تهمینه غمخوار؛ بازار: ترکیه در سال‌های اخیر تلاش خود را برای ایجاد اتحاد با کشورهای دوست در شرق به کار گرفته است. ناامیدی مکرر از ادغام با غرب، ترکیه را بر آن داشته تا تلاش های خود را برای «نگاه به شرق» افزایش دهد. در همین راستا، این کشور عضو ناتو، اخیراً قصد خود را برای پیوستن به سازمان همکاری شانگهای، یک گروه منطقه‌ای به رهبری روسیه و چین نشان داده است.
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در اجلاس سازمان همکاری شانگهای که در ۱۶ سپتامبر در شهر باستانی راه ابریشم سمرقند برگزار شد و عضویت دائم ایران رسمیت یافت، اعلام کرد: روابط ما با این کشورها با این گامی که برداشته ایم، به سمت و سوی بسیار متفاوتی خواهد رفت. او همچنین، در دیدار با رهبران چین، روسیه، هند، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تاکید کرد که البته عضویت ترکیه در شانگهای هدف این کشور است.
علاوه بر آن، اردوغان بر نقش تعیین کننده قاره آسیا در اقتصاد جهانی تاکید کرد و گفت: ترکیه در توسعه بیشتر همکاری های خود با کشورهای این قاره در سطوح دوجانبه و چندجانبه مصمم است. در صورت تحقق این مسئله، ترکیه به اولین عضو ناتو تبدیل می‌شود که به این بلوک می‌پیوندد. عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای به اردوغان اهرمی جدید علیه غرب و چشم‌انداز روابط اقتصادی قوی‌تر می‌دهد. بر همین اساس، دولت او در تلاش است تا اقتصاد آشفته ترکیه را پیش از برگزاری انتخابات سال آینده تثبیت کند در حالی که اروپاییها معتقدند که دلبستگی ترکیه به سازمان همکاری شانگهای، زنگ خطر در اروپا و ایالات متحده به صدا در خواهد آمد.
تحلیلگران امنیتی غربی تمایل دارند اهمیت ژئواستراتژیک سازمان همکاری شانگهای را رد کنند و پتانسیل آن را به عنوان یک رقیب نظامی مستقیم ناتو کم اهمیت جلوه دهند. این موضوع در حالی مطرح است که تعداد فزاینده ای از کشورهای خاورمیانه به دنبال روابط نزدیکتر با سازمان همکاری شانگهای هستند. بنابراین، این موضوع همچنین نشان می دهد که جذابیت سازمان همکاری شانگهای در حال افزایش است.
در همین راستا و با توجه به اهمیت موضوع اعلام ترکیه برای عضویت دائم در شانگهای، خبرنگار بازار گفتگویی با دکتر «لونت ارسین اورللی» استاد دانشگاه دولتی حاجی بایرام ولی آنکارا (از دانشگاه‌های پیشرو و باتجربه در ترکیه) و مشاور حقوق بین الملل آنکاسام (مرکز مطالعات استراتژیک ترکیه) انجام داده که در ادامه می خوانیم.
* ترکیه در نشست اخیر سازمان همکاری شانگهای در سمرقند اعلام کرد که می خواهد به عضویت دائم شانگهای درآید. با توجه به عضویت این کشور در ناتو، آیا چنین چیزی امکان پذیر است؟
ارتباط ترکیه با سازمان همکاری شانگهای در مرحله مهمی قرار دارد. با این حال، مدت زمان زیادی وجود دارد تا این نظر آشکار شود که این روند به عضویت کامل منتهی خواهد شد.
ترکیه سال ها بازیگر دنیای غرب بوده و سازمان های خود را با جهان غرب توسعه داده است. بنابراین، عضویت مستقیم در فرآیند شانگهای در کوتاه مدت امکان پذیر به نظر نمی رسد. در غیر این صورت، تعهد آن به ناتو و سایر اتحادها آسیب خواهد دید.
این وضعیت به دیگر روابط ائتلافی ترکیه نیز آسیب می رساند. بنابراین، سودمند است که ترکیه در توسعه این رابطه عجول نباشد.
* عضویت ترکیه در سازمان همکاری شانگهای تا چه اندازه بر روابط با ایران تأثیر می گذارد؟
ما باید روابط ترکیه و ایران را مستقل از سازمان همکاری شانگهای در نظر بگیریم. برای سال‌ها، دو کشور قدرتمند در یک جغرافیا، اتحاد و همکاری در موقعیت حل مشکل، ایجاد کرده‌اند. با این حال، زمینه های مشکل ساز نیز بین دو کشور وجود دارد.
کشورها باید همکاری های بیشتری را در همکاری با تروریسم توسعه دهند؛ به ویژه، دو کشور بر اساس یک ایده در مورد تمامیت ارضی سوریه و عراق عمل کنند.
روابط اقتصادی به دلیل تحریم های اعمال شده علیه ایران برای دهه ها مختل شده است، اما ترکیه تلاش زیادی برای تضمین استقلال اقتصادی ایران و کسب نتایج در مذاکرات هسته ای انجام داده است
روابط اقتصادی به دلیل تحریم های اعمال شده علیه ایران برای دهه ها مختل شده است، اما ترکیه تلاش زیادی برای تضمین استقلال اقتصادی ایران و کسب نتایج در مذاکرات هسته ای انجام داده است. بر همین اساس، روند شانگهای روابط همسایگی و روابط اقتصادی را تقویت خواهد کرد.
* عضویت دائمی ایران در شانگهای تا چه حد از نظر اقتصادی و تجاری برای ایران مفید است؟ عضویت در این سازمان چه مزایایی برای ایران دارد؟
سازمان همکاری شانگهای برای ایران اهمیت زیادی دارد که از نظر اقتصادی مستقل عمل کند. اتحاد اقتصادی که با چین و روسیه تشکیل شده است، از توسعه ایران به ویژه برای رهایی از تحریم های اعمال شده در سال های اخیر و رشد اقتصاد ایران بسیار اهمیت دارد.
جمهوری اسلامی ایران در کنار قراردادهای تجارت آزاد و مدل اتحادیه گمرکی، توانایی غلبه بر موانع به ویژه در زمینه فروش منابع انرژی و واردات مواد خام را در زیر چتر این سازمان دارد.
* برخی تحلیلگران معتقدند که عضویت دائمی ایران در شانگهای ممکن است به سیطره سیاست نگاه به شرق ایران منجر شود. آیا ایران می تواند سیاست متعادلی را دنبال کند؟
روابط ایران با جهان غرب به ویژه به دلیل فعالیت های هسته ای این کشور قطع شده است. جهان غرب ناراحتی خود را از سیاست های منطقه ای تحریم های اقتصادی ایران ابراز کرده است. این تحریم ها پیامدهای سیاسی و اقتصادی در ایران که یک قدرت مهم در منطقه است، دارد.
ایران به لطف عضویت خود در سازمان همکاری شانگهای می تواند این مشکلات اقتصادی را حل کند و روابط خود را با کشورهای آسیای مرکزی و شرق آسیا به نقطه مهمی برساند. بنابراین، ایران با درک جایگزین جدید سیاست خارجی، چه از نظر سیاسی و چه از نظر اقتصادی، تنوعی به دست خواهد آورد و به شتاب رشد اقتصادی قوی دست خواهد یافت.
نظر شما