دریا قدرتی پور؛ بازار: حالا دیگر تولیدکنندگان بازار فرش دستباف اصفهان انگیزه قبلی را ندارند و متولیان و فعالان این حوزه معتقدند که با وجود اینکه فرش ایران و اصفهان از قدمت و اصالت قوی تری نسبت به کشورهای دیگر برخوردار است اما به دلیل این مشکلات نتوانسته آن طور که باید و شاید گام های موثری در صادرات فرش دستباف بردارد و رقبا دارند پای جای پای فرش دستباف ایران می گذارند.
این در حالیست که قالیبافی در استان اصفهان یکی از مشاغل سنتی و قدیمی این استان به شمار می رود و اصفهان از این لحاظ همواره حرفی برای گفتن داشته است.
امروز اما بازار فرش دستباف اصفهان به خصوص در زمینه صادرات با مشکلات زیادی روبرو شده است و اگرچه در گذشته قالیبافان اصفهانی بخشی از اشتغال این استان را به دست گرفته بودند اما ورود دلالان و دستمزدهای کم باعث شده که قالیبافان دیگر انگیزه گذشته را نداشته باشند؛ از سویی دیگر توجه نکردن به سلایق مشتریان و به روز نشدن نقوش فرش و نبود بازارسازی مناسب، باعث شده فرش اصفهان از رقبا عقب بماند و نتواند پا به پای آنها گام بردارد.
به گفته کسانی که قالی می بافند، سود عمده را دلالان می برند و بخش کوچکی از سود حاصل از فروش فرش به آنها می رسد بنابراین خیلی ها عطای این شغل را به لقایش بخشیده اند چرا که شرایط برایشان آنطور که باید نیست و بیشتر ضرر می کنند تا سود.
در حال حاضر بیش از ۹۵ درصد بافندگان فرش در اصفهان زنانی هستند که یا سرپرست خانوارند و یا بخشی از اقتصاد خانواده را به دوش می کشند اما حقوقی که دارند به اندازه زحمتی که می کشند نیست.
زهرا ابراهیمی، بافنده فرش که حدود ۱۰ سالی می شود در این حوزه کار می کند به بازار می گوید: با وجود اینکه طی چند سال اخیر فرش دستباف قیمت های صعودی داشته و رشد قابل توجهی را شاهد بوده اما این موضوع در رابطه با کارگران و بافندگان فرش چندان تغییری نکرده است و به اندازه صعود قیمت فرش نبوده است و در این میان به این خاطر که از بافنده فرش حمایتی نمی شود انگیزه بافندگان و تولید کنندگان فرش نیز از دست رفته است.
وی می گوید: وقتی که یک فرش دو سال بافته و بعد با قیمت ناچیز فروخته می شود نمی توان نامش را هنر گذاشت.
در بازار رقابت فرش، افغانستان و پاکستان،ترکیه، چین و هند رقبای اصلی ما هستند؛ رقبایی که تا چند دهه پیش به فرش ایران غبطه می خوردند، ولی با رفتن بافندگان ما به سمت طرح‌ها و نقش‌های جدید و غیر بومی آنها هم توانسته اند در صادرات فرش شهرتی به هم بزنند
در این میان صادرکنندگان فرش اصفهان هم بدون اینکه مغرضانه حرف بزنند یا منظوری داشته باشند می گویند که اکنون هویت فرش اصفهان زیر سوال رفته است. چرا که خریدار داخلی توان خریداری را ندارد و خریدار خارجی هم به دلیل اینکه طرح و نقشه به روز نیست ترجیح می دهد با نصف قیمت فرشی را تهیه کند که باب طبعش باشد.
در بازار رقابت هم وضعیت خوبی نیست و رقبا بیکار ننشسته اند، افغانستان و پاکستان، ترکیه، چین و هند حالا رقبای اصلی ما هستند. رقبایی که تا چند دهه پیش به فرش ایران غبطه می خوردند، ولی با رفتن بافندگان ما به سمت طرح‌ها و نقش‌های جدید و غیر بومی و پایین آمدن کیفیت فرش ایران آنها هم توانسته اند در صادرات فرش شهرتی به هم بزنند.
اینها همه در حالیست که تنها در شهرستان کاشان که یکی از قطب های فرش دستباف به شمار می رود بیش از شش هزار متر مربع فرش تولید می شود. اما خیلی از صادرکننده ها از وضعیت فعلی فرش راضی نیستند.
رقبا در حال ربودن گوی سبقت از اصفهان
یکی از طراحان و فعالان بازار فرش اصفهان در گفت و گو با بازار، افغانستان را خطر بالقوه ای برای بازار فرش ایران می داند.
اکبر مهدوی، از یک واقعیت بزرگ پرده برمی دارد اینکه این همسایه نزدیک، پشم ایرانی را قاچاق می کند و از نقش های ایرانی هم استفاده می کند. به این خاطر که دستمزدهای کمی هم بابت کارگران داده می شود این فرش ها که به نوعی کپی کاری هستند بازار اروپا را به دست گرفته اند و بیشتر سفارشات به آنها داده می شود.
این طراح فرش با اظهار تاسف از اینکه طرح های اصیل ایرانی در حال فراموشی است، ادامه می دهد: قالی یک فرهنگ و فرش مد است، اما قالی مد نیست، فرشهای صنعتی ما باید بوی هنر بدهد، اما بانک اطلاعاتی درستی از نقش‌های فرش ایرانی نداریم همچنین اینکه نظام مهندسی تولید فرش وجود ندارد و همین پاشنه آشیل فرش اصفهان شده است.
عصاچی: به روز رسانی در عرصه طراحی فرش یکی از ضروریات است؛ اگر در این رابطه دیر اقدام کنیم رقبا گوی سبقت را از ما خواهند ربود
در این رابطه رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستبافت اصفهان در گفت و گو با بازار با اشاره به اینکه به روزرسانی طراحی فرش یکی از ضروریات این صنعت است؛ تاکید می کند: اگر در این ارتباط دیر اقدام کنیم رقبا گوی سبقت را از ما خواهند ربود.
سعید عصاچی، در ارتباط با مشکلات به وجود آمده در این حوزه در گفت و گو با بازار اظهار داشت: ما در زمینه فرش دستباف هنوز نتوانسته ایم خودمان را به روز رسانی کنیم و بر حسب سلیقه خریداران عمل کنیم.
وی به روز رسانی در عرصه طراحی فرش را یکی از ضروریات این صنعت دانست و گفت: اگر در این رابطه دیر اقدام کنیم رقبا گوی سبقت را از ما خواهند ربود چراکه در سال های اخیر فرشهای غیر هنری با طراحی‌های به روز و شناسایی سلایق مخاطبانشان جایگاه خوبی را پیدا کرده اند.
عصاچی با اعلام اینکه خودتحریمی از دیگر مشکلاتی است که باعث شده ما جایگاه فرش دستبافمان را از دست بدهیم، بیان داشت: این موضوع باعث شده رقبا جای ما را بگیرند و از خلأ به وجود آمده برای استفاده بیشتر از این بازار استفاده کنند؛ این درحالی است که فرش ایران با سابقه ای دیرینه و ۲۵۰۰ ساله در جهان شهرت دارد.
عصاچی ادامه می دهد: زمانی هند، پاکستان، نپال و ترکیه و افغانستان در زمینه صادرات فرش دستباف از ما عقب‌تر بودند و ما جایگاه بالاتری داشتیم اما اکنون ما عقب مانده ایم و این کشورها از ما جلو زده اند و صادراتمان محدود به کشورهای حاشیه خلیج فارس آن هم به شکل بسیار محدود شده است.
عصاچی از دیگر مشکلات بر سر راه فرش را مسئله پیمان ارزی و بازگشت ارز صادراتی و همچنین تعهد بازگشت فرش برشمرد و گفت: فرش ارزآوری خوبی دارد و این در صورتی است که از این کالای ارزآور غافل نشویم.
مشتریان اصلی فرش اصفهان در حال حاضر کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله بحرین، کویت، قطر، ترکیه و عراق، روسیه، چین و آلمان هستند این در حالی است که پیش از تحریم‌ها نیز آمریکا از خریداران اصلی فرش دستباف بود همچنین عربستان هم از مشتریان فرش اصفهان بود که به دلیل قطع روابط چند سالی صادراتی به این کشور انجام نگرفته بود اما ترکیه توانسته از طریق صادرات فرش به این کشور، درآمدزایی داشته باشد هرچند فرش ترکیه با سلایق عرب‌ها هم‌خوان نیست گرچه جای امیدواری وجود دارد که یک بار دیگر با از سرگیری روابط امکان صادرات مجدد به این کشور نیز فراهم شود.
سلایقی که شناسایی نمی شود
مسعود دردشتی از با سابقه های حوزه فرش در گفت و گو با بازار با اشاره به اینکه این صنعت از پدران پدران ما به ما به ارث رسیده است، با اظهار تاسف می گوید: گرچه ما حق نداریم تحت اختیار سلایق قرار بگیریم، اما به این خاطر که بانک اطلاعاتی از رنگ هایی که وجود دارد ،نداریم متاسفانه از علم روز عقب مانده ایم اما نباید از اصل خود دور شویم، بلکه باید با تلفیق طرح های سنتی و مدرن امروز اصالت فرش ایرانی را از دست ندهیم. در عین حال که به سلایق روز می نگریم باید مراعات رنگ هایی را هم بکنیم که اصالت و سنت فرش دستباف ایرانی را فریاد می زند.
به نظر او این جای تاسف دارد، زیرا آنچه که در آن سوی مرزها و اروپاییها با چندین سال کار مطالعاتی به آن می رسند متاعی است که خود ما داریم اما نمی شناسیم.
ضعف مدیریتی در حوزه فرش دستباف
یک کارشناس اقتصادی نیز در گفت و گو با بازار با اشاره به زیرساخت های مهم اصفهان به ویژه در بخش گردشگری، فرش و صادرات آن به بازار می گوید: این بی توجهی ها در سال های گذشته ناشی از ضعف مدیریتی بوده که در این حوزه وجود دارد و این در حالی است که صادرات فرش دستباف می تواند ارزآوری بسیار زیادی برای اصفهان داشته باشد.
نادی: اصفهان یکی از قطب های مهم فرش دستباف به شمار می رود و بنابراین باید به پتانسیل هایی که در این زمینه وجود دارد توجه ویژه شود و باید به طیف سلیقه های مختلف، که مخاطبان دارند توجه ویژه شود
سمیرا نادی ادامه می دهد: اصفهان یکی از قطب های مهم فرش دستباف به شمار می رود و بنابراین باید به پتانسیل هایی که در این زمینه وجود دارد توجه ویژه شود و باید به طیف سلیقه های مختلف، که مخاطبان دارند توجه ویژه شود.
وی می افزاید: از جمله موضوعات اقتصادی مغفول در اصفهان می توان به عدم توجه به زیرساخت سازی و بازارسازی فرش اصفهان اشاره کرد که این بی توجهی ها باعث شده که عدد صادرات فرش اصفهان افت کند.
اینها همه در حالیست که عدم نظارت صحیح بر کار بافت فرش و بسیاری عوامل دیگر از جمله قیمت ها و چگونگی صادرات طی نیم قرن گذشته، رقبای فرش ایران را به میدان کشانده و از سوی دیگر سودجویان را به سوء استفاده از غفلت دست اندرکاران و انجام تقلب هایی در مراحل مختلف تهیه مواد اولیه و تولید فرش واداشته و در نتیجه موجب سقوط کیفیت و کمیت و گرمی بازار فرش ایران شده است.
فرش دستباف گفتمان فرهنگ است
فاطمه شیرسپهر، نماینده انجمن طراحان و نقاشان فرش دستباف استان اصفهان، در گفت و گو با بازار فرش را گفتمانی برای فرهنگ اصفهان می داند و به بازار می گوید: متاسفانه در حال حاضر بسیاری از فعالان این حوزه علم سلیقه ها و زیبایی شناسی را نمی شناسند در حالی که کشورهای دیگر و رقبای ما در حال کار کردن بر روی این مساله هستند و این موضوع باعث شده که ما از دیگر رقبا عقب بمانیم و اگر بخواهیم فرش ایران و اصفهان در دنیا جایگاه خود را حفظ کند باید به این مسائل هم با توجه بیشتری بنگریم.
در این میان بالا بودن قیمت مواد اولیه و وجود برخی مواد اولیه نامرغوب به عنوان بخشی از مشکلات صنعت فرش دستباف به شمار می رود که نه تنها باعث افزایش هزینه تمام شده و به تبع آن، از رونق افتادن بازار فرش می شود بلکه فقدان تنوع در نقشه‌های تولید فرش نیز باعث روی آوردن بیشتر مردم به سمت فرشهای ماشینی شده که از تنوع بسیاری در طرح و رنگ برخوردارند.
نظر شما