بازار؛ گروه بین الملل: به تازگی داریوش امانی، مدیرعامل سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای اعلام کرده است طی هشت ماه نخست سال جاری ۵ میلیون و ۴۰۰ هزار تن کالا از طریق گذرگاه‌های مرزی کشور ترانزیت شده که این رقم نسبت به مدت مشابه پارسال هشت درصد افزایش داشته است."
تجارت منطقه ای را در راس برنامه های اقتصادی دولت است و در این برنامه، حمل و نقل و ترانزیت سهم عمده ای برای دستیابی به افزایش تجارت دارد. دولت سیزدهم از زمان آغاز به کار خود اهتمام جدی به گسترش ظرفیت های ترانزیتی کشور داشته و برای رسیدن به این مهم توسعه خطوط ریلی و جاده ای را در کنار سایر اقدامات لازم در الویت قرار داده است و رسیدن به عدد بیست میلیون تن ترانزیت کالا در سال را هدف گذاری کرده است و برای دستیابی به این هدف مسیرهای ترانزیتی غیرفعال، دوباره بازگشایی شده اند.
با گسترش تجارت ترانزیتی در کشور پایداری اقتصادی، سیاسی و امنیتی کشور نیز تضمین خواهد شد. ترانزیت علاوه بردرآمدهای مستقیم حمل کالا، درآمدزایی و اشتغالزایی غیرمستقیم نیز به همراه دارد.
۹۰ درصد حمل و نقل بین المللی زمینی در ایران جاده ای است
شبکه‌های ارتباطی ریلی، جاده‌ای و هوایی ایران، پتانسیل‌های گرانقدر و یک فرصت منحصر به فرد و فوق العاده اقتصادی و تجاری برای کشور محسوب می‌شوند. استقرار ایران در معابر ترانزیتی مختلف و کریدورهای منطقه ای جذاب ظرفیت استثنایی است که باید از آن به نحو مطلوب در راستای انباشت ثروت ملی و ایجاد پیوند های سیاسی و اقتصادی با سایر کشورهای ذینفع بهره برد.
افزون بر این، از آنجایی که ترانزیت جاده ای ستون فقرات حمل و نقل بین المللی کالا در ایران است، لذا توسعه و نوسازی خطوط جاده ای، هوشمند سازی حمل و نقل جاده ای و ایمن سازی راه ها نیز در به ثمر نشستن اهداف ترانزیتی ایران نقشی بسیار مهم دارند.
شهریور سال جاری محمد تیموری، معاون برنامه‌ریزی سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای مهمترین اقدامات انجام شده در بخش حمل و نقل زمینی را حذف بارنامه فیزیکی، توسعه شرکت حمل نقل هوشمند، ساماندهی پایانه‌های حمل کالا، نوسازی ناوگان حمل و نقل جاده‌ای و افزایش ترانزیت از قلمرو کشور اعلام کرده است
البته شوربختانه به‌رغم قرارگیری ایران در مسیرهای ترانزیتی مختلف از جمله کریدور شمال-جنوب، کریدور شرق به غرب، کریدور اکو و کتای اما چنانکه باید از این ظرفیت عظیم ترانزیتی استفاده نشده است و رقبای ایران مانند ترکیه و آذریجان در کل سهم گسترده تری از ترانزیت نسبت به ایران دارند. ترانزیت علاوه بر درآمدزایی و نقش مهم در اقتصاد کشور، می‌تواند موجب گسترش و تقویت دیپلماسی اقتصادی ایران در بین کشورهای جهان و در نتیجه وابستگی بیشتر کشورهای دنیا به همکاری اقتصادی با ایران شود و به دنبال آن، کاهش تحریم‌پذیری اقتصاد ایران را به همراه خواهد داشت. البته برای دستیابی به رشد ترانزیت، نیاز به برنامه‌ریزی، توسعه و سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف حمل‌ونقل داریم.
شهریور سال جاری محمد تیموری، معاون برنامه‌ریزی سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای مهمترین اقدامات انجام شده در بخش حمل و نقل زمینی را حذف بارنامه فیزیکی، توسعه شرکت حمل نقل هوشمند، ساماندهی پایانه‌های حمل کالا، نوسازی ناوگان حمل و نقل جاده‌ای و افزایش ترانزیت از قلمرو کشور اعلام کرده است.
در همین راستا اقداماتی از جمله گسترش و توسعه شبکه های جاده ای، نوسازی ناوگان های حمل و نقل، نگهداری و روشنایی جاده ها، نصب گاردریل و ترمیم آسفالت جاده ها و برف رویی مداوم در فصول سرما از جمله اقدامات لازم برای گسترش تجارت ترانزیت زمینی است
به اعتقاد فعالان اقتصادی، تحقق رشد ترانزیت در کشور از تقویت روابط منطقه‌ای و گسترش مراودات تجاری و اقتصادی با همسایگان نشات می گیرد. از ۲۰ میلیون تن برنامه ترانزیتی، ۱۶ میلیون تن آن به بخش جاده‌ای و ۴ میلیون تن به بخش ریلی مربوط است. در واقع به گفته جواد هدایتی، مدیر کل ترانزیت سازمان راهداری ۹۰ درصد حمل و نقل بین المللی زمینی کشور از طریق حمل و نقل جاده‌ای صورت می‌گیرد و همین امر بر اهمیت مدیریت پایانه‌های مرزی و همچنین مدل مفهومی توسعه زیرساخت، کارکردها و الزامات مورد نیاز آن افزوده است.
در همین راستا اقداماتی از جمله گسترش و توسعه شبکه های جاده ای، نوسازی ناوگان های حمل و نقل، نگهداری و روشنایی جاده ها، نصب گاردریل و ترمیم آسفالت جاده ها و برف رویی مداوم در فصول سرما از جمله اقدامات لازم برای گسترش تجارت ترانزیت زمینی است.
در حال حاضر تردد متوسط روزانه از ۲۵ مرز کشور به بیش از ۹۰ هزار دستگاه کامیون رسیده که اکنون نرخ متوسط تردد کامیون از مرزهای کشور فراتر از دوران قبل از کرونا است. از ۳۲ مرز زمینی مصوب دولت، هم‌اکنون ۲۵ مرز فعال در کشور وجود دارد و ۷ مرز نیز به صورت غیر فعال است. سال ۹۹ با توجه به شیوع کرونا و انسداد برخی مرزها، آمار ترانزیتی در حوزه ناوگان کامیونی کاهشی بود ضمن آنکه تشدید شرایط تحریم نیز در این مدت بی تأثیر نبود.
اما در این میان لازم دولت گام های مثبتی برای تسهیل ترانزیت زمینی برداشته است که شامل کاهش میانگین زمان انجام تشریفات گمرکی برای صادرات و واردات، امضای ۱۰ سند گمرکی با گمرکات دنیا در سال جاری و راه اندازی سامانه احراز هویت متمرکز (sso) است. اما حل مشکلات و چالش های موجود در پایانه های مرزی و مسیرهای عبوری نیز نیاز به مشارکت و مساعی فعال بخش خصوصی یا دولتی دارد.
یکی از مشکلات در ترانزیت زمینی مربوط به پایانه مرزی دوغارون در مرز ایران و افغانستان است که با مشکلاتی مانند مسیر ارتباطی و جاده نامناسب، کمبود امکانات، سرعت کند در ترخیص کالا و کمبود باراندازهای لازم برای تخلیه بار و معطل ماندن رانندگان مواجه است
یکی از مشکلات در ترانزیت زمینی مربوط به پایانه مرزی دوغارون در مرز ایران و افغانستان است. متأسفانه در طی دو دهه گذشته باوجود رونق تبادلات تجاری در این مرز اما مسیر ارتباطی و جاده نامناسب، کمبود امکانات، سرعت کند در ترخیص کالا و کمبود باراندازهای لازم برای تخلیه بار و معطل ماندن رانندگان که بعضاً از ۳ الی ۱۰ روز در برخی مواقع زمان نیاز دارد ازجمله مشکلات پیش روی شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی بوده است و این در حالی است که گمرک و پایانه مرزی دوغارون یکی از پنج گمرک اصلی برتر اقتصادی کشور محسوب می شود و یکی از مهم ترین معابر داد و ستد میان ایران و افغانستان است.
کالاهای صادراتی از مرز زمینی دوغارون به سمت افغانستان تأمین‌کننده بازار ۳۰ میلیون نفری این کشور دوست و همسایه است و ۶۰ درصد کالاهای استان خراسان رضوی از سمت دوغارون به سمت افغانستان و بازارهای هدف این کشور صادر میشود. ازآنجاکه ۹۰ درصد کالاهای صادراتی از گمرک دوغارون به مقصد هرات، به‌عنوان دومین بازار اقتصادی کشور افغانستان ارسال میشود لذا توسعه منطقه ویژه اقتصادی دوغارون بیش از هر زمان دیگری ضروری به نظر رسیده و باید در مراحل اجرایی آن تسریع ایجاد کرد.
کریدور ریلی ظرفیت عظیم برای گسترش ترانزیت
اواخر سال گذشته بر اساس گزارشی اعلام شد که ترانزیت ریلی در مقایسه با سال ۱۳۹۹ حدود ۱۱۵ درصد رشد داشت و به عدد تقریبی ۲ میلیون تن در آخر پسال رسید که رکوردی بی نظیر در جابه جایی بار از خطوط ریلی محسوب میشود.
برای رسیدن به هدف افزایش سهم ایران در بازار ترانزیت منطقه، توسعه و گسترش خطوط ریلی کشور لازم است
برای رسیدن به هدف افزایش سهم ایران در بازار ترانزیت منطقه، توسعه و گسترش خطوط ریلی کشور تا بندرچابهار در جنوب شرقی، بوشهر در جنوب، مرز خسروی در غرب، راه آهن شلمچه - بصره در جنوب غربی، راه آهن خواف - هرات و راه آهن زاهدان - مشهد، راه اندازی محور دوخطه میانه - بستان آباد - تبریز و راه آهن قزوین - رشت - انزلی و آستارا نقشی مهم و حیاتی در تکمیل کریدورهای ریلی شمال - جنوب و شرق به غرب دارد.
از سویی دیگر با توجه به جنگ اوکراین و تحریم روسیه، نقش ایران و استقرارش در شاهراه های بین المللی در حمل بار به کشورهای مشترک المنافع و روسیه پررنگ تر شده است. ایران از دو سال گذشته به عضویت راه آهن های کشورهای CIS درآمده و توافقنامه هایی برای حمل بار ریلی با این کشورها امضا کرده است که می تواند در آینده تاثیر فوق العاده ای در انتقال بار به این کشورها داشته باشد. علی رغم شبکه جاده ای و خطوط ریلی گسترده روسیه و این که این کشوراصلی ترین کریدور ریلی شرق-غرب بین چین و اروپاست زیرا روسیه و قزاقستان، چین را به اروپا متصل می کند و سالانه میلیون ها تن کالا را میان این دو منطقه از جهان ترانزیت می شود، اما در شرایط فعلی به علت ناامنی جاده های این منطقه و تحریم های آمریکا و اروپا بخش متعلق به روسیه در کریدور شمال –جنوب عملا بلااستفاده شده است.
از سوی دیگر اوکراین هم که با انهدام اتصال ریلی خود با روسیه مانع از ارسال سرباز و سلاح به اوکراین شده است عملا از کریدور شرق به غرب خارح می شود و این جاست که در چنین شرایطی مسیرهای جایگزین که مهمترین آنها ایران و ترکیه است، می توانند نقش چشمگیری در انتقال بار به کشورهای CIS و اروپا داشته باشند. با توجه به وجود زیرساخت های لازم در کشور برای انتقال بار از چین به کشورهای مشترک المنافع و روسیه ایران باید سهم خود از ترانزیت ریلی را در منطقه بویژه در شرایطی که تحریم روسیه تشدید شده افزایش دهد.
هم چنین اواخر سال گذشته مرسک، شرکت دانمارکی که غول کشتیرانی جهان است اعلام کرد حمل ونقل بارها و کالاها را از مبدا و به مقصد بنادر روسیه متوقف می کند، بنابراین با توجه به توسعه حمل و نقل چندوجهی در کشور، حمل بار به روسیه یا از این کشور، از بنادر ایران و سپس انتقال آن به خطوط ریلی شانس دیگری برای رشد عواید ترانزیتی کشور است.
اما یکی از مهم ترین چالش های کشور در زمینه زیرساخت های ریلی کمبود واگن های باری است زیرا تعداد واگن های باری کشور کمتر از سی هزار واگن است
اما یکی از مهم ترین چالش های کشور در زمینه زیرساخت های ریلی کمبود واگن های باری است زیرا تعداد واگن های باری کشور کمتر از سی هزار واگن است. در حال حاضر با توجه به تحولات جغراسیاسی در جهان و منطقه که تعداد متقتضیان حمل و نقل کالا از دالان های تجاری عبوری از ایران بیشتر کرده است، لازم است با تجهیز زیرساخت ها سهم درآمدهای ترانزیتی از حمل ونقل ریلی را بالا ببریم.
توسعه شبکه حمل ونقل ریلی در توسعه متوازن و پایدار نقش اساسی دارد. تاثیر راه آهن در تولید ناخالص ملی، اشتغالزایی، توسعه بخش های اقتصادی، تجارت، صنعت، کشاورزی و دیگر بخش های اقتصادی مشخص است و برای توسعه پایدار و همه جانبه، دستیابی به حمل و نقل ریلی مناسب یک مزیت استراتژیک است.
مرزهای آبی و خاکی ایران با همسایگان موجب امتیاراتی برای کشور در حوزه حمل و نقل ریلی نسبت به کشورهای همسایه شده است. از طرفی حمل و نقل ریلی نسبت به سایر شاخه های حمل و نقلی اقتصادی تر و مقرون به صرفه تر است بنابراین هر کشوری مزیت استفاده از آن را داشته باشد می تواند توان رقابتی خود را در منطقه بالا ببرد. ایران با مسیرهای ریلی داخلی و ترانزیتی دسترسی کشورهای منطقه برای حمل بار را سهل تر کرده است. جدا از مرزهای خاکی ایران با همسایگان، استقرار دریاچه خزر در شمال و راهیابی خلیج فارس و دریای عمان به آب های اقیانوس هند موجب حضور ایران به عنوان پل ارتباطی شرق به غرب آسیا و همچنین گذرگاه دو قاره اروپا و آسیا در صحنه حمل و نقل بین المللی باشد.
مضاف بر این ، برای دستیابی به اهداف ترانزیتی، تکمیل کریدورهای جاده‌ای و ریلی و اتصال آنها به یکدیگر نیز حائز اهمیت است. در حال حاضر ۳ مسیر ریلی رشت-آستارا، چابهار-زاهدان و شلمچه- بصره، مهمترین بخش‌های مسیرهای ترانزیتی ریلی کشور هستند که تکمیل آن گامی بلند در تقویت ترانزیت است. به گفته متولیان بخش حمل‌ونقل، تکمیل کریدورهای رشت-آستارا و چابهار- زاهدان ۱۵میلیون تن به ظرفیت ترانزیت می‌افزاید.
با توجه به حجم بالای ترانزیت بار در مسیر عراق به امارات از دالان های عبوری از ایران، بنابراین وضعیت ترانزیت عراق در حال حاضرازاهمیت خاصی برخوردار است. جواد هدایتی، مدیرکل دفتر ترانزیتی سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای این موضوع را فرصتی طلایی خوانده که از این طریق می توان مسیر شرق و غرب (شلمچه - بصره) یعنی سوریه و دریای مدیترانه را نیز بازگشایی کرد و این مسیر جایگزین کانال سوئز و حتی تنگه بسفر خواهد شد دسترسی ایران را به مدیترانه و برخی کشورهای اروپایی تسهیل میکند و به این ترتیب ایران مستقیم به بنادر ایتالیا، فرانسه و آلمان متصل می شود.
برخی صاحبان کالا و صادرکنندگان به کشورهای اوراسیا خصوصاً روسیه، عمدتا از مرز زمینی ایران و آذربایجان در پایانه مرزی آستارا استفاده می کنند و از آنجایی که حمل و نقل ترکیبی (جاده‌ای-ریلی) در این منطقه صرفه اقتصادی چندانی ندارد، ترانزیت، صادرات و واردات زمینی با کشورهای اوراسیا رونق بیشتری دارد؛ مسأله ای که اهمیت تسریع در تکمیل این محور ریلی را می‌رساند.
نتیجه
با توجه به استقبال کشورها خصوصا کشورهای آسیای میانه و همسایه از ترانزیت کالا و بار از کریدورهای عبوری از ایران و با عنایت به مساعی دولت برای گسترش تجارت ترانزیتی لازم است تدابیر لازم در خصوص نوسازی شبکه های جاده ای و ناوگان حمل و نقل، توسعه خطوط ریلی و حل مشکلات در پایانه های مرزی و گمرکات مورد عنایت ویژه قرار گیرد.
بدیهی است توسعه ترانزیتی ایران علاوه بر درآمدزایی می‌تواند براس کشور اهمیت استراتژیک داشته باشد زیرا موجب گسترش و تقویت دیپلماسی اقتصادی ایران در بین کشورهای جهان، وابستگی بیشتر کشورهای دنیا به همکاری اقتصادی با ایران و کاهش تحریم‌پذیری اقتصاد کشور می شود.
نظر شما