محمدجواد حجتی؛ بازار: این روزها اگر از «سفیدشهر» به سمت کاشان یا تهران حرکت کنید، دیگر اثری از وانت ها و نیسان هایی که طالبی بار زده و برای فروش جمع شده اند نمی بینید؛ اگر هم باشد تک و توکی بیشتر نیست که آن هم از نوع طالبی «ریش بابا» است. در نوش آباد، علی آباد، یزدل و محمدآباد نیز همین گونه است، گویی داستان طالبی در سال ۱۴۰۲ به پایان خود رسیده است.
سالهاست کشاورزان منطقه به کشت صیفی جات به ویژه انواع طالبی مشغولند و هر سال از مشکلات کشت و افزایش چند برابری هزینه های نهاده ها نظیر بذر، پلاستیک، کودهای شیمیایی، سموم و ماشین آلات گرفته تا دستمزدهای سرسام آور کارگری گلایه دارند. در کنار این مشکلات، بحران خشکسالی و گرمای هوا، طوفان و گرد و غبار و پیشروی آب شور که بر کمیت و کیفیت محصول اثر منفی دارند، مزید بر علت شده است.
امسال اما درد کشاورزان بیشتر و بیشتر شد؛ در کنار همه هزینه ها و سختی های کشت و خسارت های طبیعی، افت شدید قیمت این محصول شیرین، کام کشاورزان را تلخ کرده است.
گرچه همان ابتدای سال با تصویب افزایش عوارض صادراتی محصولات جالیزی کاهش قیمت هندوانه و طالبی قابل تصور بود اما دلایل دیگری نیز برای کاهش قیمت طالبی وجود دارد. برای مثال، در آستانه فصل برداشت طالبی، دولت عراق واردات هشت محصول از جمله هندوانه و طالبی را به دلیل حمایت از کشاورزان عراقی به خاک خود ممنوع کرد.
از طرفی حتی اگر دولت عوارض صادراتی را افزایش نمی داد و عراق نیز واردات را ممنوع نمی کرد، از دست رفتن مزیت رقابتی و کاهش جذابیت فصلی دلیل دیگری برای کاهش قیمت این محصول است. بدین معنی که در ۲۰ یا ۳۰ سال اخیر ابتدا طالبی منطقه کاشان به بازار می آمد، سپس طالبی و خربزه های ساوه، بادرود و مشهد وارد بازار می شد و بازار هیچوقت اشباع نبود اما در دو سه سال اخیر کشت انواع خربزه و طالبی در نقاط گرمسیر کشور رشد داشته است که شاهد آن برداشت طالبیِ گرمک در قم یک ماه زودتر از منطقه کاشان و همچنین ورود نوبرانه ملون، جانا و چند مدل خربزه و طالبی دیگر به بازار است که به رقیب جدی برای محصول قدیمی سفیدشهر تبدیل شده اند.
باید دقت کنیم که قدرت خرید مردم نیز کاهش پیدا کرده است؛ زمانی مردم هندوانه و طالبی را فله ای و به قول معروف گونی گونی می خریدند اما حالا به تعداد کمتر و غالباً دانه ای خرید می کنند
جدای از سه دلیل بالا، باید دقت کنیم که قدرت خرید مردم نیز کاهش پیدا کرده است؛ زمانی مردم هندوانه و طالبی را فله ای و به قول معروف گونی گونی می خریدند اما حالا به تعداد کمتر و غالباً دانه ای خرید می کنند.
دلایلی که ذکر شد باعث شده تا کشاورزان طالبی را به قیمت های بسیار پایین( از دو هزار و ۵۰۰ تا پنج هزار تومان) به فروش رسانند. این در حالی است که آنالیز مخارج کشاورز برای یک هکتار طالبی نشان می دهد که هزینه جاری یک کیلو طالبی بین دو هزار و ۵۰۰ تا سه هزار تومان است؛ این هزینه ها و مخارج صرفا هزینه های جاریِ کشت تا برداشت است و اگر مواردی مثل پنج ماه تلاش کشاورز و سرمایه اصلی او یعنی آب و زمین که بعضاً کشاورز آن را اجاره یا مزارعه می کند لحاظ شود، عملاً کشت طالبی را غیراقتصادی نشان می دهد.
بنا بر آنچه گفتیم، عدم توجیه اقتصادی کشت محصولاتی نظیر طالبی و همچنین کاهش قیمت آنها، پنج عامل مهم را در بر می گیرد که عبارتند از:
عامل اول: طالبی محصولی حساس به آفاتی نظیر قارچ ها و غیره است و حتی با کاهش و افزایش دما در بهار و طوفان و گرد و غبار نیز خسارت جدی دیده و کاهش عملکرد محسوسی در پی دارد.
عامل دوم: سیاست های حاکمیتی نظیر افزایش عوارض صادراتی به منظور کاهش کشت محصولات جالیزی و حرکت به سمت کشت سایر محصولات، در کوتاه مدت باعث ازدیاد این محصول در بازار داخل و به تبع آن کاهش قیمت می شود تا جایی که ممکن است هزینه برداشت و انتقال به میادین فروش از قیمت فروش آن پیشی می گیرد.
عامل سوم: طالبی منطقه کاشان نه دیگر نوبرانه است نه یکه تاز؛ در حال حاضر طالبیِ کشت شده در سایر نقاط کشور زودتر از طالبی کاشان و آران و بیدگل روانه بازار می شود و انواع طالبی ها نظیر ملون، جانا و غیره، جایگزین طالبی هایی مثل سمسوری و ریش بابا شده است.
عامل چهارم: افزایش سرسام آور هزینه های کشت طالبی از نهاده ها( کود، پلاستیک، بذر)، کارگری، ماشین آلات، آب، زمین و غیره ، نسبت درآمد به هزینه را کاهش چشمگیری داده است.
عامل پنجم: کاهش قدرت خرید مردم از خرید عمده و فله ای به سمت حجم کمتر و دانه ای، خود دلیلی بر کاهش تقاضا برای خرید این محصول است.
امروز از نظر کارشناسان و متخصصان مهم ترین و اصلی ترین راهی که در پیش روی کشاورزی قرار دارد، تغییر الگوی کشت است؛ موضوعی که سالهاست از آن یاد می شود ولی تاکنون جز چند گام کوچک در منطقه اتفاقی خاصی در این حوزه نیفتاده است
از گلایه ها که بگذریم، واقعاً چاره چیست؟ تعطیلی کشاورزی یا مقابله با تهدید و تبدیل آن به فرصتی برای رشد و ایجاد ارزش افزوده؟ امروز از نظر کارشناسان و متخصصان مهم ترین و اصلی ترین راهی که در پیش روی کشاورزی قرار دارد، تغییر الگوی کشت است؛ موضوعی که سالهاست از آن یاد می شود ولی تاکنون جز چند گام کوچک در منطقه اتفاقی خاصی در این حوزه نیفتاده است.
و اما سوال جدی این است که الگوی کشت مناسب برای اقلیم گرم و خشک کاشان و آران و بیدگل چیست و یک گیاه با چه ویژگی هایی می تواند جایگزین طالبی یا حتی پنبه شود؛ پنبه ای که در سال گذشته افت شدید قیمت را تجربه کرد و موجی از نارضایتیِ کشاورزان را در پی داشت.
نکته ای باید به آن توجه کنیم این است که در ارائه الگوی کشت باید از تهدیدها فرصت ساخت؛ بدین معنا که هر آنچه برای کشت صیفی جات تهدید است، باید به فرصت تبدیل شود؛ همانگونه که آفتاب این منطقه مزیتی برای تولید برق خورشیدی است، همان آفتاب و عوامل دیگر می تواند مزیتی برای تولید برخی از گیاهان باشد.
و اما ویژگی هایی که در نظر گرفتن الگوی کشت متناسب با اقلیم منطقه به جای برخی محصولات مانند طالبی را ضروری می کند را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:
ویژگی اول: نیاز آبی پایین؛ اجرای قانون کاهش برداشت آب از چاه های کشاورزی آن هم در دشت کاشان که دشت بحرانی و ممنوعه است، برای کشاورزان چاره ای نگذاشته مگر اینکه به سمت کشت گیاهان با نیاز آبی خیلی کم سوق پیدا کنند.
ویژگی دوم: مقاوم بودن؛ تغیرات اقلیمی نظیر تنش گرمایی و گاهاً سرمای زیر صفر کویر، گرد و غبار و طوفان، تنش شوری آب و خاک، بلایایی نظیر تگرگ و سیل و هجوم آفات مختلف، الگوی کشتی را می طلبد که تاب آوری و مقاومت بالایی داشته باشد و از خسارت کشاورز بکاهد.
ویژگی سوم: چند ساله بودن؛ گیاهان فصلی نظیر طالبی، در هر سال زراعی هزینه های مختلف و ریسک بالایی را به کشاورز تحمیل می کنند اما در مقابل گیاهان چند ساله، هزینه های کمتری را به خصوص در زمان کشت متوجه کشاورز می کنند.
ویژگی چهارم: حتی الامکان کشت پاییزه باشد؛ در منطقه کاشان و آران و بیدگل میزان بارش بهاره کم است و غالباً بارندگی در پاییز و زمستان رخ می دهد؛ بر این اساس در کشت های پاییزه کشاورز می تواند حداکثر بهره مندی از نزولات آسمانی را داشته باشد.
ویژگی پنجم: قابلیت فرآوری و نگهداری؛ طالبی محصولی است که اگر چند ساعت پس از برداشت به فروش نرسد، خطر خرابی و کاهش شدید کیفیت آن را تهدید می کند و همین مسئله دستاویزی شده تا دلال ها آن را به پایین ترین قیمت خریداری کنند. از سویی حتی اگر به قیمت مناسب نیز به فروش برسد، پس از برداشت نه ارزش افزوده و نه اشتغال پایدار ایجاد می کند؛ در مقابل اگر کشت گیاهانی با قابلیت نگهداری و فرآوری ترویج شوند، پس از برداشت نیز اشتغال مضاعفی را در حوزه صنایع تبدیلی، فرآوری، بسته بندی و تولید محصولات جانبی در منطقه ایجاد می کنند.
نظر شما