تهمینه غمخوار؛ بازار: در حال سپری کردن دوران حساس و یک دوره تاریخی هستیم؛ به گونه ای یک روند تحول جامعی که طی آن ابهامات جهانی افزایش یافته، رقابت قدرت‌های بزرگ، جهانی شده و در تمامی سیستم‌های فرعی منطقه‌ای احساس می‌شود، در مناطق مختلف من جمله قفقاز جریان دارد.
در میان کشورهایی که قصد نفوذ فزاینده در این منطقه دارند، ایران با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی به شدت با مسائل قفقاز مرتبط است و خطرات قفقاز به خصوص قفقاز جنوبی ممکن است بر منافع جمهوری اسلامی اثر گذاشته در حالی که البته دشمنان جمهوری اسلامی دائما در حال ایجاد یک فضای منفی علیه جمهوری اسلامی هستند تا به انزوای بین المللی ایران منجر شود.
برخی از کارشناسان استدلال می کنند که تغییرات مرزهای ژئوپلیتیکی مشکلات زیادی را در منطقه قفقاز جنوبی ایجاد خواهد کرد، به طوری که ممکن است مرزهای ایران و ارمنستان از بین برود. در صورتی که مرز تاریخی بسیار مهم است و از طریق مرز ایران و ارمنستان دسترسی به جنوب و خلیج فارس فراهم می شود؛ ضمن این که برای ایران مهم است که به قفقاز جنوبی و گرجستان دسترسی داشته باشد. از طرفی، مسئولان کشور بر عدم تغییر مرزهای ژئوپلیتیکی تاکید کرده اند و در این زمینه، ایران باید به اتخاذ سیاستی درست پرداخته و راهکاری را برای ایجاد صلح، ثبات و امنیت پایدار در این منطقه ایجاد کند؛ در حالی که از قصد ایجاد تنش و درگیری در قفقاز را ندارد.
در همین راستا، سیدعلی قائم مقامی کارشناس مسائل ترکیه به خبرنگار بازار گفت: منطقه قفقاز نقطه ای است که شرق و غرب و شمال و جنوب را به یکدیگر متصل کرده و از اهمیت ژئوپلتیک و استراتژیک فوق العاده ای برخوردار است. همچنین، منطقه قفقاز و خزر، از لحاظ ترانزیت و هم به لحاظ تجارت و منابع انرژی بسیار غنی اهمیت بسیار زیادی دارند؛ به طوری که کشورهای غربی و روسیه، چین و اتحادیه اروپا بر روی این منطقه متمرکز شده اند. در قفقاز شمالی هم، با توجه به ترکیب جمعیت مسلمان و مسیحی، مشاهده می کنیم که هم قفقاز شمالی و هم جنوبی از منظر جمعیتی و انرژی دارای اهمیت راهبردی و استراتژیک هستند.
وی افزود: از این نظر، کشورهای منطقه یعنی گرجستان، ارمنستان، جمهوری آذربایجان در قفقاز جنوبی و همسایگان بزرگ و قدرتمند آن یعنی جمهوری اسلامی ایران، ترکیه و روسیه می توانند هم تنش زایی داشته و یا صلح و ثبات را ایجاد نمایند. از طرف دیگر مشاهده می شود که در گرجستان که بخشی از آن در کنترل روسیه است، ارمنستان صد درصد از لحاظ نظامی و امنیتی به مسکو وابسته است، در حالی که جمهوری آذربایجان هم از نظر اقتصادی و غیره به روسیه وابستگی دارد. بر همین اساس، قفقاز جنوبی خواه ناخواه به عنوان حیاط خلوت روسیه در نظر گرفته می شود.
کارشناس مسائل ترکیه اضافه کرد: اما، در این میان ترکیه تلاش کرده تا در این منطقه نفوذی قدرتمند داشته و به همراه اسرائیل به منطقه قفقاز جنوبی ورود پیدا کرده اند؛ یعنی نفوذ اسرائیل هم در گرجستان و تا حدودی در ارمنستان و در جمهوری آذربایجان به صورت بسیار گسترده تر شده و به نوعی می توان گفت تحت نظارت روسیه، مثلت جمهوری آذربایجان، اسرائیل و ترکیه در منطقه شکل گرفته است، به گونه ای که اگر روسیه اجازه ندهد، اسرائیل نمی تواند به یکه تازی بپردازد و یا اگر ترکیه ناراضی باشد، اسرائیل حق نفوذ نخواهد داشت. اما، در این میان، بر اساس استدلال برخی از کارشناسان، نگرانیهایی در خصوص نفوذ اسرائیل در قفقاز جنوبی و آسیای میانه وجود دارد.
وی ادامه داد: روسیه هم با اسرائیل روابط بسیار گسترده ای دارد و بیش از یک میلیون روس یهودی تبار در اسرائیل به سر میبرند و لابی قدرتمند یهودی_صهیونیستی، در جمهوری آذربایجان بسیار فعال هستند. در جمهوری آذربایجان، هم ترکیه عضو ناتو به عنوان حماله الحطب، اسرائیل را بر دوش گرفته و وارد جمهوری آذربایجان و کشورهای ترک زبان آسیای میانه شده و در تلاش است تا اسرائیل را در این منطقه فعال کند.
این کارشناس بیان کرد: حتی در چند روز اخیر، در جمهوری ترک قبرس شمالی، حدود ۱۰ هکتار اراضی قبرس شمالی را به لابی های یهودی_صهیونیستی فروخته اند؛ یعنی ترکیه در کل منطقه در حال گسترش نفوذ اسرائیل است که یک جنبه آن همین قفقاز جنوبی است. از طرفی ما مشاهده می کنیم که جمهوری آذربایجان با ترکیه و اسرائیل قراردادهای نظامی و صنایع دفاعی امضا کرده است.
قائم مقامی گفت: این مسائل در حالی مطرح است که از نظر جمهوری اسلامی، به لحاظ ریشه های تاریخی، قفقاز جنوبی و حتی کشورهای آسیای میانه، یک مرکز نفوذ استراتژیک و ژئوپلیتیک برای ایران محسوب می شود، زیرا هم این منطقه دارای جمعیت مسلمان است و هم علاوه بر آن، مشترکات فرهنگی گسترده ای تحت نفوذ فرهنگ فارسی و ایرانی میان ایران و کشورهای این منطقه وجود دارد. حتی ایران در ارمنستان و گرجستان هم نفوذ فرهنگی، سیاسی و ژئوپلیتیکی گسترده ای دارد که این مسائل یک بخشی از بدنه ایران بزرگ است و نمی توان از جمهوری اسلامی تفکیک و جدا کرد.
با نفوذ گسترده اسرائیل توسط ترکیه، برخی معتقدند که تضعیف نفوذ و فرهنگ ایرانی و تحت فشار قرار دادن جمهوری اسلامی در این منطقه مورد هدف است که از لحاظ امنیتی این مسئله اهمیت دارد
وی افزود: با این حال، با نفوذ گسترده اسرائیل توسط ترکیه، برخی معتقدند که تضعیف نفوذ و فرهنگ ایرانی و تحت فشار قرار دادن جمهوری اسلامی در این منطقه مورد هدف است که از لحاظ امنیتی این مسئله اهمیت دارد.
این کارشناس بیان کرد: از لحاظ مسائل انرژی و ترانزیتی یعنی کریدورهای منطقه ای، بحث کریدور زنگزور بیشتر مطرح است و موضوعات مهمی پیرامون آن وجود دارد. از نظر اساتید دانشگاههای ترکیه، این کریدور به کریدور تورانی یعنی بر مبنای تشکیلات دولتهای ترک شامل مجارستان، جمهوری آذربایجان، ترکیه و کشورهای ترک آسیای میانه، معروف است. در همین راستا، در صورت راه اندازی، کریدور زنگزور به جای اینکه از گرجستان عبور کند، از ارمنستان می گذرد و نخجوان و ارمنستان به یکدیگر متصل می شوند.
سید علی قائم مقامی ادامه داد: برخی هم از این کریدور به عنوان کریدور ناتو یاد می کنند؛ چرا که ترکیه به عنوان کشوری که بر احداث آن تاکید دارد، به عنوان کشوری مسلمان عضو ناتو است و همکاری بسیار گسترده ای میان ترکیه و اسرائیل وجود دارد؛ یعنی ناتو تلاش خواهد کرد تا از طریق ترکیه موقعیت خود را در قفقاز جنوبی به خصوص در جمهوری آذربایجان و گرجستان و اگر عادی سازی روابط میان ترکیه و ارمنستان صورت گیرد، نفوذ ناتو در ارمنستان و حتی در کشورهای ترک زبان آسیای میانه افزایش پیدا کند.
وی در خصوص به خطر افتادن مرزهای ایران و ارمنستان با احداث کریدور زنگزور گفت: در قرارداد دهم نوامبر ۲۰۲۰ میلادی و آتش بس میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان، بیشتر مبحث کریدور لاچین مطرح شده تا زنگزور. اما، در بیانیه همکاری ترکیه و جمهوری آذربایجان، قضیه کریدور زنگزور آورده شده که فقط این دو کشور بر این مسئله تاکید کرده اند و ارزش و پشتوانه حقوقی و بین المللی در این رابطه وجود ندارد و نخواهد داشت.
این کارشناس افزود: البته الهام علی اف در یک سخنرانی به مناسبت سال جدید میلادی، اعلام کرد که ارمنستان چه بخواهد و چه نخواهد، ما کریدور زنگزور را احداث خواهیم کرد که به نوعی نشانگر تهدید از سوی جمهوری آذربایجان است. اما جمهوری آذربایجان دارای ظرفیت و توان تهدید نیست؛ زیرا اگر به صورت مستند بررسی کنیم، میبینیم که تئلید ناخالص ملی این کشور حدودا ۵۶ میلیارد دلار است؛ در حالی که این کشور ۱۰ میلیون نفر جمعیت با بافتهای مختلف دارد. حال، اگر این ۵۶ میلیارد دلار را بر ۱۰ میلیون تقسیم کنیم، تنها، طبق آمار متوسط، حدود ۵۶۰۰ دلار قابل مشاهده است؛ در حالی که فقر و فلاکت هم در این کشور وجود دارد.
با توجه به تهدیدات توخالی الهام علی اف در خصوص زنگزور، ایران اجازه چنین کاری را نخواهد داد؛ و زنگزور تنها می تواند به عنوان یک راه مواصلاتی مشروط بر تامین منافع ایران، جمهوری آذربایجان، ارمنستان و حتی منافع ترکیه و آسیای میانه در نظر گرفته شود
قائم مقامی در ادامه گفت: علاوه بر آن، ارتش جمهوری آذربایجان حدود ۱۰۰ هزار نفر نیرو است که طبق استاندارد ناتو آموزش دیده اند. از طرفی، حدود ۶۰ درصد سلاحهای این کشور متعلق به روسیه و ۳۰ درصد متعلق به اسرائیل است. مسئله دیگر این است که از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۱ که بیش از ۳ میلیارد و ۸۰۰ میلیون نفت صادر شده، تنها حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد این صادرات متعلق به جمهوری آذربایجان بوده است. از سوی دیگر، بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد از نیازهای این کشور وارد می شود و تنها توان صادراتی آن مربوط به انرژی یعنی نفت و گاز است که نفت و گاز آن هم در اختیار شرکتهای نفتی غربی و اروپایی است. علاوه بر آن، نفت باکو_تفلیس_جیهان که از سال ۲۰۰۶ راه اندازی شده، بخش زیادی از آن نفت و سوخت هواپیماها و تانکهای اسرائیل را تامین می کند.
این کارشناس مسائل ترکیه تصریح کرد: با در نظر گرفتن این مسائل و این توانی که از جمهوری آذربایجان ارائه کردم، هرگز این کشور توان تهدید ایران و جولان دادن را از طریق زنگرور نخواهد داشت. بر همین اساس، کریدور زنگزور می تواند افتتاح شود؛ اما مشروط بر اینکه تحت کنترل ارمنستان قرار گیرد. در حال حاضر، ترکیه و جمهوری آذربایجان عقیده دارند که این کریدور باید تحت کنترل و نظارت آنها و در جهت قطع ارتباط مرزی ایران و ارمنستان باشد که اگر بر این اساس احداث شود، به نوعی به عنوان نقض حاکمیتی ارمنستان نیز خواهد بود.
وی گفت: با توجه به تهدیدات توخالی الهام علی اف در خصوص زنگزور، ایران اجازه چنین کاری را نخواهد داد؛ و زنگزور تنها می تواند به عنوان یک راه مواصلاتی مشروط بر تامین منافع ایران، جمهوری آذربایجان، ارمنستان و حتی منافع ترکیه و آسیای میانه در نظر گرفته شود.
قائم مقامی در پایان خاطر نشان کرد: ارتباط کشورهای آسیای میانه با جمهوری آذربایجان و ترکیه نیز بیشتر باید از طریق راه زمینی یعنی ایران انجام شود؛ نه ترانس خزر. در این میان، تامین امنیت انسانی و زیست محیطی رود ارس و دریای خزر نیز بسیار مهم و در خور توجه است.
نظر شما