مواد غذایی درگیر بحران کود| افت شدید در تولید کودهای مشتق از گاز در اروپا

مهران ابراهیمیان؛ بازار: افزایش قیمت کود در سطح جهانی نگرانی‌های فزاینده‌ای را در مورد تأثیر آن بر تولید محصولات کشاورزی ایجاد کرده است. دلیل این نگرانی نیز همچنان پیامدهای جنگ روسیه و اوکراین است که منجر به افزایش قیمت گاز شده است. گاز، خوراک اصلی اکثر تولیدکنندگان کود بوده و از سوی دیگر بازار جهانی مواد غذایی با بحران ناشی از کاهش صادرات کشاورزی روسیه و اوکراین به عنوان دو صادرکننده بزرگ گندم در جهان هستند.

همین وضعیت نیز به دلیل دیگری دربخش کشاورزی کشور قابل تصور است. آنجایی که گرانی های کود و سموم باعث شده تا کشاورزان کمتر و در زمان نامناسب از کودها استفاده کنند و این یعنی بحران جدی مواد غذایی برای سال بعد در جهان و حتی ایران!

بد نیست بدانید که روسیه همچنین یکی از بزرگترین صادرکنندگان کود در جهان است و به رغم این ادعا که به دنبال حفظ میزان صادرات کود در سال ۲۰۲۲ است اما صادرات کود مسکو در نیمه اول سال ۲۰۲۲ نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش یافته است.

روسیه بزرگترین صادرکننده کودهای نیتروژنی، دومین تامین کننده بزرگ پتاسیم و سومین صادرکننده کودهای فسفر در جهان است.

کودهای مصنوعی با استفاده از یکی از سه ماده اصلی نیتروژن، فسفر یا پتاسیم و یا ترکیبی از آنها ساخته می شوند.

بر اساس برآوردهای کنسرسیوم اداره کشاورزی ایالات متحده، قیمت برخی از کودها از سپتامبر ۲۰۲۰ تا کنون ۳۰۰ درصد افزایش یافته و به گفته کمیسیون اروپا، جنگ در اوکراین قیمت کودهای شیمیایی را نزدیک به ۵۰ درصد افزایش داده است

قیمت کودها قبل از جنگ با اوکراین به دلیل پیامدهای بحران کرونا بالا بود، اما جنگ افزایش قیمت ها را تشدید کرد که منجر به کم شدن زمین های زیر کشت و کاهش بهره وری در میزان بهره برداری در هر هکتار می شود، زیرا کودها یکی از مهم ترین نهاده های کشاورزی در بسیاری از کشورهای جهان هستند.

همچنین بر اساس آمارهای موجود قیمت کودهای مبتنی بر نیتروژن، که از گاز به عنوان خوراک استفاده می کنند و تا دو سوم کودهای مورد استفاده برای کشت محصولات را تامین می کنند، همگام با افزایش قیمت گاز طبیعی پس از جنگ، افزایش یافته است.

بر اساس برآوردهای کنسرسیوم اداره کشاورزی امریکا، قیمت برخی از کودها از شهریورماه ۲۰۲۰ تاکنون ۳۰۰ درصد افزایش یافته و به گفته کمیسیون اروپا، جنگ در اوکراین قیمت کودهای شیمیایی را نزدیک به ۵۰ درصد افزایش داده است. در نتیجه، کشاورزان در سرتاسر جهان از جمله در ایران مصرف کودهای شیمیایی را به دلیل افزایش قیمت ها کاهش داده اند که این امر باعث کاهش بهره وری در تولید محصولات کشاورزی و گرانی مواد غذایی و عمیق تر شدن بحران جهانی در این باره می شود.

ارتباط گاز اروپا به گرانی کود

صنعت کود به مقادیر زیادی انرژی یا به عبارت دقیق تر گاز نیاز دارد که پس از اعمال تحریم‌های غرب علیه مسکو، اروپا با افزایش بی سابقه گاز توام با گرانی مواجه شده است. اروپا حدود ۱۵ درصد از کل عرضه جهانی کود کشاورزی را در اختیار دارد. در حالی که قیمت گاز تنها در ماه اوت نزدیک به ۴۰ درصد و از ابتدای سال جاری حدود ۳۰۰ درصد افزایش یافته است.

به علاوه اتحادیه اروپا واردات پتاسیم، ماده شیمیایی مورد استفاده برای تولید کود و سایر کودهای مرکب از روسیه و بلاروس را حداقل تا پایان سال جاری محدود کرده است.

افزایش قیمت کود منجر به از دست رفتن حدود ۱.۸ درصد از کل تولید جهانی ذرت، گندم، برنج و سویا در سال کشاورزی ۲۰۲۲-۲۰۲۳ شود

در مقابل روسیه نیز صادرات کودهای شیمیایی را به نام حمایت از کشاورزان خود محدود کرده است، حتی در شرایطی که کشورهایی مانند برزیل و هند همچنان به دریافت مواد شیمیایی کشاورزی روسیه ادامه می دهند.

گروه " گرو اینتلجنس" که متخصص در داده ها و تحقیقات کالاها است، انتظار دارد که افزایش قیمت کود منجر به از دست رفتن حدود ۱.۸ درصد از کل تولید جهانی ذرت، گندم، برنج و سویا در سال کشاورزی ۲۰۲۲-۲۰۲۳ شود.

بدون کود، این ماده ضروری برای افزایش حاصلخیزی خاک، عملکرد محصول معمولا کاهش می یابد زیرا مواد مغذی حذف شده از خاک در طول برداشت دوباره به این راحتی و سرعت جایگزین نمی شوند از این رو سیگنال‌های هشدار از سراسر جهان به صدا در آمده است.

یک انجمن کشاورزی در فرانسه (بزرگترین تولیدکننده گندم در اتحادیه اروپا) می‌گوید: کمبود احتمالی کود، ریسک را برای محصول گندم در سال آینده افزایش می‌دهد. اتحادیه اروپا نسبت به اختلالات بیشتر در تولید کود در قاره کهن در بحبوحه کاهش جریان گاز روسیه و نگرانی از توقف کامل در زمستان که باعث ایجاد فضایی از عدم اطمینان در سال آینده می شود، هشدار داده است.

در حال حاضر، این انجمن مدعی است: کشاورزان حدود ۲۰ درصد کمتر از سطح پوشش همراه با کود را در یک سال گذشته به زیر کشت برده اند.

کشاورزان اروپایی گندم را در حدود ۲۹۰-۲۹۵ یورو در هر تن می فروشند، در حالی که هزینه های تولید ۲۶۰-۲۸۰ یورو بوده و سطح هزینه های تولید آن حدود ۱۰۰ یورو بیشتر از سال گذشته شده است

این نگرانی در اظهارات سدریک بنویست، معاون دبیرکل انجمن کشاورزی «AGPP» نیز منعکس شده که گفته است: «ما با یک وضعیت بلاتکلیفی کامل مواجه هستیم... بر اساس داده‌های سیاسی، نوساناتی در بازار گاز داریم و کارخانه های تولید در حال بسته شدن هستند... در حال حاضر من نسبت به در دسترس بودن کودها بسیار بدبین هستم. "

این انجمن شکایت دارد که افزایش هزینه های کود و انرژی باعث کاهش حاشیه سود کشاورزان شده است زیرا به اندازه ای که نهادهای کشاورزی گران شده اند قیمت غلات افزایش نیافته است.

کشاورزان اروپایی گندم را در حدود ۲۹۰تا ۲۹۵ یورو در هر تن می فروشند، در حالی که هزینه های تولید ۲۶۰-۲۸۰ یورو بوده است. بد نیست بدانید که سطح هزینه های تولید گندم حدود ۱۰۰ یورو بیشتر از سال گذشته شده است.

فضای ترسیم شده وضعیت کشاورزی در فرانسه با توجه به کاهش تولید کود در این قاره، قابل تعمیم به تمام اروپا است.

کاهش تولید در اروپا

صحنه در اروپا به طرز بی سابقه ای نگران کننده به نظر می رسد، زیرا شرکت های بیشتری اعلام می کنند تولید کودها یا مشتقات آنها را با توجه به بحران گاز در این قاره کاهش می دهند.

شرکت نروژی "یارا" که یکی از بزرگترین تولیدکنندگان کود در جهان است، چند هفته پیش اعلام کرد که تولید آمونیاک را به دلیل قیمت بالای گاز کاهش می دهد. این خبر در واقع به نوعی این سئوال را مطرح کرده است که آیا اروپا توانایی تولید کودهای مورد نیاز محصولات کشاورزی خود را دارد؟

همان طور که می دانید، آمونیاک نقش مهمی در تولید کود دارد. «یارا» بارها هشدار داده است که جهان با شوک شدید عرضه مواد غذایی به دلیل قیمت های بالای گاز ناشی از جنگ در اوکراین و تحریم روسیه به عنوان یک تولید کننده بزرگ غلات مواجه است. این کشور گفت که تنها از حدود ۳۵ درصد ظرفیت تولید خود برای تولید آمونیاک در اروپا استفاده خواهد کرد.

آدریان تاماگنو، تحلیلگر برنبرگ، می گوید: "این منجر به عرضه کمی خاک کمتر خواهد شد و خیلی خلاصه یعنی اثر بلندمدت افزایش قیمت مواد غذایی را در بر خواهد داشت.

مگنوس راسموسن، تحلیلگر شرکت کلیپرچاوریو « Kepler-Chuvreu» می گوید: "این به نظر خوب نیست و یک مشکل برای کشاورزان، برای تولید غذا و امنیت غذایی است. "

تحلیلگران می گویند کشاورزان همچنان می توانند کود را از خارج از اروپا وارد کنند، اما گران تر خواهد بود.

یارا یکی از صف طولانی تولید کنندگان مواد شیمیایی و کود اروپایی است که اقدامات مشابهی انجام داده است.

وشرکت بی ای اس اف "BASF" آلمان، بزرگترین شرکت شیمیایی جهان، حدود دو ماه پیش اعلام کرد که تولید آمونیاک خود را بیشتر کاهش خواهد داد.

گروه صنعت پتروشیمی اتریش Borealis، که بخشی از گروه انرژی او ام وی «OMV» است، همچنین اعلام کرد که به دلایل اقتصادی تولید در برخی از کارخانه های کود در شهرهای مختلف اتحادیه اروپا را کاهش داده و متوقف خواهد کرد.

شرکت سی اف فرتیلایزر انگلیس از زیر مجموعه هلدینگ محصولات سی اف نیز اعلام کرده است که به دلیل افزایش قیمت گاز طبیعی و کربن به طور موقت تولید آمونیاک را متوقف می کند.

به طور مشابه، گروه ازوتی « Grupa Azoty» بزرگترین شرکت شیمیایی لهستان، نیز اعلام کرده است که تولید کودهای نیتروژنی را متوقف می کند و تولید آمونیاک را به حدود ۱۰ درصد ظرفیت تولید در شرکت تابعه خود کاهش می دهد. به دنبال آن شرکت بی کی ان اورلین ریفرینگ « BKN Orlin Refining» نیز از تعلیق موقت تولید کود نیتروژن خبر داد ه و خاطرنشان کرده است که به محض تثبیت بازار گاز، تولید را از سر خواهد گرفت.

با این اوصاف به نظر نمی رسد آینده در این زمینه خوب پیش برود، زیرا جان باویس، اقتصاددان ارشد کشاورزی و رئیس واحد کالایی بانک جهانی می گوید که افزایش قیمت انرژی به این معنی است که قیمت کود برای پنج ماه تا یک سال آینده بالا خواهد ماند. وی افزوده است: ما نمی دانیم قیمت کود چگونه می تواند کاهش یابد!

آفریقا در میان آسیب دیده ها

البته قاره های فقیرتری مانند آفریقا در خط مقدم کشورهای آسیب دیده از این بحران قرار دارند. به گفته تحلیلگران، کشورهای آفریقایی معمولاً کود کمتری نسبت به سایر نقاط جهان مصرف می کنند، اما تأثیر قیمت های بالاتر بر آنها بیشتر خواهد بود، زیرا اکثر کشورهای این قاره به تولید مواد غذایی محلی وابسته هستند. چندین کشور در این قاره مانند کامرون به واردات کودهای روسی وابسته هستند. بر اساس گزارش بانک توسعه آفریقا، این قاره با کمبود دو میلیون تن کود مواجه است.

برای آفریقا، حذف مقدار کمی کود که به طور سنتی مورد استفاده قرار می‌گرفت، تأثیر نامتناسبی بر تولید محصولات دارد و منجر به کمبود مواد غذایی می‌شود که با وضعیت خشکسالی فعلی تشدید می‌شود.

مشاور مک کینزی در این باره گفت: عواقب بحران غذایی در آینده ممکن است بیشتر از بحران جهانی غذا در سال های ۲۰۰۷-۲۰۰۸ و افزایش قیمت مواد غذایی در سال های ۲۰۱۰-۲۰۱۱ باشد.

سازمان غیرانتفاعی هلندی IDH که از تجارت پایدار در کشورهای در حال توسعه حمایت می کند، گزارش داد که در برخی کشورها مانند ساحل عاج و کامرون، قیمت کود از زمان شروع جنگ بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته است.

آفریقا ۱۲ درصد از تولید ذرت، گندم، برنج و سویا خود را در فصل زراعی ۲۰۲۲-۲۰۲۳ از دست خواهد داد

جوناس امفا، مدیر آفریقا در IDH گفت: «یک بحران امنیت غذایی بزرگ در منطقه آفریقای جنوب صحرا وجود دارد.

در حالی که اکثر کشاورزان غنا به طور معمول استفاده از کود کامل در مزارع خود را تا ماه اوت به پایان می‌رسانند، نظرسنجی شرکت فناوری غذایی آفریقایی « Farmer Line» نشان داد که بیش از نیمی از ۱۷۸ کشاورز مورد بررسی در مزارع خود کود مصرف نکرده‌اند!

یک سوم از پاسخ دهندگان در نظرسنجی به طور جزئی از کودها استفاده کردند، در حالی که تنها ۱۰ درصد آنها را به طور کامل استفاده کردند. طبق تحقیقات گروت اینتلجنس « Grow Intelligence» آفریقا ۱۲ درصد از تولید ذرت، گندم، برنج و سویا خود را در فصل زراعی ۲۰۲۲-۲۰۲۳ از دست خواهد داد.

بانک توسعه آفریقا با بیان اینکه بسیاری از کشورهای آفریقایی تاکنون شاهد افزایش قیمت نان و سایر مواد غذایی بوده اند، خاطرنشان کرد: اگر کسری کود در این قاره جبران نشود، تولید مواد غذایی حداقل ۲۰ درصد کاهش می یابد که این به معنای از دست دادن بیش از ۱۱ میلیارد دلار از تولید مواد غذایی در این قاره است.