قزاقستان؛ قدرتی متوسط برای آینده اوراسیا | اهمیت ژئوپلیتیک در آسیای میانه و قفقاز

بازار؛ گروه بین الملل: «قاسم جومارت توکایف»، رئیس‌جمهور قزاقستان مطمئناً در مسیری قرار دارد که با تبدیل آن به یک «قدرت متوسط» وجهه دیپلماتیک کشورش را ارتقا دهد، مفهومی که در دوران جنگ سرد برای مشخص کردن کشورهایی که «در سیاست جهانی بالاتر از وزن خود هستند» ایجاد شد.

این کشورها که نه قدرت‌های بزرگ و نه کوچک در نظر گرفته می‌شوند، می‌توانند اهمیتی جهانی را ارائه دهند که فراتر از یک وجهه صرفاً منطقه‌ای باشد. کانادا نمونه اولیه قدرت متوسط است. استرالیا نیز اغلب با این عنوان نام گذاری شده است.

قدرت‌های متوسط غالباً با اهمیت اقتصادی (مثلاً به دلیل منابع انرژی آنها) همراه با آنچه محققان آن را «کارآفرینی هنجار» می‌نامند مرتبط هستند. آنها معمولاً از طریق نیروی نظامی اعمال نفوذ نمی کنند، بلکه از طریق ابزارهای دیپلماتیک، نقش خود را در حل منازعه نشان می دهند.

قزاقستان به طور مداوم بر چندجانبه گرایی و حل مناقشه در دیپلماسی بین المللی خود تاکید کرده است

قزاقستان تمام ویژگی های کلاسیک یک قدرت متوسط را دارد: موقعیت استراتژیک، منابع طبیعی فراوان و تعهد به اصول و همکاری بین المللی. باید گفت قزاقستان به طور مداوم بر چندجانبه گرایی و حل مناقشه در دیپلماسی بین المللی خود تاکید کرده است.

یکی از عوامل کلیدی که در ظهور قزاقستان به عنوان یک قدرت متوسط نقش دارد، تعهد این کشور به میزبانی و شرکت در کنفرانس های سیاسی بین المللی است. در سال های اخیر، قزاقستان خود را به عنوان یک کشور بی طرف برای گفتگو و میانجیگری قرار داده است.

به عنوان مثال، در ژانویه ۲۰۱۷ این کشور میزبان مذاکرات سطح بالا در مورد جنگ داخلی سوریه در آستانه بود که دولت سوریه، نیروهای مخالف و سهامداران منطقه مانند روسیه، ایران و ترکیه را در روند آستانه گرد هم آورد و نقش کلیدی در پیشبرد آتش بس و تسهیل کمک های بشردوستانه داشت.

در سال ۲۰۱۳، قزاقستان همچنین مذاکرات ایران و کشورهای ۱+۵ (ایالات متحده، روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا و آلمان) را تسهیل کرد که با امضای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در سال ۲۰۱۵ به اوج خود رسید.

قزاقستان به عنوان یکی از اعضای غیردائم شورای امنیت سازمان ملل متحد (UNSC) از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۸ بر موضوعات مهمی مانند عدم تکثیر سلاح های کشتار جمعی، پیشگیری از درگیری و مبارزه با تروریسم تأکید کرد. به همین ترتیب در رسیدگی به بحران بشردوستانه در افغانستان پس از آشفتگی سیاسی این کشور در سال ۲۰۲۱ بسیار مؤثر بود.

قزاقستان موضع خود را در قبال بحران اوکراین با سیاست عدم به رسمیت شناختن دونتسک و لوگانسک به عنوان کشورهای مستقل مشخص کرده است. چنین ثبات شجاعانه ای در پیشبرد بی طرفی استراتژیک در منطقه ای همسایه روسیه و چین به تلاش ها برای تقویت اصول سازمان ملل در حمایت از نظم جهانی و همچنین چشم انداز منطقه ای برای چندجانبه گرایی بیشتر کمک کرده است.

ارتقای همکاری دوجانبه قزاقستان و جمهوری آذربایجان باعث ایجاد یکپارچگی عمیق تر در منطقه شده و ساختار امنیتی آن را تقویت می کند

قابل توجه است که قزاقستان به عنوان یک قدرت متوسط در سواحل شرقی دریای خزر ظاهر می شود و همزمان جمهوری آذربایجان نیز در ساحل غربی خود این کار را انجام می دهد. ارتقای همکاری دوجانبه آنها باعث ایجاد یکپارچگی عمیق تر در منطقه شده و ساختار امنیتی آن را تقویت می کند. توافق اخیر با جمهوری آذربایجان برای استفاده از ظرفیت کامل مسیر حمل و نقل بین المللی ترانس خزر (TCITR) که به عنوان کریدور میانی نیز شناخته می شود، از چین به اروپا از طریق آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی عبور می کند.

آخرین نشست دوجانبه بین قزاقستان و آذربایجان پس از تبدیل شورای کشورهای ترک در سال ۲۰۲۱ به سازمان کشورهای ترک (OTS) برگزار شد. شورای ترک که در سال ۲۰۰۹ تأسیس شد، در ابتدا بستری برای گفتگو و همکاری بین آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان و ترکیه بود. ایجاد سازمان کشورهای ترک یک تحول طبیعی از تکامل شورای ترک در طول سال ها به یک سازمان جامع تر شامل امور اقتصادی، فرهنگی، آموزشی و امنیتی بود.

این تغییر به کشورهایی مانند قزاقستان و آذربایجان این امکان را داده است که روابط قوی تری ایجاد کنند و در چالش های منطقه ای به طور مؤثرتری با یکدیگر همکاری کنند. اعلامیه سمرقند در نوامبر ۲۰۲۲ این سازمان که به مناسبت نهمین نشست سران آن تصویب شد، یک برنامه چندجانبه گسترده اما اساسی برای همکاری در زمینه های سیاست خارجی و امنیتی و همچنین اقتصاد و روابط مردم با مردم و تقویت نهادینه سازی فعالیت های جهان ترک بود.

این کشور موقعیت خوبی برای همکاری با آذربایجان برای ایفای نقش های کلیدی ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی قدرت متوسط در منطقه دریای خزر دارد. هر کشور درواقع نیروگاه اقتصادی منطقه ای با منابع انرژی گسترده و فضای سیاسی باثبات است که آن را به شریکی جذاب برای قدرت های منطقه ای و جهانی تبدیل می کند.

به طور مشابه آذربایجان یک بازیگر مهم در قفقاز جنوبی، یک قطب مهم ترانزیتی برای تامین نفت و گاز است که اروپا و آسیا را به هم متصل می کند، از جمله ترانزیت انرژی از قزاقستان به سمت غرب. توافق دوجانبه اخیر آنها در راستای نقشه راه ۲۰۲۲-۲۰۲۷ برای توسعه کریدور میانی است که قزاقستان به صورت سه جانبه بین آذربایجان، قزاقستان و ترکیه در نوامبر گذشته در سطح وزیر خارجه در آکتائو پیشنهاد کرد.

قزاقستان سیاست خارجی چندجانبه ای را با هدف حفظ تعادل بین قدرت های بزرگ و در عین حال پیشبرد منافع ملی خود دنبال کرده است

شایان ذکر است که قزاقستان یکی از اولین کشورهایی بود که برای همکاری بیشتر منطقه‌ای و درون منطقه‌ای برای مقابله با چالش‌های جهانی ناشی از افزایش قطبی‌سازی و چندپارگی تجمع کرد.

این مجمع ابزار جدیدی را برای تقویت صداهایی که مخالف خشونت در سیاست بین‌الملل حمایت هستند، برای تضمین رشد اقتصادی پایدار، صلح و امنیت فراهم می‌کند. این امید وجود دارد که این فراخوان در میان قدرت های متوسط طنین انداز شود تا راه بازگشت به صلح را بیابند.

قزاقستان سیاست خارجی چندجانبه ای را با هدف حفظ تعادل بین قدرت های بزرگ و در عین حال پیشبرد منافع ملی خود دنبال کرده است. این رویکرد عملگرایانه سیاست خارجی که توسط توکایف به عنوان وزیر امور خارجه و نخست وزیر کشور در دهه های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ آغاز شد، به آن اجازه داد تا سوزن بین روسیه و چین را بپیچد و در عین حال روابط خود را با غرب و همچنین سایر قدرت های آسیایی عمیق تر کند.