اتکای آمریکا به استراتژی اقتصادی؛ دستیابی به اهداف ژئوپلیتیکی در خاورمیانه و آسیا

بازار؛ گروه بین الملل: انیستیتو خلیج فارس در واشنگتن به تازگی مقاله ای با عنوان «آمریکا برای دستیابی به اهداف ژئوپلیتیکی در خاورمیانه و آسیا به استراتژی اقتصادی متکی است» نوشته تحلیلگران برجسته ای چون دکتر «نارایاناپا جاناردان» مدیر تحقیقات و تحلیل در روابط خلیج فارس و آسیا در آکادمی دیپلماتیک انور قرقاش و «گدالیا افترمن» رئیس برنامه سیاست آسیایی در دانشگاه رایشمن منتشر کرده است. ترجمه مقاله را در ادامه می خوانیم.

پس از دریافت بازدهی کاهشی استفاده از ژئوپلیتیک به عنوان نقطه اتکای استراتژی خاورمیانه در سال های اخیر، اکنون به نظر می رسد که ایالات متحده از هم افزایی ژئواکونومیک برای پیشبرد اهداف خود در خاورمیانه و آسیا استفاده می کند. این امر در دیدارهای جیک سالیوان مشاور امنیت ملی ایالات متحده در اوایل ماه مه، با محمد بن سلمان ولیعهد سعودی، طحنون بن زاید آل نهیان، مشاور امنیت ملی امارات و آجیت دوال، مشاور امنیت ملی هند، مشهود بود.

سفر سالیوان مهم ترین سفر یک مقام آمریکایی به منطقه از زمان سفر منطقه ای رئیس جمهور جوزف آر. بایدن جونیور در جولای ۲۰۲۲ بود. سالیوان در بحبوحه تلاش‌های منطقه‌ای برای کاهش تنش، از جمله توافق با میانجیگری چین بین عربستان سعودی و ایران برای برقراری مجدد روابط دیپلماتیک و پذیرش مجدد سوریه در اتحادیه عرب، به جده سفر کرد.

علاوه بر این، روابط امارات_ایران، امارات_ترکیه و عربستان_ترکیه اخیرا بهبود یافته است. هسته اصلی این تجدید نظرهای سیاسی، تمرکز فزاینده منطقه بر دیپلماسی اقتصادی پس از بیش از ۱۰ سال اصطکاک و بی ثباتی مرتبط با بهار عربی است. تلاش ایالات متحده برای تغییر رویه و اجرای استراتژی منطقه‌ای خلاقانه‌تر نیز تا حدی مشروط به رکود عربستان و ایالات متحده است.

واشنگتن به دنبال گسترش دامنه توافق نامه ابراهیم بین کشورهای عربی و اسرائیل و مشارکت گروه I۲U۲_ شامل هند، اسرائیل، امارات متحده و ایالات متحده_ است که واشنگتن را قادر می سازد هم با این تصور که در حال جدا شدن از منطقه است مقابله کرده و هم روابط خود در خاورمیانه و آسیا را تحکیم کند

روابط و افزایش نفوذ منطقه ای چین

واشنگتن به دنبال گسترش دامنه توافق نامه ابراهیم بین کشورهای عربی و اسرائیل و مشارکت گروه I۲U۲_ شامل هند، اسرائیل، امارات متحده و ایالات متحده_ است که واشنگتن را قادر می سازد هم با این تصور که در حال جدا شدن از منطقه است مقابله کرده و هم روابط خود در خاورمیانه و آسیا را تحکیم کند.

مشارکت های کوچک مانند اجلاس سران I۲U۲، همچنین ارتباطات ژئواکونومیک گسترده تری را با شرکای مهم ارائه می دهد. منطق این استراتژی در سخنرانی سالیوان در چهارم مه در موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک در آستانه سفر او به خاورمیانه بیان شد. سالیوان اعلام کرده که چارچوب جدید دولت بایدن برای تعامل ایالات متحده در خاورمیانه بر اساس شراکت، بازدارندگی، دیپلماسی و تنش زدایی، ادغام و ارزش ها ساخته شده است.

به گفته سالیوان، پلتفرم کلیدی این چارچوب، گروه I۲U۲ است که هدف آن اتصال آسیای جنوبی، خاورمیانه و ایالات متحده از طریق تجارت، فناوری و دیپلماسی است. در همین راستا، سالیوان تاکید کرده که اگر هیچ موضوع دیگری از سخنرانی من به خاطر نمی آورید، I۲U۲ را به خاطر بسپارید، زیرا با پیشروی ما بیشتر در مورد آن خواهید شنید.

بر اساس گفته های بیهاری کاوسیکان، دبیر دائمی سابق وزارت امور خارجه سنگاپور، چنین استراتژی نشان می دهد که ایالات متحده به عنوان متعادل کننده فراساحلی در حال عقب نشینی نیست، بلکه از متحدان، شرکا و دوستان خود بیشتر می خواهد تا تعادل منطقه ای را حفظ کنند.

I۲U۲ و مجمع نقب (Negev)_چارچوبی با هدف گسترش همکاری بین اسرائیل، مراکش، بحرین، امارات متحده عربی، ایالات متحده و مصر_ بر مسائل غیرسیاسی و فشار منطقه ای مانند امنیت آب و غذا، اکتشاف فضا، مراقبت های بهداشتی، تغییرات آب و هوایی و امنیت منطقه ای متمرکز هستند.

نشست‌های سالیوان در ریاض بر اساس توافق‌های اخیر، مانند توافق‌نامه‌های مشارکت اقتصادی جامع که امارات متحده عربی در سال ۲۰۲۲ با هند و اسرائیل امضا کرد، شکل گرفت. طرح‌های مشارکتی مورد بحث در عربستان شامل یک پروژه زیربنایی راه‌آهن بین‌منطقه‌ای بزرگ است که کشورهای عربی خلیج فارس و دیگر کشورهای خاورمیانه را به هم متصل می‌کند و می‌تواند از طریق خطوط کشتیرانی منطقه‌ای به هند گسترش یابد. این مفهوم که قبلاً به عنوان بخشی از I۲U۲ مورد بحث قرار گرفته برای اسرائیل جذاب است.

منافع واگرا، اقدام جمعی

هر یک از اعضای این مشارکت های جدید دیدگاهی منحصر به فرد و در مواقعی دارای منافع متفاوت و حتی متضاد دارند. با این حال، تمرکز اقتصادی آنها یک دستور کار مشترک را ترویج کرده و در نتیجه اختلافات را کاهش می دهد. برای ایالات متحده، I۲U۲ مکانیزمی است برای گسترش سرمایه گذاری زیرساختی و ابتکارات امنیت غذایی و انرژی خود به شرکای خاورمیانه و جنوب آسیا، و جایگزینی برای پروژه های چینی مانند طرح کمربند و جاده ارائه می کند.

واشنگتن این رویکرد را فرصتی برای تشویق شرکای منطقه‌ای خود می‌بیند تا نقش فعال‌تر و مستقل‌تری در شکل‌دهی به آینده منطقه داشته باشند و به ایالات متحده اجازه دهد تا سرمایه‌گذاری منابع خود را کاهش دهد و در عین حال حضور و نفوذ خود را حفظ کند. برای هند و امارات متحده عربی، I۲U۲ بستری برای تعامل با مقامات ارشد در واشنگتن و برجسته کردن دامنه بین منطقه ای ابتکارات دیپلماتیک آنها فراهم می کند.

در حالی که رویکردهای متفاوت نسبت به مسائل ژئواستراتژیک و منطقه‌ای، به ویژه افزایش قدرت چین و نفوذ جهانی، همچنان یک نگرانی است، مشارکت کشورهای عربی خلیج فارس در طرح‌های تحت رهبری ایالات متحده نشان‌دهنده تمایل جدید آن‌ها برای «چند جانبه‌سازی» در بحبوحه رقابت آمریکا و چین است. نشست ریاض همچنین گامی در تلاش های مجدد ایالات متحده برای گسترش توافقنامه ابراهیم از طریق تسهیل عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان بوده است.

از نظر اسرائیل، بهبود روابط ایران و عربستان سعودی و پذیرش مجدد سوریه در اتحادیه عرب لزوماً به روابط این کشور با امارات و عربستان لطمه نخواهد زد

پس از این دیدارها در عربستان سعودی، مقامات آمریکایی به اسرائیل سفر کردند تا همتایان اسرائیلی خود را در جریان مذاکرات قرار دهند، در حالی که رونن لوی مدیر کل وزارت امور خارجه اسرائیل نیز سفر خود را به واشنگتن برای گفتگوهای بیشتر دنبال کرد. این شکل از تعامل منطقه‌ای همچنین به اسرائیل اجازه می‌دهد تا تنش‌ها را با ایالات متحده، امارات و عربستان سعودی پس از تشکیل یک ائتلاف راست به رهبری بنیامین نتانیاهو مدیریت کند.

برای اسرائیل و ایالات متحده، با وجود اصرار ریاض بر پیوند عادی سازی روابط با پیشرفت در راه حل دو کشور، گسترش توافقنامه ابراهیم شامل عربستان سعودی، همچنان یک هدف اصلی است. از نظر اسرائیل، بهبود روابط ایران و عربستان سعودی و پذیرش مجدد سوریه در اتحادیه عرب لزوماً به روابط این کشور با امارات و عربستان لطمه نخواهد زد. علاوه بر این، قابل توجه است که با وجود تنش‌هایی که توسط دولت جدید اسرائیل ایجاد شده، عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان همچنان روی میز است.

تحولات اخیر حاکی از آن است که ایالات متحده از رویکرد منطقه‌ای جدیدی حمایت می‌کند که هدف آن نزدیک‌تر کردن بازیگران کلیدی در خاورمیانه و آسیا است

یک توضیح بالقوه برای این موضوع می‌تواند مجددا یک دلیل اقتصادی باشد. بر اساس نظرسنجی اخیر موسسه واشنگتن، ۳۸ درصد از سعودی‌ها احساس می‌کنند که اگر شرکت‌های اسرائیلی به اقتصاد عربستان کمک کنند، معاملات تجاری با شرکت‌های اسرائیلی قابل قبول است. به طور مشابه، ۴۱ درصد از سعودی‌ها در تأیید تلاش‌های آشتی مستمر معتقد بوده اند که توافق مرز دریایی بین اسرائیل و لبنان نتایج مثبتی برای منطقه به همراه خواهد داشت.

یک رویکرد جدید منطقه ای

این تحولات حاکی از آن است که ایالات متحده از رویکرد منطقه‌ای جدیدی حمایت می‌کند که هدف آن نزدیک‌تر کردن بازیگران کلیدی در خاورمیانه و آسیا است. در حالی که تلاش‌های میانجی‌گری پکن در کانون توجه قرار گرفته، واشنگتن به طور همزمان درگیر تلاش‌های دیپلماتیک مشابهی برای کمک به ژاپن و کره جنوبی برای غلبه بر اختلافات چند دهه‌ای خود بوده است.

این مسئله هم برای استراتژی ایندو پسیفیک واشنگتن و هم در جهت جستجوی خاورمیانه برای ترتیبات دیپلماتیک و امنیتی جایگزین خوب است. در حالی که چین یک عامل در منطقه باقی می ماند، ایالات متحده به شرکای منطقه ای خود نشان داده که چرخش آن به سوی آسیا به ضرر آنها نخواهد بود.

بخشی از فشار امریکا در خصوص رویکرد اقتصادی محور نسبت به منطقه در روابط اقتصادی پر رونق چین و سایر کشورهای آسیایی با کشورهای خلیج فارس است. ابتکار کمربند و جاده که در سال ۲۰۱۳ راه اندازی شد، تعامل رو به رشد چین در خاورمیانه را افزایش داده است. پکن که به طور سنتی بر تجارت و سرمایه گذاری در بخش انرژی متمرکز است، از آن زمان، فعالیت های اقتصادی خود را به پروژه های زیرساختی، شهرهای هوشمند مبتنی بر فناوری، مراکز نوآوری و پروژه های شبکه تلفن همراه ۵G گسترش داده است.

تمرکز ایالات متحده بر مشارکت های اقتصادی، تلاش موفقیت آمیز چین برای ترکیب همکاری های اقتصادی متنوع و تعامل سیاسی برای پیشبرد مؤثر منافع منطقه ای خود را تایید می کند؛ همانطور که در سفر تاثیرگذار شی به عربستان در دسامبر ۲۰۲۲ و میانجیگری پکن برای نزدیک شدن ایران و عربستان مشاهده شد

بر همین اساس، تمرکز ایالات متحده بر مشارکت های اقتصادی، تلاش موفقیت آمیز چین برای ترکیب همکاری های اقتصادی متنوع و تعامل سیاسی برای پیشبرد مؤثر منافع منطقه ای خود را تایید می کند؛ همانطور که در سفر تاثیرگذار شی به عربستان در دسامبر ۲۰۲۲ و میانجیگری پکن برای نزدیک شدن ایران و عربستان مشاهده شد.

پکن همچنین در گسترش استفاده از ارز خود توسط کشورهای عربی خلیج فارس برای معاملات منتخب، از جمله خرید انرژی، به موفقیت اولیه دست یافته و یک برنامه آزمایشی را با تایلند، هنگ کنگ و امارات برای پروژه mBridge، یک پلتفرم تراکنش دیجیتال بین‌المللی انجام داده است. علاوه بر این، به نشانه تنوع رو به رشد دیپلماتیک و امنیتی در منطقه، بحرین، کویت و امارات در اوایل ماه مه از سوی سازمان همکاری شانگهای عنوان شریک گفتگو را دریافت کردند و به شرکای گفتگوی فعلی سعودی و قطر پیوستند.

این تحرکات دوستانه چین در خاورمیانه و ارزیابی واشنگتن مبنی بر اینکه کشورهای بزرگ به دنبال فرار از بن بست فزاینده بین ایالات متحده، روسیه و چین هستندکه اخیراً در اسناد افشا شده اطلاعاتی ایالات متحده فاش شد، ممکن است بر این سیاست های جدید تأثیر بگذارد. در همین راستا، بایدن مطرح کرد که یخ روابط ایالات متحده با چین احتمالاً شروع آب شدن خواهد کرد، در حالی که برای ایجاد اجماع در مورد رویکرد چین با متحدان ایالات متحده در اجلاس جی هفت در اواخر ماه مه تلاش کرد. جو بایدن در پایان یک کنفرانس مطبوعاتی در اجلاس سران با یک نکته نسبتا مثبت گفت: «ما به دنبال جدا شدن از چین نیستیم. ما به دنبال کاهش ریسک و تنوع بخشیدن به روابط خود با چین هستیم.»

اگرچه مشخص نیست اجلاس بعدی آمریکا و چین چه زمانی و در کجا برگزار خواهد شد، اما هر نشستی بیشتر از اینکه به روابط بین دو ابرقدرت آسیب برساند، به افزایش روابط کمک خواهد کرد. حتی حفظ وضعیت موجود نیز گزینه بدی نیست. رویکرد ریسک زدایی بدون جداسازی_ انحراف از کتاب بازی ایالات متحده_تا حدی نشان دهنده نگرانی متحدان اروپایی و آسیایی در مورد فشار بیش از حد به پکن است.

این رویکرد غیر تقابلی «اول اقتصاد»، به خوبی با «خاورمیانه جدید» در حال ظهور مطابقت دارد، رویکردی که ممکن است برای آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه امریکا، هنگام بازدید از عربستان سعودی در ماه ژوئن، مفید باشد.