تهمینه غمخوار؛ بازار: تلاشها برای احیای روابط مصر و ایران در شرایط کنونی که منطقه با روند کاهش تنش‌ها میان کشورهای مختلف روبروست، به طور جدی و گسترده جریان دارد. در آن زمان، منابع دیپلماتیک مصری فاش کردند که بر مبنای توافقاتی که انجام شده، قرار است نشستی میان ایران و مصر در بالاترین سطح مقامات امنیتی در بغداد طی ماه جولای آینده برگزار شود.
بر همین اساس، چند روز پیش، حساب توئیتری خبرگزاری العربیه، وابسته به عربستان سعودی با انتشار خبر فوری اعلام کرد که کمیته ایرانی و مصری برای احیای روابط و هماهنگی امنیتی دو کشور شکل گرفته است. شبکه العربیه هم اعلام کرد که تهران و قاهره بر سر تشکیل کمیته مشترک ایران و مصر که برای تجدید روابط و هماهنگی امنیتی بین کشورها تلاش خواهد کرد به طور اصولی به توافق رسیده اند.
پس از حمایت مصر از عراق در جنگ عراق و ایران در سال ۱۹۸۰، روابط به طور رسمی قطع شد و علیرغم اهداف ایران برای آشتی رسمی با مصر، تلاش های قبلی ناموفق بود
پیچیده روابط ایران و مصر
پویایی های سیاسی و اقتصادی در خاورمیانه در حال تغییر سریع است. با روندهای آشتی دوجانبه و عادی سازی قابل توجهی که در سال های اخیر در کانون توجه اخبار روابط خارجی قرار گرفته؛ از بحرین و امارات که روابط دیپلماتیک با اسرائیل برقرار کردند تا سوریه که مجددا در اتحادیه عرب پذیرفته شد. آخرین تغییر تکتونیکی دیپلماتیک بالقوه، نزدیک شدن آینده بین مصر و ایران است که یک رابطه ۵۰ ساله در نوسان است.
روابط تاریخی بین دو کشور از اواسط قرن بیستم متلاطم بوده و مصر و ایران تاریخ پیچیده‌ای مشترکی داشته اند که دوره‌هایی از روابط پرتنش را نشان می دهد. در حالی که روابط دیپلماتیک حفظ شده است، اما، اختلافات ایدئولوژیک اغلب روابط دو کشور را تیره کرده است. تنش ها زمانی تشدید شد که جمال عبدالناصر رئیس جمهور وقت مصر، همسویی ایران با آمریکا و به رسمیت شناختن اسرائیل در سال ۱۹۵۰ را خیانت دانست.
در دهه ۱۹۷۰، تحت ریاست جمهوری انور سادات، تغییر حرکت مصر متحد نزدیک ایالات متحده، عربستان سعودی و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس به سمت یک سیاست خارجی بیشتر غربگرا، این کشور را به سوی نزدیکی روابط با تهران سوق داد. این موضوع تنها به عنوان لحظه ای کوتاه از دوستی بین دو کشور بود، اما با استقرار جمهوری اسلامی در سال ۱۹۷۹ دوباره روابط تیره شد.
در حقیقت، تنش ها بین ایران و مصر پس از انقلاب اسلامی یعنی زمانی که محمدرضا پهلوی علیرغم درخواست تهران مبنی بر عدم پذیرش، مورد استقبال انور سادات قرار گرفت، آغاز شد و پس از حمایت مصر از عراق در جنگ عراق و ایران در سال ۱۹۸۰، روابط به طور رسمی قطع شد و علیرغم اهداف ایران برای آشتی رسمی با مصر، تلاش های قبلی ناموفق بود. از طرفی، در دوران حکومت انور سادات مصر نقشی اساسی در میانجیگری توافقنامه کمپ دیوید با اسرائیل ایفا کرد که در نتیجه آن این کشور به اولین کشور عربی تبدیل شد که روابط دیپلماتیک رسمی را با اسرائیل برقرار کرد. بهار عربی، دوره ای پرآشوب در خاورمیانه، روابط بین مصر و ایران را بیشتر تیره کرد.
پس از آن، روابط جزئی توسط حسنی مبارک حفظ شد، اما پیشرفت های محمد خاتمی، رئیس جمهور اسبق ایران برای از سرگیری کامل روابط دیپلماتیک رد شد. تنها پس از انقلاب ۲۰۱۱ که مبارک سرنگون شد، ایران فرصتی برای اصلاح حصارها و توسعه روابط تجاری با مصر پیدا کرد و در حالی که روابط دیپلماتیک به صورت کامل برقرار نشد، اما سران هر کشور برای اولین بار در بیش از ۳۰ سال با دیگری دیدار کردند.
البته، برکناری حسنی مبارک و انتقال سیاسی متعاقب آن به نوساناتی در اتحادهای منطقه ای این کشور، به ویژه با ترکیه، انجامید. حمایت ایران از دولت سوریه در جریان بحران این کشور و نقش مصر در ائتلاف تحت رهبری عربستان در جنگ علیه یمن نیز باعث ایجاد اختلاف بین دو کشور شد. در حقیقت، روابط دو کشور - نه پیش از سرنگونی دولت مبارک به دلیل توافق کمپ دیوید و نه بعد از سرنگونی آن به دلیل مسائل مربوط به رژیم صهیونیستی و فشارهای آمریکا- برقرار نشد.
در دوره کوتاه ریاست جمهوری محمد مرسی، اولین رهبر منتخب دموکراتیک مصر، نشانه های اولیه امیدوارکننده ای از نزدیکی با ایران وجود داشت. او اولین رئیس دولت مصر بود که به جمهوری اسلامی ایران سفر کرد. مرسی در آن سفر هیچ اشاره ای به ارتقای روابط نکرد و روابط با دولت وی برای لغو توافقنامه کمپ دیوید، برقرار نشد.
عاملی که مانع تنش‌زدایی دیپلماتیک شد...
در دهه‌های گذشته، در حالی که ایران به دنبال اصلاح هر گونه اختلاف بین خود و مصر بوده و قاهره نیز از سال ۱۹۸۰ موضع دیپلماتیک خود را حفظ کرده، اما تلاشها بی نتیجه بوده است. موضع ثابت مصر را می توان به چندین متغیر فراتر از یک تاریخ تلخ نسبت داد که برخی از متغیرها برجسته تر از سایرین هستند.
دو متحد نزدیک مصر در خلیج فارس، عربستان سعودی و امارات در دهه‌های گذشته تنش‌هایی را با ایران تجربه کرده‌اند
دو متحد نزدیک مصر در خلیج فارس، عربستان سعودی و امارات نیز در دهه‌های گذشته تنش هایی را با ایران تجربه کرده‌اند؛ به طوری که عربستان در سال ۲۰۱۶ روابط خود را با ایران قطع کرد. ایران هم می دانست که هرگونه آشتی احتمالی با مصر بدون بهبود روابط با متحدان مصر در ابتدا امکان پذیر نخواهد بود.
این موضوع را عبدالفتاح سیسی در سخنرانی خود در ۶ نوامبر ۲۰۲۲ اعلام کرد که مصر امنیت منطقه خلیج فارس را خط قرمزی می داند که هیچ کشوری از آن عبور نخواهد کرد. از طرفی، ادامه روابط مصر با اسرائیل موضوعی دیرینه برای ایران تلقی می شود که از زمان انقلاب اسلامی منبع تنش دائمی برای رژیم صهیونیستی بوده است. حمایت ایران از شبه نظامیان اسلامی در غزه نیز باعث نگرانی دولت مصر است که اغلب به عنوان یک میانجی مرکزی برای حفظ ثبات در نوار غزه برای جلوگیری از افراط گرایی عمل می کند.
تلاش دو کشور در برقراری روابط
با این حال، در یک دهه گذشته، ایران تلاش کرده تا از طریق پیام های رهبر معظم انقلاب به قاهره، به احیای روابط با مصر بپردازد. در واقع، ایران به عنوان بخشی از استراتژی خود برای غلبه بر انزوا و مقابله با نفوذ اسرائیل و متحدانش در منطقه به دنبال روابط نزدیکتر با قاهره از طریق دیپلماسی پارلمانی است. این موضوع نشان می دهد که حرکت تهران به سمت قاهره پس از تلاش های مکرر و دیپلماسی تقویت روابط با کشورهای عربی برای بهبود روابط بین آنها در حال صورت گرفتن است.
در همین راستا، از ده سال گذشته مقامات و معاونان وزیر اجازه سفر به هر دو کشور را برای حضور در مجامع منطقه ای و بین المللی داشته اند. در پی افزایش تقاضا برای سفر اتباع ایرانی به مصر، وزارت امور خارجه در تلاش است تا پروازهای مستقیم به قاهره را باز کند. از سوی دیگر، دولت مصر در ماه مارس چندین اقدام را برای تسهیل تردد اتباع خارجی و ورود گردشگران ایرانی تصویب کرد.
بر همین اساس، منابع مصری نسبت به چشم انداز همکاری مصر و ایران در زمینه مسائل منطقه ای به ویژه با توجه به چالش های مشترکی مانند تروریسم، افراط گرایی، مداخله خارجی و کمبود آب ابراز خوش بینی و بر اهمیت حفظ یک رویکرد متوازن که روابط راهبردی مصر با سایر کشورها مانند عربستان سعودی و ایالات متحده را به خطر نیندازد، تاکید کرده اند.
گرم شدن روابط بین قاهره و تهران لایه جدیدی را به یک تجدید سازمان منطقه ای در حال انجام که چشم انداز سیاسی منطقه را تغییر می دهد، اضافه خواهد کرد
بر همین اساس، انتظار می‌رود تا السیسی در جریان نشست‌های سازمان ملل در نیویورک در ماه سپتامبر با همتای ایرانی خود ابراهیم رئیسی دیدار کند تا مذاکرات بین دو کشور آغاز شود. گرم شدن روابط بین قاهره و تهران لایه جدیدی را به یک تجدید سازمان منطقه ای در حال انجام که چشم انداز سیاسی منطقه را تغییر می دهد، اضافه خواهد کرد.
بر همین اساس، تلاش مصر برای عادی سازی روابط با ایران، آزمونی حیاتی برای حاکمیت این کشور محسوب می شود. در حالی که قاهره ممکن است مسیر سیاست خارجی مستقل تری را ترسیم کند، منافع در هم تنیده و فشارهای قدرت های منطقه ای و بازیگران جهانی چالش های قابل توجهی را ایجاد خواهد کرد.
اگر قاهره قصد داشته باشد تا سیاست خارجی خود را مجددا تنظیم کند، باید به دقت اتحادهای موجود خود را با مزایای بالقوه دستیابی به ایران متعادل کند
اگر قاهره قصد داشته باشد تا سیاست خارجی خود را مجددا تنظیم کند، باید به دقت اتحادهای موجود خود را با مزایای بالقوه دستیابی به ایران متعادل کند. در نهایت، این تصمیم به ارزیابی مصر از منافع استراتژیک خود و دستیابی به ثبات در منطقه بستگی دارد. اگرچه مسیر عادی سازی روابط با ایران ممکن است پیچیده باشد، اما این ظرفیت را دارد که پویایی منطقه منا را تغییر داده و منطقه ای متعادل تر و به هم پیوسته تر را تقویت کند.
نظر شما