مشکلات اقتصادی بزرگ برای ناشران کوچک | بازار نشر «پرتلاطم و کم‌بازده» است

بازار، گروه استان‌ها: نمایشگاه کتاب تهران این روزها بار دیگر موجی از توجهات به اقتصاد نشر را سبب شده است نمایشگاهی که بزرگترین رویداد فرهنگی سال در عرصه کتاب محسوب می شود و توجهات فراوانی را نیز به سوی خود روانه می سازد. همه ساله اما با برگزاری نمایشگاه، اقتصاد نشر نیز در کانون توجه قرار می گیرد.

اقتصادی که به عقیده بسیاری کارشناسان پراز تلاطم و کم از بازده اقتصادی کافی است تا جایی که انتشارات بزرگ برای تامین هزینه کار می کنند و انتشارات استانی و شهرستانی برای بقا! نبردی غیرمتوازن چرا که یک سمت آن تورم و رکود افسار گسیخته و افزایش هزینه ها است و سوی دیگر بازار کم رونقی که یک سرش فرهنگی است و سر دیگرش تولید؛

کاهش تقاضای کتاب

یک کارشناس اقتصادی در گفتگو با خبرنگار بازار، با بیان اینکه انتشارات به دلیل کاهش تقاضای مردم در زمینه فرهنگی طی سال های اخیر با مشکلات روبرو شده است، گفت: پس از مشکلات عدیده اقتصادی که پیش پای خانوار ایرانی به خصوص در دو دهه اخیر قرار گرفته، کتاب دیگر اولویت در سبد خانوار نخواهد بود.

حسن همتیان با بیان اینکه روزگاری محصولات فرهنگی شامل انتشارات مانند کتاب، مجلات حتی سرگرمی های مکتوب و ... جزئی از سبد اقتصادی خانوار بود اما حالا در ۲۰ اولویت اول خانواده های ایرانی نیز نمی گنجد، تاکید داشت: امروز پوشاک، خوراک، مسکن و حمل و نقل و درمان و ... به مراتب جلوتر از اقلام فرهنگی و کتاب و ... هستند.

دولت با چند نرخی کردن و یارانه کاغذ و ده‌ها موضوع دیگر بازار نشر را خراب کرد

وی افزود: آن زمان که مردم ما همچنان کتاب و اقلام فرهنگی مانند سینما، تئاتر و کتاب و ... را در زمره اولویت های ۱۰ گانه خود داشتند، روزگار انتشارات ما چنگی به دل نمی زد حال که در زمره اولویت های ۲۰ گانه مردم نیز موضوع کتاب قرار ندارد که داستان اقتصاد نشر واضح است.

راهکارهای تقویت بازار نشر

از این کارشناس اقتصاد درباره راهکارهای تقویت بازار نشر می پرسیم و وی می گوید: تا زمانی که قدرت خرید مردم بالا نرود و تورم مهار نشود نمی توان انتظار داشت که مردم مثلا از پوشاک و درمان خود بکاهند و به کتاب و اقلام فرهنگی بیافزایند در نتیجه این امر تابعی از سیاست های اقتصادی دولت ها است.

همتیان ادامه داد: در ثانی دولت باید پای خود را از کفش انتشار و بازار و اقتصاد نشر بیرون بکشد چرا که اتفاقاً بزرگترین عاملی که امروز انتشارات را به این نقطه رسانده، دولت است. غیر ممکن است جایی شما چند نرخی بودن را ترویج دهید و در نهایت نتیجه درست از آب در بیاید یا همیشه کار خراب می شود یا فساد و رانت پدید می آید.

وی با بیان اینکه دولت با چند نرخی کردن و یارانه کاغذ و ده ها موضوع دیگر بازار نشر را خراب کرد، افزود: اگر یک مدل خصوصی سازی موفق در کشورمان وجود داشت، انتشارات بود که آن هم توسط دولت ها در دو دهه اخیر، متاسفانه نابود شدند و امروز هیچ کاری نیز نمی توان کرد برخی می گویند دولت ها حمایت کنند من معتقد هستم هر روزی که دولت زودتر دست از سر ناشران بردارد یک روز به نفع ناشران است.

افزایش هزینه‌های چاپ

یک کارشناس نشر اما در گفتگو با خبرنگار بازار، ضمن بیان اینکه افزایش هزینه های چاپ و کاهش مشتری دو عامل مهم تلاطم های اقتصادی بازار نشر هستند، گفت: برگزاری رویداد هایی مانند نمایشگاه کتاب می تواند در فروش مقطعی ناشران تاثیرگذار باشد اما در واقع نمی تواند اصل ماجرا را برای ناشران به خصوص انتشارات استانی و شهرستانی و حتی عمومی ها تغییر دهد.

مصطفی صالح آبادی که خود امسال در نمایشگاه کتاب تهران نیز حضور دارد، بیان می کند: در دو سال اخیر لیتوگرافی به خصوص برای مجلات، بولتن ها و نشریه ها، چاپ، کاغذ، حتی حمل و نقل و ده ها مورد دیگر افزایش قیمت عجیب داشته که بعضاً حتی شاهد رشد چهار برابری هزینه ها بوده ایم که در توان پرداخت انتشارات نیست.

تیراز ۱۰۰ الی ۲۰۰ نسخه فاجعه است

وی با بیان اینکه نگاهی به آمار کتاب های تولیدی نشان می دهد که وضعیت بازار نشر چطور است، تاکید داشت: امروز انتشارات استانی در شرایطی به سر می برند که تا همین شش، هفت سال پیش حتی تصورش را هم نمی کردند یعنی وضعیتی که اصلا چتپ نکردن کتاب به صرفه تر از چاپ آن باشد.

اخذ هزینه از نویسنده!

این کارشناس یکی از انتشارات تخصصی حاضر در نمایشگاه کتاب تهران بیان می کند: هزینه های انتشار کتاب چهار برابر شده اما اجازه افزایش قیمت کتاب را نداریم و نهایتا در دو الی سه سال اخیر کتاب ۳۰ درصد گران شده باشد لذا این نشان می دهد که دخل و خرج انتشارات به هم نمی خواند.

صالح آبادی با بیان اینکه امروز بسیاری انتشارات مجبور هستند از نویسنده پول دریافت کنند چرا که اصلا انتشار کتاب حتی در ۱۰۰ نسخه هم به صرفه نیست، بیان کرد: ما انتشارات بسیاری را داریم که هزینه های چند صد میلیون تومانی به چاپخانه ها بدهکار هستند و به امید یارانه نشسته اند تا بتوانند بدهی شان را بدهند و لذا امروز اقتصاد نشر ما با سیلی صورت خودش را سرخ کرده است.

وی با بیان اینکه انتشاراتی که مثلاً در استان سمنان حاضر هستند نهایتاً در طول یک سال شش کتاب منتشر می کنند آن هم در تیراز ۱۰۰ الی ۲۰۰ نسخه که این فاجعه است و ما هیچ زمان چنین وضعیتی را شاهد نبودیم، ابراز کرد: کسانی که بیش از یکی دو دهه در صنعت چاپ کشور سابقه دارند می توانند تصدیق کنند که هیچ زمانی چنین وضعیتی بر اقتصاد نشر کشورمان حاکم نبود.

کاهش تولید کتاب

یکی دیگر از کارشناسان بازار نشر استان سمنان در گفتگو با خبرنگار بازار، می گوید: در سال ۱۴۰۱ کمی حدودا ۱۷۰ هزار کتاب در استان سمنان در ۳۰۰ عنوان به چاپ رسیده است و البته نباید فراموش کرد که این آمار شامل کتاب های آموزشی زبان انگلیسی و ... نیز می شود اما بازهم اگر این آمار را لحاظ کنیم، در قیاس با کتاب های دهه هفتاد و هشتاد که تیراژ های زیر یک هزار نسخه نداشتند، گواه همه چیز است.

سید صالح میرزایی حسینی با اشاره به اینکه امروز نشر کتاب های ۲۰۰ نسخه ای آن هم در حالی که نیمی از هزینه انتشار و یا حتی همه آن را از نویسنده دریافت می کنند، خود گواه همه بلاهایی است که بر سر بازار نشر کشورمان و استان سمنان آمده است، تاکید کرد: بسیاری از انتشارات استانی و کوچک حتی از عهده مخارج و اجاره دفترشان هم بر نمی آیند.

اگر بخواهیم بازار نشر را توسعه ببخشیم باید تقاضا را افزایش دهیم

وی با بیان اینکه ۴۰ انتشاراتی در استان سمنان وجود دارد که ۳۰۰ کتاب را در یک سال منتشر کرده اند یعنی هر انتشاراتی در یک سال هفت کتاب منتشر کرده است، افزود: این وضعیت در حالی رقم خورده که فقط در یک حوزه هنری سالانه ۵۰ کتاب منتشر می شد لذا بازار نشر وضعیت نامناسبی دارد.

ادامه شرایط دشوار

این کارشناس ادامه داد: رویدادهایی مانند نمایشگاه کتاب تهران و یا مراکز استان‌ها به شرط مداومت می‌توانند بخشی از بازار از دست رفته ناشران و کتاب فروشی‌ها را بازگردانند وگرنه فایده چندانی برای انتشارات متوسط و کوچک استانی و شهرستانی ندارد و در نهایت بتواند تجربه خوبی را برای انتشارات استانی رقم بزند.

میرزایی حسینی در پاسخ به سوالی با موضوع چگونگی تقویت بازار و اقتصاد نشر، تاکید کرد: اگر بخواهیم بازار نشر را توسعه ببخشیم باید تقاضا را افزایش دهیم که این امر هم با بازار کنونی و قیمت‌های امروزی قدری دشوار است چرا که مردم باید برای یک رمان ۲۵۰ صفحه ای امروز ۱۴۰ هزار تومان هزینه کنند در صورتی که همین رمان پنج سال قبل ۲۸ هزار تومان بود.

در نهایت باید گفت که بازار نشر به خصوص در انتشارات متوسط و کوچک استانی و شهرستانی تعریفی ندارد وضعیتی که سبب شده تا انتشارات دشواری‌های زیادی را پیش روی خود داشته باشند. برخی کارشناسان اقتصادی اعتقاد دارند که ادامه وضعیت کنونی به تعطیلی بسیاری از انتشاراتی‌ها منجر می شود.