تهمینه غمخوار؛ بازار: در ۱۱ ژوئن ۲۰۲۲، رئیس جمهور ایران ابراهیم رئیسی با همتای ونزوئلایی خود، نیکلاس مادورو، دیدار کرد تا نقشه راه همکاری دوجانبه در زمینه های اقتصادی، انرژی، دفاع، کشاورزی، مهندسی، گردشگری و فرهنگ به مدت ۲۰ سال میان دو کشور مشخص و امضا شود، در حالی که رئیسی در مراسم امضای این قرارداد و همانطور که در دیدارهای مقامات ایران و ونزوئلا مرسوم است، اظهار داشت که دستور کار اصلی در این سند مقابله و مقاومت در برابر تحریم ها، فشارها و امپریالیسم آمریکا است.
در همین راستا، در ماه اوت سال جاری، در جهت ارتقاء همکاری بیشتر انرژی به عنوان بخشی از توافق دوجانبه و کمک به ونزوئلا در جهت کاهش کمبود سوخت در بحبوحه بحران سیاسی و اقتصادی، تهران دومین نفتکش ساخته شده توسط شرکت صدرا را به کاراکاس تحویل داد. همچنین در ماه ژوئیه، قراردادی میان دو کشور به ارزش ۱۱۰ میلیون یورو به منظور تعمیر و راه اندازی مجدد کوچکترین پالایشگاه نفت ونزوئلا به نام ال پالیتو امضا شد.
امضای نقشه راه با ونزوئلا با سیاست خارجی ابراهیم رئیسی که به سمت جنوب و شرق در مواجهه با تحریم ها و فشارهای مداوم ایالات متحده در حرکت است، مطابقت دارد
این قراردادها نشان می دهد که امضای نقشه راه با ونزوئلا با سیاست خارجی ابراهیم رئیسی که به سمت جنوب و شرق در مواجهه با تحریم ها و فشارهای مداوم ایالات متحده در حرکت است، مطابقت دارد. افزون بر این، این سیاست با رویکرد جهان سومی ششمین رئیس‌جمهور ایران، محمود احمدی‌نژاد (در طول سالهای ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۳ نیز در تطابق است که در زمان او روابط ایران و ونزوئلا در زمان ریاست‌جمهوری هوگو چاوز گسترش یافت و تا سال ۲۰۱۳ به اوج رسید.
همچنین، این سیاست و رویکرد به سمت توسعه روابط با ونزوئلا با سیاست حسن روحانی در سالهای ۲۰۱۳-۲۰۲۱ منطبق است. در ابتدا، سیاست خارجی متمایل به غرب و تمایل به امضای برجام با قدرت‌های ۱+۵ درباره برنامه هسته‌ای ایران روحانی، در بحبوحه افت شدید قیمت نفت روابط تهران و کاراکاس را کاهش داد. با این حال، پس از خروج یکجانبه ایالات متحده از برجام و اعمال تحریم های بیشتر علیه ایران و ونزوئلا در سال ۲۰۱۸، روحانی این روابط را هم در سخن و هم در عمل در اولویت قرار داد.
بر همین اساس، این تمرکز مجدد بر ونزوئلا، زمینه را برای برنامه همکاری ۲۰ ساله در زمان رئیسی فراهم کرد.
گسترش روابط دوجانبه از ۱۹۹۷ تا ۲۰۱۳
ایران و ونزوئلا به عنوان اعضای اوپک در سال ۱۹۶۰، روابط سیاسی و اقتصادی خود را حفظ کرده اند در حالی که این روابط که دهه ها به طول انجامیده و حتی پیش از انقلاب اسلامی ایران نیز این روابط مشهود بوده است.
در دوران ریاست جمهوری چاوز، این روابط در دوره پنجمین رئیس جمهور ایران، محمد خاتمی (۱۹۹۷-۲۰۰۵)، حتی زمانی که او تنش زدایی و نزدیکی با ایالات متحده و اروپای غربی را دنبال می کرد، گسترش یافت و در دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد بیشتر شد.
از منظر نظامی و به دنبال تحریم تسلیحاتی ایالات متحده علیه ونزوئلا، چاوز علاقه خود را به فروش اف_۱۶ فایتینگ فالکون به ایران ابراز کرد، در حالی که ایران بین سالهای ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۲ فناوری هواپیماهای بدون سرنشین را به کاراکاس منتقل کرد. از نظر دیپلماتیک، روسای جمهور و سایر مقامات عالی رتبه دو طرف ده ها دیدار و تماس تلفنی داشتند که چاوز در سال ۲۰۰۵ نشان آزادی بخش را به خاتمی اعطا کرد در حالی که نشان عالی جمهوری اسلامی توسط احمدی‌نژاد در سال ۲۰۰۶ نیز به رئیس جمهور ونزوئلا اعطا شد.
در آن زمان، چاوز حمایت خود را از برنامه هسته ای ایران اعلام کرد و گفت این برنامه منحصراً برای مقاصد غیرنظامی یا صلح آمیز وجود دارد، زیرا شورای امنیت سازمان ملل یک سری قطعنامه علیه آن تصویب کرد. احمدی نژاد و چاوز در حالی که از کشورها و فرهنگ های مختلف آمده بودند، از نزدیک با یکدیگر به عنوان ضد امپریالیست سرسخت شناخته می شدند در حالی که هر دو بر دولت‌های پتروشیمی ریاست می‌کردند و می‌خواستند «محور وحدت» و «نظم جهانی نوین» را علیه ایالات متحده ایجاد کنند.
در آن بازه زمانی تا سال ۲۰۱۳، از نظر اقتصادی، تهران و کاراکاس صدها توافقنامه دوجانبه در زمینه‌های انرژی و مالی، تجارت و بازرگانی، کشاورزی و صنعت، زیرساخت‌ها و ساختمان‌سازی، علم و فناوری، و آموزش و فرهنگ امضا کردند.
در دوران احمدی نژاد و چاوز و در مقایسه با خاتمی، تجارت دوجانبه ایران و ونزوئلا به طور قابل توجهی از میانگین سالانه ۰.۰۳ درصد به ۰.۰۹ درصد کل تجارت ایران افزایش یافت
در دوران احمدی نژاد و چاوز و در مقایسه با خاتمی، تجارت دوجانبه ایران و ونزوئلا به طور قابل توجهی از میانگین سالانه ۰.۰۳ درصد به ۰.۰۹ درصد کل تجارت ایران افزایش یافت و مازاد تجاری بالاتری داشت. تا سال ۲۰۰۸، پروژه‌های صنعتی ایران در ونزوئلا حدود چهار میلیارد دلار ارزش داشت و شامل یک کارخانه مهمات، یک کارخانه مونتاژ خودرو و یک کارخانه سیمان بود.
با این حال، این پروژه‌ها و پروژه‌های دیگر به دلیل تشدید تحریم‌های ایالات متحده، سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی کم به تعویق افتاد یا اجرا نشد. بین سالهای ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۰، ایران ایر پروازهای بین تهران و کاراکاس را با توقف در دمشق انجام داد در حالی که هر دو کشور قصد داشتند دانشگاه مشترکی را افتتاح کنند.
پس از ارسال دو نفتکش توسط ونزوئلا به ایران در ماه مه ۲۰۱۱، ایالات متحده تحریم ها را علیه بخش انرژی هر دو کشور تشدید کرده و قانون مقابله با ایران در قانون نیمکره غربی را در سال ۲۰۱۲ تصویب نمود که در آن خواستار استراتژی جامع برای مقابله با حضور فزاینده ایران شد. این فشار موجب یا با کاهش شدید صادرات ایران به ونزوئلا از بیش از ۶۵ میلیون دلار در سال ۲۰۱۲ به حدود ۱۹ میلیون دلار در سال ۲۰۱۳ همراه بود.
نوسان روابط در بازه زمانی ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۱
در دوره اول و دوم ریاست جمهوری حسن روحانی، سیاست ونزوئلا بین دوری از تعامل اساسی و نزدیکی شدید در نوسان بود. روحانی، در دوره اول ریاست جمهوری خود و همانطور که با دیگر متحدان و شرکای خود در جنوب جهانی در تعامل بود، با ونزوئلا بیشتر در سطح نمادین تعامل داشت تا محتوایی.
این موضوع در درجه اول به دلیل گرایش به سیاست خارجی وی به سمت غرب و اولویت بندی برجام برای کاهش انزوای بین المللی و تحریم های اقتصادی ایران بود. او بین سالهای ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷، ۱۳ بار با مادورو و سایر مقامات بلندپایه ونزوئلا از جمله وزیر امور خارجه، وزیر نفت و رئیس مجلس ملاقات حضوری یا تلفنی داشت، اما تقریباً همیشه این دیدار در تهران انجام می‌شد.
روحانی در این دیدارها از تقویت روابط سیاسی و اقتصادی دو طرف در کنار تثبیت بازارهای رکودی نفت به عنوان اعضای همکار اوپک سخن می گفت. به عنوان مثال، در ۲۶ ژوئن ۲۰۱۵، روحانی و مادورو یک توافق دوجانبه در مورد سرمایه گذاری و عرضه امضا کردند.
بین سال های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶، تجارت دوجانبه به طور متوسط سالانه ۰.۰۱ درصد از کل تجارت ایران را در مقایسه با ۰.۰۹ درصد در دوره احمدی نژاد تشکیل می‌داد و به پایین‌ترین سطح خود از دوره دولت خاتمی، در اواخر دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰ رسید.
اما در دوره دوم ریاست جمهوری روحانی و به ویژه پس از خروج ایالات متحده از برجام و افزایش تحریم ها علیه ایران و ونزوئلا در سال ۲۰۱۸، سیاست های دو کشور هماهنگ تر شد. در طول آن سال و پس از آن، روحانی فقط با مادورو و دیگر مقامات ونزوئلا درباره تقویت روابط دوجانبه و افزایش قیمت نفت صحبت نکرد. آنها همچنین در مورد مقاومت در برابر امپریالیسم آمریکا، مداخله، تجاوز، فشار، توطئه، تهدید و تحریم نیز بحث کردند.
بین سالهای ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹، روحانی انتخاب مجدد مادورو را تبریک گفت و از دولت او حمایت کرد که ایالات متحده، سایر کشورهای غربی و چندین کشور آمریکای لاتین از به رسمیت شناختن آن خودداری کردند. مانند کاری که چاوز در دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد انجام داده بود، دولت روحانی با ارسال پنج نفتکش با حدود ۶۰ میلیون گالن بنزین تصفیه شده به کاراکاس برای کاهش کمبود شدید در می ۲۰۲۰، تحریم ها و تهدیدهای ایالات متحده را به چالش کشید.
دو ماه بعد، در ماه ژوئیه، و برای دور زدن بیشتر تحریم‌های آمریکا و تقویت صادرات ایران به ونزوئلا، شرکت ایرانی اتکا که وابسته به وزارت دفاع است، سوپرمارکتی به نام مگاسیس در کاراکاس افتتاح کرد که محصولات وارداتی از ایران را به فروش می رسانید.
حال و آینده روابط فی مابین
سیاست ابراهیم رئیسی در قبال ونزوئلا تا کنون شباهت زیادی به روحانی در دوره دوم ریاست جمهوری او داشته است. رئیسی در ملاقات‌ها و تماس‌هایش با مادورو و دیگر مقامات کاراکاس همانند احمدی‌نژاد و روحانی مرتباً درباره تعمیق روابط دیپلماتیک و تجاری با تاکید بر غلبه بر تهدیدها، تحریم‌ها، فشار، امپریالیسم و هژمونی ایالات متحده صحبت کرده است.
کمتر از یک سال پس از اولین دوره ریاست جمهوری رئیسی، این دیدارها و بیانیه ها با امضای نقشه راه همکاری دوجانبه ۲۰ ساله توسط او و مادورو به اوج رسید.
رئیسی به عنوان بخشی از این توافق، و همانطور که روحانی قبل از او این اقدام را انجام داده بود، یک نفتکش به ونزوئلا تحویل داد و در کنار آن متعهد شد که یک پالایشگاه ونزوئلا را تعمیر کند تا کمبود سوخت این کشور را کاهش دهد.
از نظر دیپلماتیک، روابط ایران و ونزوئلا در دوره رئیسی احتمالاً تشدید خواهد شد، زیرا در کمتر از یک سال ریاست جمهوری، او پنج ملاقات و تماس با مادورو و معاون رئیس جمهور و وزیر امور خارجه داشته است، در حالی که در هر دو دوره چهار ساله روحانی ۱۹ نقطه تماس از این قبیل برقرار شده بود
از نظر دیپلماتیک، روابط ایران و ونزوئلا در دوره رئیسی احتمالاً تشدید خواهد شد، زیرا در کمتر از یک سال ریاست جمهوری، او پنج ملاقات و تماس با مادورو و معاون رئیس جمهور و وزیر امور خارجه داشته است، در حالی که در هر دو دوره چهار ساله روحانی ۱۹ نقطه تماس از این قبیل برقرار شده بود.
رئیسی نیز مانند روحانی احتمالا به دیدار با مقامات ارشد ونزوئلا در تهران و کاراکاس و همچنین در حاشیه مجامع چند جانبه از جمله مجمع عمومی سازمان ملل متحد (UNGA)، جنبش غیرمتعهدها (NAM)، سازمان همکاری اسلامی، مجمع کشورهای صادرکننده گاز و اوپک ادامه خواهد داد.
از نظر اقتصادی و بر اساس برنامه همکاری ۲۰ ساله اخیراً امضا شده با ونزوئلا، ایران احتمالاً به دنبال گسترش روابط دوجانبه در بخش‌های مختلف خواهد بود
از مارس ۲۰۲۲، دولت ونزوئلا در حال مذاکره با ایالات متحده برای رفع تحریم ها برای بازگرداندن نفت ونزوئلا به بازار جهانی و کاهش قیمت های بالای نفت است.
با این وجود، کاراکاس ممکن است به دلیل خروج واشنگتن از توافق هسته ای ۲۰۱۵ ایران و از دست دادن اعتبار برای پایبندی به تعهداتش، حتی اگر چشم انداز احیای برجام به طور کامل رد نشده باشد، در خصوص ورود به توافق با واشنگتن محتاط باشد.
از نظر اقتصادی و بر اساس برنامه همکاری ۲۰ ساله اخیراً امضا شده با ونزوئلا، ایران احتمالاً به دنبال گسترش روابط دوجانبه در بخش‌های مختلف خواهد بود.
دولت رئیسی قبلاً پروازهای مستقیم بین تهران و کاراکاس را برای تقویت گردشگری از سر گرفته است و احتمالاً به کمک به ونزوئلا برای کاهش کمبود سوخت ادامه خواهد داد.
علاوه بر این، به عنوان بخشی از نقشه راه ژوئن ۲۰۲۲، و مانند کشورهای جنوب صحرای آفریقا و سایر نقاط جنوب جهانی، ایران کشت فراسرزمینی و تولید غذا در ونزوئلا را دنبال کرده است.
اهداف کاهش هزینه های عملیاتی، ارتقای امنیت غذایی، برآورده ساختن افزایش مصرف مواد غذایی و تقاضای واردات، و جبران کمبود آب و زمین به دلیل رشد جمعیت و تغییرات آب و هوایی، همه مسائلی است که با بیماری همه گیر طولانی COVID-۱۹، چالشهای زنجیره تامین و جنگ اوکراین تشدید شد.
همانند گذشته، علی رغم افزایش قیمت نفت، تجارت و سرمایه گذاری قابل توجه بین ایران و ونزوئلا به دلیل وضعیت آنها به عنوان کشورهای با درآمد متوسط، تقاضا برای سرمایه گذاری مستقیم خارجی، تحریم های پایدار و تشدیدکننده همچنان محدود خواهد شد.
تهران نیز از سال گذشته یک قرارداد همکاری ۲۵ ساله با پکن امضا کرد و ممکن است به زودی با مسکو نیز این کار را انجام دهد.
نظر شما