بازار؛ گروه آب و انرژی: کشاورزی را به‌عنوان یکی از متهمان بزرگ خشکسالی کشور می‌شناسند، کشاورزی منسوخ و سنتی که درطول سال‌های گذشته فاصله عمیق خود را با دانش و فناوری روز حفظ کرده است. وزارت نیرو می گوید که ۸۸ میلیارد مترمکعب از آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود. این حجم از آب در حالی مصرف می شود که بهره وری تولید محصولات کشاورزی در ایران ۱.۳ کیلو گرم بر مترمکعب تخمین زده شده است.
البته بر اساس هدف گذاری صورت گرفته باید حجم آب مصرفی در این بخش ۳۲ درصد کاهش یافته و به ۶۰ میلیارد متر مکعب برسد. اما کارشناسان و فعالان محیط زیست امیدی به تحقق این هدف ندارند و سرنوشتی همانند برنامه های توسعه ای برای آن متصور هستند.
هدایت فهمی کارشناس حوزه آب در اینباره به بازار می گوید: از برنامه سوم تا ششم ما بحث الگوی کشت بر مبنای سازگاری با منابع آبی را در کشور داشتیم. در برنامه ششم این بحث خیلی پررنگ‌تر شد. حتی قرار شد ما از منابع خود ۱۱ هزار میلیارد مترمکعب آب کمتر برداشت کنیم. اما این هدف‌گذاری که در برنامه ششم تعیین شده بود، هرگز رعایت نشد.
فهمی کارشناس حوزه آب: از برنامه سوم تا ششم ما بحث الگوی کشت بر مبنای سازگاری با منابع آبی را در کشور داشتیم. در برنامه ششم این بحث خیلی پررنگ‌تر شد. حتی قرار شد ما از منابع خود ۱۱ هزار میلیارد مترمکعب آب کمتر برداشت کنیم. اما این هدف‌گذاری که در برنامه ششم تعیین شده بود که هرگز رعایت نشد
جالب است که بدانید طبق گفته های انوش اسفندیاری دبیر اندیشکده تدبیر آب ایران، کمتر از ۲۰ الی ۳۰ درصد هدف گذاری صورت گرفته در برنامه ششم توسعه برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی محقق شده که نشان می دهد هنوز بسیاری از دستگاه ها و مسئولین به این باور که مساله آب ابر چالش اقتصاد ایران است، نرسیده اند.
او می گوید که برنامه های الگوی کشت که در وزارت جهاد تدوین و برنامه ریزی می شود بیشتر در جهت افزایش امنیت غذایی بوده و امنیت آبی در آن سهمی ندارد.
بهبود معیشت مردم عامل کلیدی در امنیت غذایی
نگاهی به آمارها نشان می دهد که سطح کشت آبی کشور در نیم‌قرن گذشته بیش از ۳ برابر افزایش یافته و کشت برخی از محصولات آب بر به ۲ یا حتی ۳ بار در سال افزایش یافته است. با وجود توصیه‌های ظاهری دولت‌ها به حفظ محیط زیست و توسعه پایدار اما به بهانه امنیت غذایی، توسعه کشاورزی در بی‌آبی مطلق در حال افزایش است. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان امنیت غذایی مردمان هر کشور را در گرو بهبود معیشت آنها می دانند.
باقری کارشناس حوزه آب : آن چیزی که ممکن است در کشور ما باعث ایجاد ناامنی غذایی شود عدم دسترسی مردم به مواد غذایی است. به عنوان مثال ممکن است ما از نظر فیزیکی و جغرافیایی قادر به تولید غذا باشیم، اما از نظر اقتصادی مردم قادر به تهیه آن نباشیم
باقری کارشناس حوزه آب در اینباره به بازار گفت: آن چیزی که ممکن است در کشور ما باعث ایجاد ناامنی غذایی شود عدم دسترسی مردم به مواد غذایی است. به عنوان مثال ممکن است ما از نظر فیزیکی و جغرافیایی قادر به تولید غذا باشیم، اما از نظر اقتصادی مردم قادر به تهیه آن نباشند.
به گفته او، با توجه به رشد قیمت‌ها این مساله چنان دشوار شده که قشر متوسط جامعه که وضعیت بهتری از اقشار ضعیف‌تر دارند نیز دچار مشکل هستند و از نظر دسترسی، امنیت غذایی آنها دچار خلل شده است.
دادن پول مجانی به کشاورز منطقی تر از توسعه کشت
بر اساس آمار موجود حدود ۸۶ درصد آب های تجدید پذیر کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود. گزارش های منتشر شده نشان می دهد که به طور متوسط حدود ۵۵ درصد آب مصرفی کشور از آب های سطحی تامین می شود. وزارت نیرو می گوید وابستگی ۵۵ درصدی تامین آب کشور به منابع آب زیرزمینی موجب کسری ۱۴۳ میلیارد مترمکعبی سفره‌های زیرزمینی در طول چند دهه گذشته شده که پیامد آن فرونشست زمین، آلودگی و شوری آب‌های زیرزمینی است.
در ۱۶ استان کشور بیش از ۶۰ و در ۸ استان خراسان‌رضوی، خراسان جنوبی، کرمان، فارس، یزد، هرمزگان، البرز و همدان بیش از ۸۰ درصد مصارف به آب های زیر زمینی وابسته است
اما شرایط در همه استان ها یکسان نیست به طوری که در ۱۶ استان کشور بیش از ۶۰ و در ۸ استان خراسان‌رضوی، خراسان جنوبی، کرمان، فارس، یزد، هرمزگان، البرز و همدان بیش از ۸۰ درصد مصارف به آب های زیر زمینی وابسته است. برداشت بی‌رویه آب از منابع استراتژیک زیرزمینی موجب شده تا ۲۷۷ دشت کشور در حالت بحران آبی و ۱۴۳ دشت در وضعیت فراتر از بحران یا به عبارتی ممنوعه بحرانی جای بگیرند.
نگاهی به این آمارها نشان می دهد که نه تنها فرصت زیادی برای کاهش مصرف آب در بخش های مختلف به خصوص کشاورزی باقی نمانده بلکه زمان زیادی را از دست داده ایم. فهمی کارشناس حوزه آب معتقد است که مساله آب یک مساله ملی است که هر فرد باید به اندازه خود در آن نقش ایفا کند و سعی کند که گره کوچکی از آن باز کند.
اسفندیاری دبیر اندیشکده تدبیر آب ایران می گوید: کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی مستلزم حرکت از دو جانب است؛ یکی در دولت و حاکمیت و دیگری از طرف کشاورزان. متاسفانه این عزم در دولت دیده نمی شود. به عنوان مثال در اواخر برنامه ششم توسعه یک گروه مسنجمی در سطح ملی و استانی برای مساله سازگاری با کم آبی تشکیل شد اما در نهایت کار این گروه ناتمام ماند.
اسفندیاری دبیر اندیشکده تدبیر آب ایران: تامین امنیت آبی را اولویت کشور و ارجح بر امنیت غذایی کشور است. متاسفانه منابع آبی کشور در وضعیت خوبی قرار ندارند. در این شرایط حتی اگر به عده ای پول بدهیم که کشاورزی نکنند، هم منطقی بوده و توجیه اقتصادی دارد
به گفته او، برای کاهش برداشت از ذخایر زیر زمینی و افت مصرف آب کشاورزی خیلی مهم است که کاهش حجم برداشت اتفاق افتد. اما آنچه که معمولا فراموش می شود، این است که این کاهش مقدار برداشت نباید منجر به افت درآمد کشاورز شود. چرا که اگر این اتفاق بیافتد به طور قطع کشاورز با این تغییرات مقابله خواهد کرد و در برابر آن مقاومت نشان می دهد.
او می گوید: امنیت غذایی و امنیت آبی در برخی از جاها در تعارض با یکدیگر هستند. باید یکی را فدای دیگری کرد. بدون شک در اقلیمی همچون ایران باید اجازه داد که بخشی از نیاز کشور از محل واردات تامین شود.
اسفندیاری که تامین امنیت آبی را اولویت کشور و ارجح بر امنیت غذایی می داند، گفت: منابع آبی کشور در وضعیت خوبی قرار ندارند. در این شرایط حتی اگر به عده ای پول بدهیم که کشاورزی نکنند، هم منطقی بوده و توجیه اقتصادی دارد.
بحران شدید آبی به‌خاطر مصرف حجم بالایی از منابع تجدیدشونده
کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل، میزان برداشت از منابع آب تجدیدپذیر هر کشور را به عنوان شاخص اندازه‌گیری بحران آب معرفی کرده است. طبق این شاخص اگر کشوری سالیانه بیش از ۴۰ درصد منابع آب تجدیدپذیر خود را برداشت کند، در وضعیت بحران شدید آب قرار خواهد داشت.
همچنین، بر اساس گزارش فائو، در صورتی که میزان استفاده از منابع آبی تجدید پذیر زیر ۲۰ درصد باشد از لحاظ اکولوژیکی و استرس بر منابع آبی مشکلی پیش نخواهد آمد. ولی زمانیکه این مقدار به بالای ۶۰ درصد رسید، کشور مورد نظر با کمبود فیزیکی آب مواجه می شود و در صورتی که مقدار مصرف آب از منابع تجدید پذیر به بیش از ۷۵ درصد برسد به مرز کمبود شدید منابع فیزیکی آب خواهد رسید و ایران با مصرف حدود ۸۶ درصدی منابع آب تجدیدشونده در مرحله کمبود شدید منابع فیزیکی آب و بحران شدید آبی است. در چنین شرایطی بدون شک استفاده از روش های نوین می تواند برای مدیریت این بحران کمک کند.
بحران آب سراسر جهان را تهدید می کند. بررسی‌های بیشتر نشان می‌دهد که در بسیاری از کشورهای توسعه یافته جهان، برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی مجموعه اقداماتی در دستور کار قرارگرفته است که از همه آنها مهم‌تر، بهره‌گیری از تکنولوژی اینترنت اشیاء برای مدیریت صحیح سیتسم‌های آبیاری است.
حرکت به سمت آبیاری قطره‌ای و رساندن آب به ریشه که گفته می‌شود تا ۸۰ درصد صرفه‌جویی در مصرف آب را در این بخش به همراه دارد، انتخاب محصول ایده‌آل و متناسب برای هر منطقه آب و هوایی و نیز استفاده از منابع ذخیره کننده باران راه کارهایی که است که در دستور کار بسیاری از کشورها قرار گرفته است.
نظر شما