تهمینه غمخوار؛ بازار: اخیرا «یون سوک یول» رئیس جمهور کره جنوبی در سفر به امارات عربی متحده، اظهاراتی را علیه ایران عنوان کرد؛ به گونه ای وزارت خارجه سئول را برای سرپوش گذاشتن بر حرفهای رئیس جمهور به دردسر انداخت.
بر همین اساس، مسئول وزارت خارجه کره جنوبی در بیانیه‌ای مطبوعاتی خواستار خودداری از تفسیر بیش از حد و غیرضروری این اظهارات رییس جمهور کره شد و گفت که اظهارات رییس جمهور این کشور در امارات بی‌ارتباط با روابط سئول با تهران بوده و سئول خواستار تقویت بیش از پیش روابط دوجانبه دوستانه با تهران است.
در همین راستا، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز اعلام کرد که اظهارات نقل شده از این مقام کره‌ای نشانگر عدم اطلاع کامل از مناسبات تاریخی و دوستانه جمهوری اسلامی ایران با کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله امارات متحده عربی و تحولات بسیار سریع و مثبت در این زمینه است. حال با توجه به اظهارات مداخله جویانه رئیس جمهور کره، برخی از کارشناسان استدلال کرده اند که روابط ایران و کره ممکن است تحت تاثیر این موضوع قرار گیرد؛ در حالی که دو کشور دارای روابط دیرینه ای هستند و آغاز روابط دیپلماتیک میان آنها به شصت سال گذشته بر می گردد.
خروج ترامپ از برجام؛ افت سهم برندها و کالاهای کره ای در ایران
در ۱۴ جولای ۲۰۱۵ یعنی زمانی که ایران و گروه ۱+۵ در نهایت بر سر برجام به توافق رسیدند، کره جنوبی عملا به عنوان یکی از سه شریک تجاری برتر جمهوری اسلامی ایران در نظر گرفته شد؛ در حالی که در اواخر دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰ نیز این کشور آسیای شرقی، یکی از در قالب یکی از شرکای تجاری برتر این کشور خاورمیانه در جهان ظاهر شد و از تعدادی از شرکای تجاری سنتی تهران پیشی گرفت. این موضوع نشان می دهد که کره حتی در روزهای اوج تحریم های بین المللی علیه ایران و پیش از توافق نهایی برجام در ۲۰۱۵، توانست حضور اقتصادی خود را در ایران گسترش دهد.
در اوایل ماه مه ۲۰۱۶ و تنها چند ماه پس از اجرای توافق هسته ای، رئیس جمهور وقت کره، یک سفر رسمی همراه با بزرگترین هیئت تجاری در تاریخ سفرهای ریاست جمهوری کره، به ایران انجام داد، در حالی که دو کشور متعهد شدند سطح مناسبات اقتصادی خود را از حدود ۶ میلیارد دلار به بیش از ۱۸ میلیارد دلار در سال های آینده افزایش دهند. در خصوص اهمیت آن سفر، بسیاری از کارشناسان در آن زمان اینگونه تحلیل کردند که کره جنوبی در پی تقویت وزن اقتصادی خود در ایران با ترسیم سیاست‌های خاص مرتبط با حضور بلندمدت مشاغل کره‌ای در جمهوری اسلامی است.
اما، با وجود همه آن انتظارات خوش بینانه مبتنی بر نقش اقتصادی، تجاری و فناوری آینده کره در ایران، داده ها و آمارهای مختلف نشان می دهد که طی چندین سال گذشته تقریباً همه برندها و محصولات شناخته شده کره ای به طور فزاینده ای سهم خود را در بازار ایران از دست داده و جای خود را به برندها و کالاهای عرضه شده توسط سایر رقبا داده اند. این موضوع بیانگر عملکرد نسبتاً ضعیف این کشور در ایران طی سال های گذشته است؛ چنین عملکرد ضعیفی که با کنار گذاشتن الگوی طولانی مدت تجارت قابل توجه انرژی با ایران تجلی یافته است، به شدت بر کاهش شدید حجم کل تجارت دو جانبه اثرگذار بوده است.
در حالی که افت سهم برندها و کالاهای کره ای در بازارهای ایران بدون شک ارتباطی با سیاست های خاصی داشت که توسط دولت کره به رهبری «مون جائه این» دنبال می شد، اما مشخص شد که مقصر اصلی، خروج یکجانبه دولت ترامپ از توافق هسته ای در می ۲۰۱۸ است. اگرچه برخی مشکلات دیپلماتیک و سیاسی بی‌سابقه‌ای که سئول و تهران در سالهای گذشته درگیر آن بودند نیز اثرگذار است، اما تحریم‌های فلج‌کننده‌ای که واشنگتن در زمان ترامپ متعاقباً علیه ایران اعمال کرد، نقشی اساسی در تغییر دامنه و اندازه ارتباطات تجاری کره با ایران ایفا کرده است.
نزدیکی دولت مون با امریکا؛ تیرگی روابط اقتصادی دوجانبه
در دوران ریاست جمهوری مون جائه این (مه ۲۰۱۷ تا مه ۲۰۲۲) روابط دوجانبه کره و ایران با تنش‌های دیپلماتیک و اقتصادی بی‌سابقه‌ای مواجه شد که منجر به پایان تجارت نفت بین دو کشور و خروج تقریباً همه شرکت های کره‌ای از بازارهای ایران به عنوان بازار بزرگ خاورمیانه شد؛ در حالی که آن وضعیت حتی در روزهای اوج جنگ تحمیلی عراق علیه ایران هم مشاهده نشده بود.
پس از حدود دو دهه همکاری رو به رشد دوجانبه، روابط تهران و سئول تحت رهبری مون به تیرگی مطلق رسید. بیشتر زمان ریاست جمهوری رئیس جمهور وقت کره همزمان با دولت دونالد ترامپ بود که رویکردی نسبتا متضاد را در قبال مسائل هسته ای ایران دنبال کرد. از طرفی؛ گذشته از اینکه دولت مون تمایلی به زیر سوال بردن سیاست ترامپ در قبال ایران نداشت، اساساً مشغول پیشبرد برنامه نسبتاً دوستانه پیونگ یانگ از طریق حفظ همکاری نزدیک با ایالات متحده بود. در نتیجه، کره تحت رهبری مون با قاطعیت خط مشی واشنگتن را در رابطه با احیای تحریم‌ها علیه ایران دنبال کرد و این رویکرد عملاً بخش بزرگی از دستاوردهای این کشور را در ایران در چند سال گذشته تخریب نمود.
بر همین اساس، پایان دادن به خرید نفت خام از ایران و همچنین پایان سیستم تسویه حساب مبتنی بر وون مجموعه ای از مشکلات را در روابط دوجانبه کره و ایران ایجاد کرد. در گذشته، تهران اغلب می توانست از واردات عظیم محصولات کره ای در جهت توسعه روابط خود با کره به نفع خود استفاده کند، اما با ممنوعیت خرید نفت از سوی آمریکا و اعمال مجموعه جدید تحریم‌های احیا شده، تقریباً حفظ روابط تجاری با کره برای ایران غیرممکن شد؛ به طوری که کره جنوبی تحت رهبری دولت مون مجبور شد تجارت نفتی بیشتری با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و ایالات متحده داشته باشد و تامین کننده اصلی نفت آن امریکا در نظر گرفته شد تا نفت خامی را که در ایران از دست داده بود، جبران کند.
زمانی که شرکت‌های برتر کره‌ای به شرکت‌های نفتی پیوستند تا از موج جدیدی از جریمه‌های اقتصادی و مالی بین‌المللی علیه ایرانی‌ها در امان بمانند، تهران تلاش کرد تا حساب قدیمی خود را با کره ای ها یعنی موضوع وجوه مسدود شده ایران در این کشور آسیای شرقی به میزان بیش از ۷ میلیارد دلار را پیگیری کند.
علیرغم آنچه برجام در سال ۲۰۱۵ وعده داده بود، دولت ایران نتوانست تمام درآمدهای نفتی خود را که توسط تعدادی از کشورهای خارجی مسدود شده بود، دریافت کند. پس از آغاز اجرای توافق هسته ای ایران در اوایل ژانویه ۲۰۱۶، برخی از وجوه بلوکه شده ایران توسط این کشورها آزاد شد، اما بخش عمده ای از دارایی های ایران قبل از خروج نهایی ترامپ از برجام در ماه مه ۲۰۱۸ مسدود گردید و ارتباط تهران با سوئیفت تحت کنترل آمریکایی ها قطع شد. در آن زمان، اگرچه دولت ایران مدام از دولت مون جائه درخواست می کرد که دسترسی کامل به وجوه مسدود شده خود در سئول را تسهیل کند، اما کره ای ها به سادگی چنین امکانی را پس از تحریم های مالی بین المللی موجود علیه ایران رد می کردند.
گزارشها نشان می دهد کره ای ها پیش از خروج امریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، در تعداد زیادی از پروژه‌های مرتبط با فناوری در ایران مشارکت داشتند. در واقع، حضور گسترده برندها و کالاهای کره ای در سراسر بازارهای مصرف ایران، نماینده خوبی از توجه رو به رشد فناوری کره به ایران بود. به عنوان مثال، سامسونگ و ال‌جی در مقطعی بیش از ۵۰ درصد از بازار موبایل و لوازم خانگی ایران را در اختیار گرفته بودند، در حالی که تقریباً ۴۰ تا ۵۰ درصد از خودروها و وسایل نقلیه موتوری وارداتی ایران نیز به کیا، هیوندای و سانگ یانگ اختصاص داشت. اما کل بنای این موفقیت چشمگیر فناوری در حال فروپاشی بود زیرا ایالات متحده تحت رهبری ترامپ، جمهوری کره و چندین کشور صنعتی دیگر را مجبور به ترک بازار شلوغ ایران کرد.
بنابراین، پس از سال ۲۰۱۹ به بعد، برندها و کالاهای کره ای به ایران عرضه نشد در حالی که البته حجم بسیار کمی از محصولات کره ای عمدتاً از طریق قاچاق یا کانال های غیررسمی می توانست وارد ایران شود. در این میان، «دوو» شاید تنها برند کره‌ای بود که در ایران باقی ماند با این استدلال که ایران می‌تواند دوو را با اجاره فناوری و دانش فنی خود بومی سازی کند.
ظهور بایدن و پویایی روابط دیپلماتیک ایران_کره
جو بایدن در تضاد شدید با ترامپ، به طور کلی از رویکرد باراک اوباما در برخورد با ایران و توافق هسته ای که توسط ترامپ دور ریخته شد، حمایت کرد. بایدن با در نظر گرفتن خروج آمریکا از برجام در دولت ترامپ به عنوان یک «اشتباه بزرگ»، دیپلماسی را موثرترین راه برای رفع مشکلات ناشی از کنار گذاشتن توافق هسته ای با ایران نامید. علاوه بر این، دولت بایدن که به طور قابل توجهی از دولتمردان «اوباما» تشکیل شده بود، در حفظ برجام که قبلاً به عنوان «دستاورد منحصر به فرد اوباما در سیاست خارجی» ارزیابی شده بود، نقش مهمی ایفا کرد.
در نتیجه، چندین دور مذاکرات بین المللی بین طرف های ۱+۵ و ایران به منظور بازگرداندن ایالات متحده و احیای توافق هسته ای آغاز شد و در همان زمان، جهت گیری دولت بایدن نسبت به ایران و توافق هسته ای با حمایت مشتاقانه تقریباً همه سهامداران اصلی غربی و شرقی مورد استقبال قرار گرفت. ضرر اقتصادی و مالی هنگفت اروپا از کنار گذاشتن ایران از سال ۲۰۱۸،یکی از عوامل اصلی تلاش آن برای احیای برجام بود، اما برخی دیگر از مسائل ژئوپلیتیکی دیگر به همان اندازه قدرت‌های بزرگ اروپایی را به فعالیت واداشت.
علاوه بر آن، احساس خطر درست از زمانی که جنگ روسیه و اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ آغاز شد و امنیت انرژی اروپا را به خطر انداخت و وابستگی آن به منابع نفت و گاز خاورمیانه را افزایش داد، بسیار بیشتر شد در حالی که بازیگران کلیدی اروپایی مجبور بودند متعاقباً مجموعه‌ای از مجازات‌های اقتصادی و مالی از جمله کاهش شدید واردات انرژی روسیه را علیه مسکو وضع کنند.
در همین حال، دولت کره از مدت ها پیش به کانال‌های دیپلماتیک و سایر اقدامات صلح‌آمیز برای حل و فصل مسائل معلق بین خود و ایران امید داشت. حتی دولت مون جائه این، با وجود همکاری نسبتا نزدیک با ترامپ در مورد سیاست تحریمی واشنگتن، در روزهای اوج تنش های سیاسی_دیپلماتیک که ملت آسیای شرقی و ایران را بر سر موضوع دارایی‌های مسدود شده درگیر کرده بود، از دیپلماسی دوری نکرد، زیرا اساساً، اولویت دادن به دیپلماسی برای احیای مجدد تعاملات تجاری تهران و سئول، ارتباط زیادی با منافع عظیم جمهوری کره در ایران داشت.
با این حال، به منظور موثرتر و ماندگارتر کردن اقدامات دیپلماتیک جدید کره در قبال ایران، ابتدا باید موضوع وجوه مسدود شده ایران در کره به ارزش بیش از ۷ میلیارد دلار حل و فصل می شد، هرچند بخشی از مذاکرات در حال انجام بین دو طرف بوده و گویی گامهای نهایی برای آزادسازی این پول در حال طی شدن است.
طی دو سال گذشته، جمهوری اسلامی ایران و کره جنوبی گهگاه به توافق‌های موقتی مبنی بر آزادسازی بخشی از دارایی‌های مسدود شده ایران در قالب ارسال برخی کالاهای کره‌ای به این کشور یا ارائه برخی خدمات مالی بین‌المللی به تهران دست یافتند، اما هیچ یک از آنهایی که در ترتیبات موقت بودند، واقعاً مؤثر نبودند. از همان ابتدا، دولت بایدن به صراحت اعلام کرده بود که ایران نمی‌تواند به دارایی‌های مسدود شده خود در سئول دسترسی داشته باشد، مگر اینکه راه‌حلی پایدار در رابطه با توافق هسته‌ای به بن بست رسیده وجود داشته باشد.
حتی با گذشت زمان بیشتر و وقوع تعدادی از تحولات مهم بین المللی مانند جنگ اوکراین، واشنگتن موضع سفت و سخت خود را در مورد سرنوشت وجوه بلوکه شده ایران در کره ملایم نکرد. بنابراین، هرگونه پیشرفت واقعی و پایدار در مذاکرات جاری بین طرف‌های ۱+۵ و ایران برای بازگرداندن ایالات متحده به برجام، به احتمال زیاد زمینه را برای آزادسازی دارایی‌های بلوکه شده ایران و ازسرگیری کامل تجارت دو جانبه تسهیل خواهد کرد.
تلاش «یول» در توسعه تعاملات تجاری با ایران
برخی از کارشناسان معتقدند که درست است که تحولات ژئوپلیتیکی بر امنیت انرژی کره در منطقه تأثیری نداشت، اما توجه طولانی مدت این کشور آسیای شرقی به ایران، تنها به خاطر نفت خام و گاز آن نبود. پس از چندین دهه حضور نسبتاً بی وقفه اقتصادی و اشکال مختلف سرمایه گذاری در ایران، کره ای ها به سادگی نمی توانند برای مدت طولانی از بازار این کشور خاورمیانه دور بمانند.
آنها از وجهه قوی که در طول سال‌ها در میان شهروندان ایرانی ایجاد کرده بودند، آگاه هستند. بر همین اساس، چنین دارایی مهمی را نمی‌توانند بدیهی تلقی کنند؛ مگر اینکه این کشور موفق شود حداقل به صورت ظاهری حضور اقتصادی و فناوری در ایران داشته باشد. علاوه بر این، خروج برندها و کالاهای کره ای از بازارهای ایران عموماً به نفع سایر رقبا از جمله چین بوده و غیبت طولانی مدت کره در بازار ایران می تواند به منافع تجاری بلندمدت این کشور آسیب برساند.
اما، ما شاهد بوده ایم که تلاش دولت فعلی یون سوک یول نیز گویا موثر نبوده و رئیس جمهور کره تا کنون نتوانسته چراغ سبزی برای آزادسازی پولهای بلوکه شده ایران از امریکا دریافت کند تا از این طریق روح تازه ای در تعاملات تجاری کره و ایران دمیده شود.
با این حال، برخی از کارشناسان می گویند: به لطف تجربیات و دستاوردهای قبلی خود در ایران، کره جنوبی شانس بیشتری نسبت به برخی از همتایان و رقبای شرقی خود در سازگاری با جهت گیری احیا شده ایران به سمت شرق و تبدیل آن به یک تعامل تجاری دوجانبه پایدار و همزیست دارد.
بر همین اساس، زمانی که رئیس جمهور این کشور به اتهام زنی ایران پرداخت، وزارت خارجه کره در رفع سوء تفاهم حول اظهارات یون علیه ایران مدعی شد که این اظهارات حین تشویق نظامیان سئول و برای توضیح وضعیت امنیتی پیچیده منطقه بیان شده و کره خواستار توسعه روابط دوجانبه است، زیرا هرگونه پیشرفت قابل توجه در روابط خصمانه چند دهه ای تهران و کشورهای بزرگ غربی، به ویژه ایالات متحده، ممکن است به سرعت بسیاری از ثروت های از دست رفته را برای کره طی چند سال گذشته جبران کند.
نظر شما