تهمینه غمخوار؛ بازار: چند روز پیش، یک نشست منطقه ای جدید درباره عراق در امان پایتخت اردن با مشارکت ایران، ترکیه و برخی کشورهای اروپایی و عربی از جمله عربستان برگزار شد. در همین راستا، علی‌رضا عنایتی دستیار وزیر امور خارجه ایران در گفت‌وگویی رسانه‌ای تاکید کرد که تهران هیچ‌گونه احتیاط و ابایی از فعالیت های منطقه‌ای اردن و همکاری این کشور در پروژه «شام جدید» با عراق ندارد.
وی افزود: در مورد حضور عربستان، اردن، کویت، امارات و مصر در فعالیت‌ها، نشست سه جانبه، پیگیری طرح «شرق جدید» و «شام جدید» و پیوند سه‌جانبه در عراق، کوچکترین احتیاطی نداریم.
در همین راستا و بر اساس اهمیت برگزاری کنفرانس بغداد، خبرنگار بازار در گفتگویی با «ابوالفضل ظهره وند» سفیر سابق ایران در افغانستان و ایتالیا و کارشناس مسائل بین الملل به بررسی این موضوع پرداخته که در ادامه می آید.
* با توجه به نشست بغداد در چند روز گذشته و پیگیری پروژه «شام جدید»، این پروژه منجر به افزایش قابل توجه روابط اقتصادی سه کشور عراق، اردن و مصر با یکدیگر خواهد شد و از طرفی نشانگر تلاش عراق برای متوازن سازی روابط خارجی اش است. ارزیابی و نظر شما در خصوص این نشست چیست؟
مسئله سیاست خارجی عراق و تعاملات این کشور مرتبط با هیچ کشوری نیست. روابط ایران و عراق و در کل کشورهای همسایه بر پایه ملاحظات مشترک است، در حالی که قطعا جمهوری اسلامی در صدر فهرست روابط خارجی عراق قرار دارد و خواهد ماند. لذا، اگر عراقی ها به هر دلیلی تمایل دارند و تلاش می کنند که رابطه خاصی را مثلا با اردن و مصر برقرار کنند، اخلالی در روابط با ایران ایجاد نخواهد کرد. در حال حاضر، دولت فعلی در عراق نسبت به دولت قبلی، دارای نزدیک ترین نگاه و روابط با ایران است.
نشست بغداد هم یک اجلاس منطقه ای با حضور کشورهای فرامنطقه ای و اروپایی بود که ابتکار آن بازهم به خود بغداد بر می گردد و این که چگونه کشورهایی که به نوعی منافع آنها در عراق درگیر و دارای چالش است، از طریق دیپلماسی با یکدیگر این چالشها را حل کنند.
جمهوری اسلامی نیز از این نشست استقبال کرد؛ در حالی که همسو با عراق، خواهان ثبات و امنیت پایدار در خود عراق و در کل منطقه است زیرا تامین منافع جمهوری اسلامی در سایه امنیت پایدار رخ می دهد و نه چالش. بنابراین باید ریشه این چالشها را در اهداف ناسازگار برخی کشورها از جمله کشورهای اروپایی و امریکا جستجو کرد که با منافع ژئوپلیتک منطقه و از جمله مردم عراق سازگار نیست. نمونه این موضوع، پدیده ای مانند داعش است که امریکاییها همواره به صورت آشکار و پنهان حامی این جریانات هستند و یا گروههای تروریستی مستقر در کردستان عراق که نه مرتبط با بغداد و نه ایران است، مستقیما توسط فرانسه و امریکا اداره می شوند.
لذا، عراق در حال دنبال کردن این گونه نشستها است تا متوجه شود که می تواند از طریق دیپلماسی، ملاحظات طرفهایی که در حال حرکت در خلاف جهت امنیت منطقه هستند را جلب کرده و ببیند که آیا می تواند به راهکاری دست یابد یا خیر.
لذا، پیگیری پروژه شام جدید و ائتلاف عراق با مصر و اردن و منطقه جای هیچ گونه نگرانی برای ایران ندارد ضمن اینکه جمهوری اسلامی باید به عراق از این زوایه نگاه کند که این کشور از یک جنبه جزو گروه کشورهای عرب به حساب می آید و دنبال این است که علاوه بر حل و فصل مشکلات داخلی خود، نقش خود را در جهان عرب تقویت نماید که این مسئله به ضرورت های دیپلماسی آنها و سیاست خارجی دارد که خودشان تنظیم می کنند.
* یکی از کارشناسان عراقی در خصوص نشست قبلی بغداد اینگونه مطرح کرده بود که طرح شام جدید نشانگر رویکرد عراق به سمت اقتصاد آمریکایی، شیخ نشین های حوزه خلیج فارس، مصر و اردن است و این مسئله به معنای صرف نظر کردن از توافقنامه با چین است که دولت عادل عبدالمهدی با پکن در ۲۰۱۹ امضا کرده بود. نظر شما در این باره چیست؟
اگر عراقی ها در حال آزمایش مسئله ارتباط با مصر که به عنوان وزنه ای در بخشی از جهان عرب به خصوص شمال افریقا در نظر گرفته می شود، هستند، به نوع نگاه آنها نسبت به سیاست خارجی و منافع ملی و اطلاعاتی که در دست دارند، باز می گردد. عراق به دنبال توسعه روابط خود با بازیگران و قدرتهای فرامنطقه ای و منطقه ای و همچنین، تنوع سازی روابط با کشورهای مختلف است. از طرفی، نباید فراموش کرد که اردن از شرایط خوبی برخوردار نیست و اگر موقعیت این کشور بدتر شود و بهم ریختگی افزایش یابد، تاثیر مستقیمی بر امنیت داخلی عراق خواهد گذاشت.
لذا، این مسائل موضوعاتی نیست که اگر کشوری به تحرکی بپردازد، اینگونه تحلیل کنیم که بر خلاف منافع ایران و به ضرر کشور است. بلکه ما می توانیم روابط خود را با هر دو کشور مصر و اردن بازسازی کنیم. ایران و عراق در بسیاری از مسائل به ویژه در حوزه فرصت و تهدید با یکدیگر همسویی دارند، مرتبط با همین زاویه است. امنیت عراق و ایران و اشتراکات ژئوپلیتیکی دو کشور در هم تنیده است. عراق علاقه مند است تا روابط خود را با اردن و مصر فعال کند، در حالی که ایران نیز به برقراری روابط با کشوری مانند مصر نیز متمایل است؛ در حالی که مصری ها روابط گرمی از خود نشان نداده اند.
همچنین، ایران علاقه مند است تا با حفظ امنیت اردن، با این کشور وارد روابط خوبی شود. اگر عده ای در حال دامن زدن و ایجاد ناامنی هستند، در واقع در حال سوء استفاده بر خلاف جریان مقاومت هستند؛ در حالی که مقاومت به همان میزان که علاقه مند است تا در لبنان، سوریه و عراق امنیت و ثبات برقرار باشد، به همان اندازه هم خواهان برقراری امنیت در اردن است، زیرا ناامنی اساسا با ذات جریان مقاومت ناسازگار است و ریشه تمام تهدیدات و تنشها را در منافع نامشروع رژیم صهیونیستی و امریکاییها می بیند. حال، سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که به چه دلیل امریکاییها در حال ربودن نفت سوریه هستند و یا چه لزومی دارد که امریکا در کنار بخشی از گروههای کردی باشد و بر طبل تجزیه بکوبد و یا بر روی خطوط ترانزیتی نفت و گاز بر خلاف منافع منطقه بازی کند؟ در حقیقت، غرب در حال تحمیل منافع نامشروع خود با هزینه ملتهای منطقه است.
از طرفی، باید این مسئله را مدنظر قرار داد که ثبات، نیاز جمعی کشورهای منطقه است. بنابراین، اگر اردن دچار بهم ریختگی و آشوب شود، قطعا بر عراق و سپس ایران و ترکیه اثرگذار است. از سوی دیگر، در رابطه با عربستان که همسایه عراق و با این کشور در ارتباط است نیز اگر سعودی ها با عراقی ها در ارتباط هستند بدین معنی نیست که با ایران رابطه ای نداشته باشند. اتفاقا ایران پرچمدار تعاملات منطقه ای است. حتی در ۲۰ سال گذشته نیز همین مسائل در خصوص برقراری امنیت خلیج فارس بدون نیاز به حضور کشورهای فرامنطقه ای از سوی ایران مطرح بوده است.
در همین راستا، در حال حاضر چشمان عربستان تا حدی در حال باز شدن است و دیدار و گفتگویی که میان سعودی ها و چینی ها صورت گرفت، اتفاقا منفی نبوده و به ضرر ایران نیست. به هر میزان که روابط چین و عربستان گسترش یابد به نفع جمهوری اسلامی نیز هست. ما باید به سمت منطقه گرایی و همکاری های دسته جمعی در تولید امنیت، ثروت و فرصت حرکت کرده تا یک منطقه آرام و روان باثباتی را شکل دهیم که به نفع و سود سفره ملتهای منطقه باشد.
* جمهوری اسلامی ایران چگونه می تواند از طریق طرحهای اقتصادی در حوزه های گوناگون مانند انرژی، ترانزیت و غیره که امنیت هم ایجاد می کنند، جایگاه خود را در منطقه افزایش دهد؟
ایران از ظرفیتهای زیادی برخوردار است که به دلایل به اصطلاح تحریمی، بسیاری از آنها معمولا به صورت استفاده نشده باقی مانده است. یکی از این ظرفیتها، شبکه مهندسی و نخبگانی کشور است. بحث فرار سرمایه یا نیروی نخبه یا به دلیل رکود صورت می گیرد یا به دلیل دارا بودن سرمایه بیش از نیاز بالفعل است که قابل استفاده نیست. بر همین اساس، ما اگر بتوانیم در سیاست خارجی خود روابط مشخص و شفافی را با گفتمان روشن پیش ببریم، هم ظرفیتهای کشور ارتقاء خواهد یافت و هم تولید ثروت و نیروی نخبه با ایجاد بستر کار صورت خواهد گرفت.
در بازسازی سوریه و حتی کمک به اردن و روابط با مصر، جمهوری اسلامی می تواند با ارائه پیشنهادات مناسب، طرح های مشخص و انعقاد قراردادهای مختلف، موجب افزایش جایگاه خود در منطقه شود. از چین خطرناک تر در منطقه برای غرب نمی توان تصور کرد، اما این همین چینی ها پیشنهادات خوب و طرحهای روشن با قیمت مناسب را ارائه می دهند و همین موضوع، طرف مقابل آنها را برای همکاری مجاب می کند.
بنابراین، ما می توانستیم و همچنان می توانیم در خود عراق در این بستر حرکت کرده و بهترین مسیر را داشته باشیم؛ منتها سازماندهی ما در حوزه تجارت و اقتصاد سازماندهی به روز و متناسب با نیازهای سیاست خارجی نیست؛ در حالی که گاهی حتی نیاز به دمپینگ است. اقدامی که چینی ها سالها بدان پرداخته اند و هدف دستیابی به اشتغال کامل و تسلط بر بازار را دنبال می کنند.
اگر جمهوری اسلامی مباحث اقتصادی را در یک طرح روشن و نقشه راه کلان تعریف کند، کشور مقابل حال یا فرد، نهاد و یا هر شبکه ای، وابسته به کشور شده و ایران می تواند از طریق حوزه های دیگر هم سودی به دست آورد و هزینه های خود را جبران کند، اما متاسفانه این ارتباط ارگانیک و حتی ارتباطی معنادار بین بازار و اهداف سیاسی و امنیتی از سوی کشور وجود ندارد، زیرا بخش سیاسی و امنیتی در حال انجام کار خود و بازار مشغول به انجام اقدامات خود است و گاهی این مسئله که دیپلماسی قربانی میدان شده، مطرح می شود. به همین دلیل است که ما همیشه زیر نقطه سر به سر هستیم، زیرا همواره زحمت و تلاش از سمت ایران است و نتیجه را کشورهایی مانند اردن و مصر به دست می آورند. اگر ایران، عراق را نتیجه دستاورد مقاومت در نظر گیرد و ارتباط بغداد با اردن و مصر را برخلاف انتظارات خود در نظر گیرد، نتیجه ای جز این نداشته که ما نتوانسته ایم ارتباط معنی دار و ارگانیک را بین بخش سیاسی و اقتصادی ایجاد کنیم.
اگر اقتصاد، سیاست و امنیت در کنار هم و همسو با یکدیگر حرکت کنند، این اتفاقات نخواهد افتاد و در صورتی که این اتفاق رخ دهد، جای نگرانی نیست.
خود عراق به عنوان شریک تجاری ایران، می تواند بستر ساز روابط جمهوری اسلامی با به عنوان مثال کشور مصر باشد به گونه ای که مثلا کمپانی مشترک ایرانی و عراقی می تواند در مصر به فعالیت بپردازد و بعد زمانی که مصر با ظرفیت ایران آشنا شد، خود به صورت مستقیم وارد ارتباط با ایران می شود.
نظر شما