سری اقدامات را برای تقویت تجارت با منطقه به صورت چندجانبه دنبال کرده است.
الحاق چین به سازمان تجارت جهانی در سال ۲۰۰۱ فرصت های دسترسی به بازار را با کاهش تعرفه های اعمال شده بر واردات این کشور در میان کشورهای سازمان تجارت جهانی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (به عنوان مثال، بحرین، مصر، اسرائیل، اردن، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی، امارات، تونس و یمن) افزایش داده است.
با وجود آن که سیاست داخلی و پویایی سیاسی چین در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا موانعی را در برابر رشد تجارت این کشور در منطقه منا ایجاد کرده است، اما اظهارات مقامات چینی حاکی از تمایل به تعامل اقتصادی عمیق تر است
در همین حال، چین فرصت‌های دسترسی به بازار را در کشورهای غیر از عضو سازمان تجارت جهانی در منطقه از جمله الجزایر، ایران، عراق، لیبی، لبنان و سوریه از طریق مجامع و برنامه های دیگر از جمله طرح کمربند_جاده و قراردادهای دوجانبه مانند برنامه همکاری ۲۵ ساله ایران و چین دنبال کرده است. با وجود آن که سیاست داخلی و پویایی سیاسی چین در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا موانعی را در برابر رشد تجارت این کشور در منطقه منا ایجاد کرده است، اما اظهارات مقامات چینی حاکی از تمایل به تعامل اقتصادی عمیق تر است.
پیشرفت در مذاکرات تجاری چین و شورای همکاری خلیج فارس
مذاکرات تجارت آزاد بین چین و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در سال ۲۰۰۴ آغاز شد، اما در سال ۲۰۰۹ زمانی که چین برای محافظت از صنعت نفت داخلی خود، تعرفه های گمرکی بر صادرات نفت از منطقه را حفظ کرد، متوقف شد. بار دیگر در سال ۲۰۱۶ نیز به دلیل مخالفت برخی از کشورهای خلیج فارس در خصوص تعمیق روابط چین با ایران متوقف گردید.
بر همین اساس، در فوریه ۲۰۲۳، وزیر امور خارجه چین گفت: مهم است که چین و شورای همکاری خلیج فارس، همکاری خود را در زمینه‌هایی مانند اقتصاد و تجارت، انرژی، زیرساخت‌ها، سرمایه‌گذاری، مالی و فناوری پیشرفته و شراکت راهبردی و ایجاد منطقه آزاد تجاری در اسرع وقت گسترش دهند؛ در حالی که تلاش دولت چین و میانجیگری این کشور برای کسب توافق دیپلماتیک مارس ۲۰۲۳ میان ایران و عربستان سعودی و تعامل شورای همکاری خلیج فارس با ایران توسط دولت های امارات و قطر به جو مثبت تری برای پیشرفت در مذاکرات تجاری چین و شورای همکاری خلیج فارس منجر شد.
گسترش نقش چین به عنوان یک قدرت با فناوری پیشرفته
این موضوع نشان می دهد که پکن برنامه های بزرگی را برای گسترش ردپای خود در این منطقه به خصوص در زمینه فناوری دنبال می کند. منطقه منا نقش برجسته ای در جاده ابریشم دیجیتال چین ایفا می کند که تحت آن شرکت های چینی قراردادهای ۵G را با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس منعقد کرده اند.
چین در تقویت استراتژی های سایبری محلی با امارات همکاری می کند، به طوری که این توافقنامه ها به انتقال چین به یک قدرت تکنولوژیکی کمک خواهد کرد
چین، همچنین در تقویت استراتژی های سایبری محلی با امارات همکاری می کند، به طوری که این توافقنامه ها به انتقال چین به یک قدرت تکنولوژیکی کمک خواهد کرد؛ ضمن اینکه کشورهای خاورمیانه نیز به طور فزاینده ای به دنبال دیجیتالی کردن و تنوع بخشیدن به اقتصاد خود هستند. در همین راستا، عربستان از سرمایه گذاری های چینی در زمینه فناوری و تحقیقات پیشرفته حمایت کرده است.
روابط با اسرائیل
در خصوص روابط چین و اسرائیل، دو طرف از سال ۲۰۱۶ در حال مذاکره بر سر یک توافق تجاری آزاد دوجانبه بوده اند و در همین راستا، مقامات هر دو طرف اعلام کردند که قصد دارند تا پایان سال ۲۰۲۲ توافقنامه ای را امضا کنند، اما تا ۲۳ مارس ۲۰۲۳ این کار را انجام نداده بودند. بر همین اساس، با وجود آنکه طرفین اظهارات مشابهی را در سال های گذشته بیان کرده بودند، اما شرایط سیاسی حاکم در اسرائیل احتمال توافق را کمتر کرد. در سال ۲۰۲۱، چین به عنوان بزرگترین منبع واردات اسرائیل از امریکا پیشی گرفت.
در عین حال، با توجه به روابط نزدیک اسرائیل با ایالات متحده، هرگونه تجارت آزاد چین و اسرائیل ممکن است با مخالفت داخلی قابل توجهی در اسرائیل و یا از سوی ایالات متحده مواجه شود. در ژانویه ۲۰۲۲، مقامات اسرائیلی بر اساس گزارش‌ها متعهد شدند که در مورد انعقاد هرگونه توافق مهم با چین به ایالات متحده اطلاع دهند و در صورت بروز مخالفت، این معاملات را مجددا بررسی نمایند.
توسعه ارز محلی؛ رشد تعامل با منطقه
دولت جمهوری خلق چین همچنین به دنبال گسترش استفاده از ارز خود یعنی رنمینبی برای تسویه تجارت در برخی کالاها است. در سال ۲۰۱۵، قطر اولین مرکز تسویه رنمینبی را در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا راه اندازی کرد که عمدتاً برای تسویه پرداخت ها برای صادرات نفت و گاز در نظر گرفته شد. امارات نیز این مسئله را در سال ۲۰۱۸ دنبال کرد و در مارس ۲۰۲۲، دولت عربستان سعودی اعلام کرد که مذاکراتی را با دولت جمهوری خلق چین برای قیمت بخشی از فروش نفت به چین به یوآن آغاز کرده است.
در همین راستا، در جریان سفر شی جین پینگ به ریاض در دسامبر ۲۰۲۲، رئیس جمهور چین اعلام کرد که کشورش شروع به تشویق شرکای خود در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا برای استفاده از بورس نفت و گاز شانگهای_ یک بورس کالای دولتی_ برای تسویه معاملات نفت و گاز با ارز رنمینبی خواهد کرد.
روابط انرژی
مصرف انرژی در چین از سال ۲۰۰۰ بیش از سه برابر شده است. چین که ۱۸.۵ درصد از جمعیت جهان را در خود جای داده، بیش از هر کشور دیگری انرژی مصرف می کند که این رشد مصرف منجر به افزایش تقاضا برای همه کالاها و منابع انرژی از جمله زغال سنگ، نفت، گاز طبیعی، هسته ای و انرژی های تجدیدپذیر شده است.
در چارچوب روابط منا و چین، نفت_ از جمله نفت خام و فرآورده های نفتی_بدون شک مهمترین کالا محسوب می شود. مانند کل انرژی نیز مصرف نفت در چین بین سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۱ بیش از سه برابر افزایش یافته است. این کشور با بیش از ۷۱۸ میلیون تن، تقریباً ۱۵.۴ میلیون بشکه در روز، در سال ۲۰۲۱ دومین کشور مصرف کننده نفت در نظر گرفته شد. همچنین، چین با تولید نزدیک به ۲۰۰ میلیون تن (تقریباً ۴ میلیون بشکه در روز) در سال ۲۰۲۱، به عنوان پنجمین کشور تولیدکننده بزرگ نفت جهان شناخته شد.
در حال حاضر، تولید نفت در چین تقریباً برابر با عراق و از امارات، ایران، کویت، الجزایر و سایر تولیدکنندگان نفت خاورمیانه و شمال آفریقا به جز عربستان سعودی بیشتر است
در حال حاضر، تولید نفت در چین تقریباً برابر با عراق و از امارات، ایران، کویت، الجزایر و سایر تولیدکنندگان نفت خاورمیانه و شمال آفریقا به جز عربستان سعودی بیشتر است. با این حال، تولید داخلی در چین از سال ۲۰۰۰ به طور کلی ثابت بوده و شکاف مصرف/تولید در طول زمان افزایش یافته است. در نتیجه، پالایشگاه های نفت و توزیع کنندگان سوخت در این کشور، نفت را از منطقه منا و سایر تامین کنندگان بین المللی خریداری می کنند.
با توجه به اینکه چین بیش از هر کشور دیگری نفت وارد می کند، اما، مطابق با اهداف تنوع عرضه این کشور، سهم واردات نفت_از جمله نفت خام و فرآورده های نفتی_عرضه شده توسط تولیدکنندگان نفت خاورمیانه و شمال آفریقا از سال ۲۰۰۰ تاکنون نسبتاً ثابت بوده و در محدوده ۳۹ تا ۴۵ درصد و به طور کلی از سال ۲۰۱۷ روند صعودی داشته است.
با این وجود، از نظر حجمی واردات از منطقه منا مطابق با کل واردات نفت افزایش یافته؛ در حالی که بخش عمده ای از این نفت منا از نفت خام کشورهای واقع در خاورمیانه و مقادیر محدودی از شمال آفریقا تشکیل شده است. علاوه بر خرید نفت از این کشورها، چین به دنبال منافع مالکیت در پروژه‌های تولید نفت بوده که گاهی اوقات در ازای سرمایه‌گذاری زیرساختی توسط پکن است.
گزارش ها نشان می دهد که کشورهای خاورمیانه (عربستان سعودی، عراق، امارات، کویت، قطر و عمان) تقریباً ۵۰ درصد از واردات نفت خام چین را در سال ۲۰۲۱ تامین کردند. بر اساس داده های دولت چین، عربستان سعودی ۱.۷۵ میلیون بشکه در روز از واردات نفت خام چین را تامین می کرد که این کشور را به بزرگترین منبع واردات برای سال ۲۰۲۲ تبدیل نمود.
نظر شما