مزیت های اتصال ریلی ایران و عراق چیست؟| ملاحظاتی که نباید نادیده گرفت

بازار؛ گروه بین الملل: در پی دیدار وزرای راه و شهرسازی ایران و حمل و نقل عراق، «مهرداد بذرپاش» از توافق دو کشور برای از سرگیری ساخت مسیر ریلی شلمچه – بصره خبر داد.

به گفته وزیر راه و شهرسازی ایران، قرار است مقدمات ساخت مسیر ۳۲ کیلومتری شلمچه – بصره پس از ماه مبارک رمضان آغاز شده و در این راستا، مقرر شد دولت عراق زمین های اطراف شط العرب که برای ساخت این پروژه ریلی مورد نیاز است را در اختیار ایران قرار دهد.

تاریخچه پروژه اتصال ریلی شلمچه – بصره

پیش از هر چیز باید بدانیم که طرح اولیه ساخت این خط به حدود ۲۵ سال پیش باز میگردد که مطالعات اولیه بخش داخل کشور عراق (حدفاصل شلمچه تا بصره) به طول ۳۵ کیلومتر شامل یک پل بزرگ روی شط العرب به طول ۷۰۰ متر (با دهانه بازشو برای تردد شناورهای رودخانه ای ) توسط کارشناسان راه آهن عراق در سال ۲۰۰۶ انجام شده است.

در دوره جدید اما، پرونده ساخت این پروژه بار دیگر در سال ۹۹ و در جریان سفر مقامات ارشد وزارت راه ایران به عراق در تاریخ ۱۶ اسفند ماه همان سال و دیدار با وزیر وقت حمل و نقل این کشور، گشوده شد و دو طرف تفاهم نامه ای در خصوص اجرایی سازی این پروژه با یکدیگر امضا کردند.

در سال ۹۸ نیز البته قرار بود کار تامین مالی ساخت این پروژه را بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی بر عهده بگیرد که بنا به دلایلی این این طرح عملیاتی نشد. به همین دلیل نیز در شهریور ماه سال ۹۹، اجرای پروژه خط ریلی شلمچه - بصره با تصویب هیات دولت وقت، به شرکت ارزش آفرینان فدک (بخش خصوص) سپرده شد که بر اساس آن، مقرر شد این شرکت مبلغ ۱۰۰ میلیون یورو برای ساخت این پروژه به صورت BoT هزینه کند و شبیه طرح بزرگراه تهران - پردیس، هزینه و سود خود را از طریق در اختیار گرفتن این خط ریلی تامین کند.

به طور کلی، هم اکنون مواردی چون مشکلات تعیین خط مرزی، موضوع تخصیص زمین کارگاهی به شرکت پیمانکار ایرانی و مواردی از این دست، تا حد زیادی مرتفع شده اند و قرار است وزیر راه شهرسازی ایران، در سفر به عراق، برای جمع بندی در راستای زمان اجرایی شدن کار ساخت این خط ریلی با طرف عراقی مذاکره کند.

منافع خط ریلی شلمچه - بصره برای ایران و عراق

* افزایش حجم تجاری میان ایران و عراق: مهمترین ویژگی و کارکرد هر نوع مسیر مواصلاتی میان دو کشور، تسهیل مبادلات تجاری میان آنها بوده که در اهمیت این موضوع شکی نبوده و موضوع اتصال ریلی میان ایران و عراتق نیز از این قاعده مستثنی نخواهد بود.

با توجه به اکثریت شیعه جمعیت دو کشور، اتصال ریلی آنها نیز می تواند تسهیل کننده سفر زائرین ایرانی به کربلا و همچنین زائرین عراقی به مشهد مقدس و قم شود که این حجم مسافر، علاوه بر تعویق روابط فرهنگی دو کشور، سود منجر به رونق مسیرهای مسافری و افزایش ترافیک ریلی دو کشور خواهد شد

* تسهیل در امور زیارتی: با توجه به اکثریت شیعه جمعیت دو کشور، اتصال ریلی آنها نیز می تواند تسهیل کننده سفر زائرین ایرانی به کربلا و همچنین زائرین عراقی به مشهد مقدس و قم شود که این حجم مسافر، علاوه بر تعویق روابط فرهنگی دو کشور، سود منجر به رونق مسیرهای مسافری و افزایش ترافیک ریلی دو کشور خواهد شد.

* از طریق این اتصال ریلی، ایران می تواند از یک سو، صادرات خود به سوریه را از طریق شبکه ریلی عراق انجام داده و از سوی دیگر نیز به کشورهای حاشیه خلیج فارس، از جمله عربستان و کویت متصل شود. همچنین چنین اتصال ریلی، با ادامه به سمت مسیر شبکه ریلی اردن، به سواحل دریای مدیترانه منتهی شده و کوتاهی این مسیر، هزینه و زمان سیر حمل و نقل ریلی میان ایران و مدیترانه را تا حد زیادی کاهش خواهد داد.

برای عراق نیز، اتصال ریلی ایران می تواند بازار کشورهای آسیای میانه، افغانستان و جمهوری آذربایجان را به روی این کشور باز کرده و همچنین پس از ایران، شیعیان جمهوری آذربایجان نیز امکان دسترسی به کربلای معلی از طریق خط ریلی را خواهند داشت

از سوی دیگر باید توجه داشت که در صورت عدم اتصال ریلی میان عراق و مدیترانه، نفکش ها و کشتی های تجاری ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس، در حال حاضر راهی جز استفاده از حمل دریایی محصولات خود نداشته و حمل دریایی نیز به معنای لزوم عبور کشتی ها از دریای سرخ و از میان دزادان دریایی سودان است که سالانه ضررهای مالی و جانی فراوانی به بازرگانان و کشتی های تجاری آنها وارد آورده اند. جدا از این موارد، ایمنی حمل و نقل ریلی نیز هیچگاه با مسیر دریایی قابل قیاس نبوده و نیست.

* برای عراق نیز، این اتصال ریلی می تواند بازار کشورهای آسیای میانه، افغانستان و جمهوری آذربایجان را به روی این کشور باز کرده و همچنین پس از ایران، شیعیان جمهوری آذربایجان نیز امکان دسترسی به کربلای معلی از طریق خط ریلی را خواهند داشت که تمامی این موارد، علاوه بر عراق، برای ایران نیز درآمد ترانزیتی قابل توجهی در بر خواهد داشت.

اهمیت ادامه مسیر مذاکرات میان ایران و عربستان

در پروژه های مشترک میان ایران و کشورهای عربی منطقه به هیچ عنوان نبالید از یاد برد که عربستان سعودی همچنان نقش زعامت تمامی کشورهای غربی منطقه خلیج فارس را بر عهده دارد. برای اثبات این مدعا می توان به تمامی سال های پس از ۲۰۱۶ یعنی سال قطع رسمی روابط دیپلماتیک میان تهران و ریاض نگاهی کرد و وضعیت روابط خارجی و دیپلماسی منطقه ای ایران در قبال کشورهای عربی منطقه را مورد ارزیابی قرار داد تا متوجه شد که به وضوح، سطح روابط میان ایران و این کشورها به پایینترین سطح خود در تاریخ معاصر ایران تنزل یافته و حتی کشورهایی مانند امارات که از اهمیت بالایی در تجارت خارجی ایران برخوردار هستند، در جنگ یمن به صورت نیابتی با نیروهای طرفدار تهران به جنگ برخاسته بود.

بالعکس، درست همزمان با انتشار خبرهایی مبنی بر تصمیم تهران و ریاض برای بهبود روابط، تقریبا تمامی کشورهای عربی حتی کشورهایی چون الجزایر و اردن در شمال آفریقا نیز ضمن استقبال از این توافق، از آینده ای روشن پیش پای روابط دوجانبه با تهران سخن گفتند.

لذا، نقش مذاکرات و ادامه مسیر روابط دوجانبه میان تهران و ریاض نه تنها در روند ساخت و راه اندازی خط ریلی مذکور، بلکه در تمامی پروژه های مشترک میان ایران و کشورهای عربی کاملا مشهود بوده و تهران می بایست برای بهبود روابط با همسایگان جنوبی و بهره برداری کافی از چنین روابطی، برای بهبود هر چه سریعتر و عمیقتر روابط با ریاض تلاش مجدانه به خرج دهد.

ترجیح ترانزیت ریلی بر قطار مسافری

اگرچه یکی از مواهب راه اندازی خط ریلی مذکور، امکان حمل و نقل آسان تر مسافران ایرانی و عراقی میان دو کشور و دسترسی ساده تر به عتبات عالیات است؛ اما باید این نکته را در نظر داشت که راه آهن ایران از بدو تاسیس، ماهیتی بار محور دارد. به این معنا که بر خلاف راه آهن های اروپایی، سودآوری حمل و نقل ریلی در ایران و اکثر کشورهای خاورمیانه، حمل بار است و نه مسافر.

درست به همین دلیل است که دولت فعلی و دولت های گذشته، برای حفظ و برقراری قطارهای مسافری همواره به راه آهن و شرکت های حمل و نقل ریلی فعال در بخش مسافری سوبسید پرداخت می کنند تا دستکم، هزینه حمل و مسافر از این راه تامین شود.

این در حالیست که در بخش بار، می توان حساب ویژه ای روی درآمدهای ارزی ریلی کشور باز کرد و در صورت تمرکز بر روی این بخش، ایران به هاب مرکزی ترانزیت ریلی خاورمیانه بدل خواهد شد. لذا، در برنامه ریزی های کلان در حمل و نقل ریلی مربوط به خط شلمچه – بصره می بایست اولویت را به بخش بار داد و نه مسافر.