مناقشه روسیه و اوکراین مسیر تجارت را تغییر داد| رونق ترانزیت در مرزهای شرقی

بازار؛ گروه استان‌ها: وجود ۵۳۹ کیلومتر مرز مشترک با ترکمنستان و ۳۰۲ کیلومتر با افغانستان و ارتباط و اتصال با بازار ۱۰۰ میلیون نفری آسیای میانه موجب شده است، استان خراسان رضوی نقش محوری در حمل‌ونقل و ترانزیت کشور داشته باشد.

از سوی دیگر این استان یکی از کوتاه‌ترین و سهل‌ترین مسیرهای دسترسی کشورهای مزبور به کریدورهای ترانزیتی و آب‌های آزاد است و چهار پایانه مرزی دوغارون، سرخس، لطف‌آباد و باجگیران مبادی اتصال با این کشورهاست.

به اعتقاد کارشناسان، ترانزیت که یکی از منابع درآمد اصلی برای مناطق دارای مزیت است، اگر به شکلی منسجم و تخصصی انجام شود رونق منطقه را در پی خواهد داشت.این صنعت حتی در شرایط محدودیت چون تحریم هم با توجه به نیاز کشورهای منطقه، درآمدزاست.

در حال حاضر وقوع جنگ اوکراین موجب شده تا حمل کالای ترانزیتی به کشورهای آسیای مرکزی از طریق ترکیه و مرزهای خراسان رضوی به ترکمنستان با افزایش قابل‌توجهی روبرو شود.

ازآنجاکه پنج کشور آسیای مرکزی بخشی از کالای موردنیاز خود را از کشورهای اروپایی تأمین می‌کنند لذا تا پیش از جنگ اوکراین، این کالاها از مسیر روسیه به این کشورها ترانزیت می‌شد اما اکنون با توجه به مناقشه بین روسیه و کشورهای اروپایی، این ترانزیت کالا از طریق ترکیه و مرزهای ایران با کشور ترکمنستان تغییر مسیر داده است.

اصلی‌ترین زیرساخت موردنیاز برای محقق شدن بازار صادراتی و ترانزیتی، حمل‌ونقل ریلی است. کشورهای CIS محصور در خشکی هستند و می‌توانند از طریق راه ترانزیتی ایران، بخش قابل‌توجهی از کالاهای صادراتی خود را از طریق آب‌های آزاد ایران به کشورهای اروپایی صادر کنند که در این راه، زیرساخت ریلی بهترین کارایی را خواهد داشت.

اگرچه موقعیت بسیار مناسبی در حال حاضر برای ترانزیت از مسیر ایران شکل‌گرفته است اما بر اظهارنظر کارشناسان بسیاری از نواقص مانند نرخ تعرفه‌های گمرکی و حمل‌ونقل، کمبود واگن و سایر مشکلات باید در این مسیر هموار شود.

ورود محموله‌های جدید

ایران با سامانه‌های حمل‌ونقلی مناسب، یک گذرگاه ترانزیتی اقتصادی، پایدار و سریع در مسیر شمال تا جنوب منطقه غرب آسیاست که می‌تواند میلیون‌ها تن بار ترانزیتی را در دالان اصلی شمال - جنوب با ظرفیت ریلی و حمل‌ونقل مناسب جابه‌جا کند.

حمل بار بین‌المللی ریلی از غرب کشور چین و از طریق خطوط ریلی کشورهای آسیای مرکزی و درنهایت ترکمنستان و از طریق گذرگاه ریلی سرخس امکان‌پذیر است و در این مسیر از ظرفیت مناسب یادشده می‌توان برای صادرات و ترانزیت کالا بهره برد.

بر اساس توافق انجام‌گرفته، قرار است سالانه پنج میلیون تن بار ترانزیتی کشور قزاقستان از طریق ایران منتقل شود که بخش عمده آن از طریق مرز ریلی سرخس صورت خواهد گرفت.

تیرماه امسال نخستین قطار ترانزیتی از مبدأ کشور قزاقستان در آسیای مرکزی از طریق مرز ریلی اینچِه برون استان گلستان وارد کشور شد تا بار خود را در قالب دالان شمال- جنوب از طریق ایران به مقصد دیگر کشورها منتقل کند.

چند روز بعد نیز نخستین قطار ترانزیتی در مسیر روسیه - هند، بار خود شامل مصالح ساختمانی را از طریق سرخس وارد ایران کرد تا در ادامه از طریق بنادر جنوبی کشور به هند ترانزیت کند.

پیش‌بینی جابجایی ۲۰ میلیون تن کالا در سال

رئیس کمیسیون حمل‌ونقل و ترانزیت اتاق بازرگانی خراسان رضوی بابیان اینکه برای استفاده از این فرصت طلایی باید نسبت به تقویت زیرساخت‌های لازم اقدام کرد می‌گوید: تشریفات گمرکی و اتلاف وقت در گمرک‌های داخلی مانند آنچه سال‌ها در مرز دوغارون و در همسایگی با افغانستان مشاهده می‌شود همواره به‌عنوان یکی از هزینه‌های سربار برای تجار محسوب می‌شود ازجمله ضعف‌های این حوزه است.

احمد زمانیان یزدی در گفت‌وگو با بازار اظهار کرد: سهم عبور کالای روسی از ایران بیش از ۱۰ میلیون تن میلیون برآورد می‌شود و با توافقاتی که با کشور قزاقستان برای انتقال پنج میلیون تن کالا در سال صورت گرفته است لذا می‌توان درمجموع چشم‌انداز عبور ۲۰ میلیون تن کالای ترانزیتی از کشور را برای سال جاری در نظر گرفت.

وی یادآور شد: این در حالی است که باید ترانزیت کالا به آسیای مرکزی، ترکیه، عراق و افغانستان را نیز به این میزان پیش‌بینی برای ترانزیت کالا اضافه کرد.

وی با اشاره به این موضوع که دو گذرگاه زمینی و ریلی سرخس و اینچِه برون در خراسان رضوی و گلستان ظرفیت قابل‌توجهی برای کشور روسیه است تا بتواند محموله‌های ترانزیتی خود را به بندرهای جنوبی ایران منتقل کند افزود: روسیه می تواند از بنادر خود در دریای خزر و از طریق کشتی، بار ترانزیتی خود را از بنادر امیرآباد و انزلی به ایران منتقل کند و از آنجا که بندر امیرآباد به ریل متصل است، می‌توان بار مذکور را با شبکه ریلی به بنادر جنوبی کشور انتقال داد.

رئیس کمیسیون حمل‌ونقل و ترانزیت اتاق بازرگانی خراسان رضوی بابیان اینکه بندرعباس مقصد نهایی کالاهای ترانزیتی روسیه از ایران است ادامه داد: باوجود عدم اتصال بندر انزلی به خطوط ریلی اما از طریق این بندر می‌توان با استفاده از مسیر جاده‌ای بارهای ترانزیتی روسیه را به بنادر و گذرگاه‌های مرزی جنوبی ایران رساند.

زمانیان بابیان اینکه گذرگاه‌های بسیاری برای انتقال بار توسط روس‌ها به ایران وجود دارد بیان کرد: روسیه می‌تواند علاوه بر اینکه به‌صورت مستقیم کالای ترانزیتی خود را از طریق جاده و مرز زمینی آستارا وارد ایران می‌کند، کالای ترانزیتی خود را از طریق ناوگان حمل‌ونقل بین‌المللی ایران و از گذرگاه مرزی آستارا با کشور جمهوری آذربایجان وارد ایران نماید تا به بندرها جنوبی منتقل شود.

رئیس کمیسیون حمل‌ونقل و ترانزیت اتاق بازرگانی خراسان رضوی تأکید کرد: به دلیل بهره‌مندی از راه‌های ریلی و جاده‌ای در حال حاضر کشور ما بهترین گزینه روسیه برای دسترسی به آب‌های آزاد است و باید از این فرصت نهایت استفاده را برد.

ضرورت توجه به زیرساخت‌ها

زیرساخت‌های تجاری اعم از حوزه حمل‌ونقل، امکانات مرزی و مواردی ازاین‌دست در خراسان رضوی از ضعف‌های متعددی برخوردار است و بنا بر اظهارات متصدیان حوزه ترانزیت این ضعف‌های زیرساختی هزینه جابجایی بار و یا کالاهای صادراتی را برای تجار افزایش داده و در کاهش رقابت‌پذیری کشور ما تأثیر ویژه خواهد گذاشت.

رئیس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی خراسان رضوی در گفت‌وگو با بازار در این رابطه اظهار کرد: راه اتصال دو اقتصاد بزرگ شرق و غرب برای ارتباط با یکدیگر ایران است و لذا می‌توان ادعا کرد تنها راه زمینی بین غرب و شرق دنیا از ایران می‌گذرد.

محمدحسین روشنک با تأکید بر این موضوع که برای رونق بخشیدن به حوزه ترانزیت و هم‌چنین افزایش صادرات کالا باید بر تکمیل و تقویت زیرساخت‌های حوزه حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای سرمایه‌گذاری کرد افزود: کشور ما با صادرات مواد معدنی و محصولات کشاورزی و نفت فقط منابع خود را به کشورهای دیگر می‌فروشد و از محل فروش منابع خود درآمدزایی می‌نماید اما در ترانزیت، نه‌تنها منابع به فروش نمی‌رسد بلکه زمینه توسعه زیرساخت‌های ارتباطی کشور نیز فراهم می‌شود.

وی بیان کرد: بهره‌برداری از تغییر شیب مسیر ترانزیت از طریق ایران و یا استفاده از موقعیتی که ایران با عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای پیدا می‌کند فقط با توسعه زیرساخت‌ها به‌ویژه در حوزه حمل‌ونقل و مرزها میسر است.

روشنک ادامه داد: زمانی که بخش ترانزیت کشور رونق گیرد، خودبه‌خود سرمایه‌گذاران برای توسعه راه‌ها، خطوط ریلی و صنعت هوایی جذب کشورمان می‌شوند لذا درمجموع پیوستن به سازمان همکاری‌های شانگهای می‌تواند بهترین فرصت برای رونق صنعت ترانزیت باشد.

وی اظهار داشت: در مسیر صادرات و ترانزیت کالا ضعف‌های بسیاری مانند فرسودگی کامیون‌ها، ضعف خطوط ریلی و کمبود برخی امکانات مانند واگن و اتلاف وقت در ترخیص کالا و تشریفات گمرکی در مرزها مشهود است که باید موردتوجه ویژه قرار گیرد.

رئیس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی خراسان رضوی گفت: در صورتی می‌توان از این فرصت ترانزیتی و هم‌چنین عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای به نحو مطلوب بهره گرفت که در ابتدا زیرساخت‌ها، به‌ویژه حوزه حمل‌ونقل را توسعه داد.

رشد ترانزیت جاده‌ای از طریق خراسان رضوی

رئیس اداره ترانزیت راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای خراسان رضوی در خصوص رونق ترانزیت از مسیرهای جاده‌ای این استان می‌گوید: در چهار ماه نخست امسال ۳۸۷ هزار تن کالا از مرزهای سرخس و لطف‌آباد خراسان رضوی در قالب ترانزیت خروجی به کشورهای آسیای مرکزی حمل شده است که این رقم رشد ۸۴ درصدی را نشان می‌دهد.

مرتضی مجردی اظهار می کند: ترانزیت ورودی کالا نیز طی بازه زمانی یادشده به ۱۰۹ هزار تن رسیده که نشان‌دهنده افزایش ۷۳ درصدی حمل کالای ترانزیتی کشورهای آسیای مرکزی از مرزهای خراسان رضوی به ترکیه بوده است.

وی علت عمده افزایش ترانزیت را آغاز حمل یکسره بار از کشور ترکمنستان طی تیرماه عنوان کرده و می افزاید: به علت محدودیت‌های ناشی از کرونا، حمل بار ترانزیتی تنها از طریق جابه‌جایی یدک و "ترانشیپمنت" کالا (بارسپاری) با ناوگان ترکمنستانی در مرزها صورت می‌گرفت که با توافقات دوجانبه از ابتدای تیرماه امسال حمل یکسره بار نیز از مسیر ایران - ترکمنستان - ازبکستان و بالعکس آغاز شد.