تهمینه غمخوار؛ بازار: روابط ایران و روسیه در ادوار مختلف تاریخ همواره دارای فراز و نشیب بوده است. آنچه مشخص است این است که تهران و مسکو تصمیم گرفته اند با حمایت ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران و ولادیمیر پوتین همتای روس او به عنوان دوست در عرصه های مختلف اقتصادی و سیاسی نقش آفرینی کنند چرا که اگرچه روابط دو کشور از دیدگاه تحلیلگران و صاحب نظران عرصه های سیاسی، امنیتی و نظامی در سطح مطلوبی قرار دارد، اما در بخش اقتصادی، این روابط، مطلوب و رضایت بخش نیست. بر همین اساس، مقامات ایران و روسیه خواستار تقویت روابط اقتصادی دوجانبه هستند زیرا سقف کنونی مبادلات تجاری جمهوری اسلامی با روسیه تنها چهار میلیارد دلار است که با توجه به ظرفیت های موجود، هر یک از دو کشور در نظر دارند تا این سقف را سالانه به ۴۰ میلیارد دلار برسانند.
«ساسان زاهدی» کارشناس مسائل بین المللی حمل و نقل در رابطه با روابط اقتصادی ایران و روسیه در حوزه حمل و نقل و ترانزیت به خبرنگار بازار گفت: تغییر جریان نقل و انتقال کالا در جهان، پس از آغاز جنگ اوکراین موجب آرایش جدید مسیرهای حمل و نقل بین المللی شده است. بدین ترتیب برخی مسیرهای تجارت بین الملل دچار رکود شده و تعدادی از مسیرهای دیگر که قبلا از اهمیت کمتری برخوردار بودند، دارای اهمیتی بیش از پیش شده اند. از جمله مسیرهایی که علیرغم اهمیت ذاتی و نیز مزیت رقابتی، قبلا و به دلایلی مورد بی توجهی واقع شده بود، مسیر کریدور شمال_جنوب بود.
وی افزود: اما، خلل در روند صادرات و واردات روسیه از مسیر بنادر دریای سیاه، باعث شد که نه تنها روسیه، بلکه سایر کشورهایی که صادرات و واردات آنها به روسیه از مسیر دریای سیاه با مشکل مواجه شده بود، در پی مسیر مطمئن و ارزان دیگری باشند و در این میان فرصت و موقعیتی تاریخی برای رونق بخشیدن به نقل و انتقال کالا در مسیر کریدور شمال_جنوب و با محوریت ایران در این مسیر، فراهم شد.
ذهنیت هایی نظیر اینکه روسها در دویست سال پیش با ما جنگ داشته اند و به همین دلیل نباید با آنها همکاری کنیم، بدون تردید فرصتهای اقتصادی را از کشور سلب می کند
این کارشناس مسائل حمل و نقل ادامه داد: ذکر این نکته ضروری است که به اعتقاد بسیاری از اندیشمندان، کشورها، دوست یا دشمن دائمی ندارند و این منافع ملی آنهاست که همواره می باید مد نظر قرار گیرد و ذهنیت هایی نظیر اینکه روسها در دویست سال پیش با ما جنگ داشته اند و به همین دلیل نباید با آنها همکاری کنیم، بدون تردید فرصتهای اقتصادی را از کشور سلب می کند و شاید مبنای اینگونه تبلیغات یا باورها هم، ریشه در تبلیغات کشورهای رقیب یا متخاصم ایران داشته باشد که همواره می کوشند تا مناسبات و تعاملات اقتصادی جمهوری اسلامی را با جهان کاهش داده و محدود کنند.
زاهدی اضافه کرد: در هر صورت در جهان امروز، قدرت اقتصاد در بسیاری از مواقع از قدرت توپ و تانک بیشتر شده و بالاخره جریان تجارت، مسیر خود را خواهد یافت و یا حتی آن را خواهد ساخت. لذا، ضرورت دارد تا با شناخت دقیق از واقعیات جهان امروز و آگاهی از جابجایی قطبهای اقتصادی و سیاسی و تغییر آرایش سیاسی و اقتصادی جهان و خاتمه دوران تک قطبی موهوم برخاسته از اندیشه های فوکویاما و امثال او در سالهای آغازین پس از خاتمه جنگ سرد (اندیشه های غالب بر گفتمانهای دهه ۱۹۹۰ میلادی)، نسبت به تعریف و پیگیری منافع ملی کشور خود آن هم با رویکردی استراتژیک و بلند مدت اهتمام داشته باشیم.
وی در ادامه، به مهمترین موارد مد نظر به عنوان راهکارهای توسعه ترانزیت در مسیر کریدور شمال_جنوب در شرایط پس از جنگ اوکراین اشاره کرد و گفت: اقتصادی کردن نقل و انتقال کالا در مسیر کریدور شمال_جنوب، یکی از این راهکارها است. در این رابطه باید عنوان کرد که هر نوع کوته بینی، کوته نگری و یا تفکر بخشی و جزیره ای توسط بخش دولتی یا بخش خصوصی برای استفاده از این فرصت تاریخی، مسلما نه تنها در بلند مدت که حتی در میان مدت هم می تواند به زیان ترانزیت و حمل و نقل بین المللی ایران باشد؛ بدین معنا که اقدام برای افزایش غیر منطقی هزینه های حمل و نقل و یا تعرفه ها، مسلما موجب ترغیب صاحبان کالا به یافتن مسیرهای جایگزین ایران خواهد شد و شاید حتی بدون پایان جنگ اوکراین نیز مسیرهای دیگری یافت شوند که جایگزین مسیر ایران شوند.
ساسان زاهدی تصریح کرد: البته مسلما اینگونه رفتار از سوی طرف ایرانی، در شرایط خاتمه جنگ حتما موجب کنار گذاشته شدن مسیر ایران خواهد شد. شایان ذکر است که آثار سوء اینگونه راهبردهای غلط و کوته نگرانه قبلا در جریان مراودات تجاری ایران با کشورهای آسیای میانه و قفقاز مشاهده شده که چگونه اعتماد فعالان اقتصادی در این کشورها به صادرکنندگان ایرانی و محصولات ایرانی خدشه دار شد و به راحتی بازار بزرگ آسیای میانه و قفقاز، در اختیار رقبای ایران خصوصا ترکیه قرار گرفت.
وی افزود: لذا ضروری است با نگاهی عمیق تر و بلند مدت به موضوع مراودات با روسیه نگاه کرد و از تجربیات شکست خورده قبلی درس گرفت تا جریان مراودات میان دو کشور خدشه دار نشود. بدین ترتیب، علاوه به استمرار استفاده روسها از مسیر ایران برای انتقال کالاهای صادراتی روسیه به سایر کشورها و نیز استمرار استفاده آنها از مسیر ایران برای انتقال کالاهای وارداتی خود، فرصتی مناسب برای توسعه صادرات ایران به روسیه فراهم خواهد شد.
این کارشناس حمل و نقل بین المللی از راهکار دیگری چون معماری حمل و نقل با هدف کاهش هزینه های صادراتی ایران به روسیه سخن گفت و ادامه داد: از جمله مشکلات دیرینه مربوط به کالاهای صادراتی ایران به روسیه، پایین بودن سطح مراودات میان دو کشور و بالتبع، عدم استفاده از صرفه ناشی از مقیاس در عرضه کالاهای ایرانی در بازار روسیه به واسطه بالابودن هزینه های حمل و نقل محصولات ایرانی به روسیه بوده است.
این کارشناس افزود: با توجه به اینکه در شرایط جدید، احتمال دارد که بخشی از نیازهای وارداتی روسیه در حجم انبوه با عبور از قلمروی ایران صورت گیرد، لذا می توان با اضافه نمودن بارهای صادراتی ایران به بارهای ترانزیتی عازم روسیه، هزینه واحد حمل کالاهای ایرانی به روسیه را کاهش داد که البته تحقق این امر مستلزم تلاش فورواردها در معماری بهینه جریان حمل و نقل و استفاده از این فرصت است و بدین ترتیب امکان عرضه کالاهای ایرانی را با قیمت رقابتی مناسبتر از قبل، در بازار بزرگ روسیه فراهم کرد.
وی همچنین تلاش برای کانتینری ساختن جریان نقل و انتقال کالا در مسیر کریدور شمال _جنوب را ضروری دانست و گفت: شکی نیست که سرعت کانتینری شدن تجارت جهانی و حمل و نقل بین المللی در آینده، از سرعت آن در دهه های قبل بیشتر خواهد بود. بنابراین، باید با تدوین برنامه های عملیاتی مناسب ترجیحا میان سه کشور ایران، روسیه و هند نسبت به افزایش حجم بارهای کانتینری در مسیر این کریدور اقدام کرد و در این راستا نسبت به تامین ناوگان مناسب کانتینری خصوصا در بخش دریایی و نیز زیرساختهای کانتینری در بنادر و پایانه های جاده ای و ریلی مرتبط با مسیر کریدور اقداماتی انجام داد.
امروزه زبان رایج در عرصه حمل و نقل بین المللی، زبان دیجیتالی است که مسلما عرصه حمل و نقل بین المللی بیش از سایر حوزه ها از رواج فناوری اطلاعات و ارتباطات تاثیر پذیرفته و آثار اقتصادی آن بر فعالیتهای بخش حمل و نقل، بیش از سایر حوزه ها بوده است
زاهدی بیان کرد: چهارمین راهکار، دیجیتالی کردن فرایندها است. به تصریح متخصصان حمل و نقل بین المللی، امروزه زبان رایج در عرصه حمل و نقل بین المللی، زبان دیجیتالی است که مسلما عرصه حمل و نقل بین المللی بیش از سایر حوزه ها از رواج فناوری اطلاعات و ارتباطات تاثیر پذیرفته و آثار اقتصادی آن بر فعالیتهای بخش حمل و نقل، بیش از سایر حوزه ها بوده است. لذا، ضروری است هم در عرصه فرایندهای داخلی و هم در عرصه فرایندهای مرتبط با شرکتها و کشورهای دیگر ، نظام گردش الکترونیک اطلاعات فراهم شود تا ضمن کاهش هزینه ها، با سرعت بخشیدن به انجام فرایندهای مربوطه نظیر فرایندهای گمرکی، امکان انجام امور مربوط به اسناد حمل و نقل با سرعتی بیش از پیش فراهم شود.
زاهدی ضمن اشاره به بازاریابی برای کشورهای خاص به عنوان یک راهکار گفت: با توجه به مختل شدن روند انتقال کالا از مسیر دریای سیاه، با مطالعه حجم مراودات میان برخی کشورهای همسایه ایران مانند عراق، افغانستان و یا پاکستان با روسیه، امکان انتقال کالاهای مزبور به مسیر ایران میسر است. برای مثال، امکان انتقال واردات عراق از روسیه یا واردات افغانستان از روسیه خصوصا در کالاهایی نظیر گندم از طریق مسیر ایران و تثبیت مسیر جمهوری اسلامی برای آینده، برای ترانزیت کشور و نیز برای رونق بخشیدن به مسیر کریدور شمال_جنوب و ترکیب انواع کالاها در ناوگان عبوری اعم از دریایی و زمینی امکان اقتصادی شدن بیشتر مسیر ایران را فراهم خواهد ساخت.
وی تصریح کرد: استانداردسازی فرایندها، اسناد گمرکی، قرنطینه ای و استانداردی نیز یکی از راههای موثر در توسعه ترانزیت مسیر کریدور نستراک است. در این زمینه نیز تعریف و ایجاد اسناد معتبر قابل به رسمیت شناخته شدن متقابل میان ایران و روسیه و حتی سایر کشورها با اطمینان از صحت انجام فرایندها و آزمایشات، زمینه ساز کاهش زمان و هزینه ها در تجارت میان کشورها خواهد بود. ضمن اینکه، توسعه سوآپ نیز امری ضروری است. در این حوزه نیز فرصتها و زمینه های مختلفی وجود دارد که به دلایل مختلف در گذشته کمتر عملیاتی شده است. مثلا، تامین بخشی از گندم ایران از طریق روسیه و صادر کردن گندم تولیدی استانهای جنوبی به کشورهای خریدار، در جنوب خلیج فارس می تواند در توسعه تجارت خارجی و ارز آوری برای کشور مفید و موثر واقع شود. همچنین، انجام سوآپ غیر همنام نیز می تواند مورد مطالعه قرار گیرد.
این کارشناس به بیان لزوم توجه به ارتقای صنعت لجستیک در کشور پرداخت و گفت: به طور قطع و یقین، لجستیک همانند پلتفرم و بستری است که هم برای بهبود بازرگانی داخلی کاربرد دارد و هم برای بهبود بازرگانی خارجی. در سال ۱۳۹۶ نیز که پیرو ساقط شدن هواپیمای جنگنده روسی توسط ترکیه، روابط دو کشور مزبور تیره شد و تجار روسی در اثر قطع واردات روسیه از ترکیه به سمت ایران روی آوردند، از جمله مهمترین مشکلات اعلامی آنها، ضعف و یا حتی فقدان نظام لجستیکی در ایران بود. لذا ضرورت دارد در این مرحله واقعا به موضوع ایجاد و استقرار نظام لجستیکی کارآمد در کشور اقدام نمود تا بتوان به نیازهای بازار در شرایط امروز جهان پاسخ مناسب داد.
کریدورهای رقیب و سایر کشورها بیکار نخواهند نشست و کوشش خواهند کرد تا با توسعه زیرساختهای خود، فراهم کردن ناوگان مناسب، ارائه انواع تخفیفات و سایر مشوق ها، بخشی از بارهای اخیر جذب شده به مسیر ایران را، به سمت خود سوق دهند
ساسان زاهدی اذعان کرد: لزوم رصد تحولات اثرگذار بر کارکرد کریدور شمال _جنوب از جمله راهکارهای مهم است. کریدورهای رقیب و سایر کشورها بیکار نخواهند نشست و کوشش خواهند کرد تا با توسعه زیرساختهای خود، فراهم کردن ناوگان مناسب، ارائه انواع تخفیفات و سایر مشوق ها، بخشی از بارهای اخیر جذب شده به مسیر ایران را، به سمت خود سوق دهند. بنابراین، بی توجهی به اقدامات آنها و عدم اتخاذ تدابیر و تمهیدات مناسب با هدف نگهداشت بارهای جذب شده به مسیر ایران، می تواند خطری بالقوه برای ترانزیت ایران محسوب شود. خصوصا اینکه تجربه سه دهه اخیر ترانزیت ایران نیز نشان داده که افزایش بار ترانزیت از مسیر ایران، عمدتا مقطعی بوده و از ثبات و پایداری قابل توجهی برخوردار نبوده و به دلایل مختلف اعم از اقتصادی یا سیاسی و با منشاء داخلی یا خارجی، بارهای جذب شده از مسیر ایران رخت بر بسته است.
وی در ادامه گفت: تلاش برای بین المللی تر شدن ارکان حمل و نقل ایران نیز ضروری است. در سالهای قبل نیز اقداماتی برای جذب سرمایه گذار یا شریک در انواع فعالیتها در بخشهای مختلف کشور صورت گرفته است. اما، متاسفانه مشاهده شده که بعضا به دلیل عدم آگاهی با برخی مناسبات در حوزه اقتصاد و تجارت بین الملل، تعابیر نادرستی از فعالیت کشورها و شرکتهای خارجی در حوزه حمل و نقل ایران صورت گرفته و مثلا در برابر فعالیت هندی ها در بندر چابهار، عنوان شده که بندر چابهار را به هندی ها واگذار کرده اند. حال آنکه لازمه بین المللی شدن بنادر کشورها، حضور سرمایه گذاران و یا شرکتهای فعال حمل و نقلی در آنها است.
زاهدی اضافه کرد: برای مثال، در بنادر هند یا سنگاپور یا حتی کشورهای توسعه یافته نیز در بسیاری مواقع، شرکتهایی از سایر کشورها عهده دار ارائه برخی خدمات یا فعالیتها شده اند. در حالیکه حضور آنها به مثابه خیانت یا وطن فروشی محسوب نشده است. بلکه نکته مهم در این حوزه، نوع قرارداد هایی است که بین طرفین منعقد می شود و باید دقت و به نحوی عمل کرد که منافع ملی کشورها هم در عین تامین منافع و مشوق برای سرمایه گذاران و شرکتهای خارجی فراهم شود. لذا در این زمینه هم باید حساب شده و با دقت و با مطالعه اقدام کرد تا بتوان از منافع موجود در بازارهای جهانی به نحو مطلوب و بهینه بهره لازم را کسب نمود.
کارشناس مسائل حمل و نقل بین المللی افزود: با توجه به آمارهای منتشر شده از سوی وزارت صمت مبنی بر معرفی طرفین تجاری ایران که شامل پنج کشور اصلی وارد کننده کالا از ایران شامل چین، عراق، امارت، ترکیه و هند به عنوان مهمترین مقاصد صادراتی ایران و پنج کشور اصلی صادر کننده کالا به ایران شامل کشورهای امارات، چین، ترکیه، هند و روسیه به عنوان مهمترین مبادی کالاهای وارداتی به ایران، خاطر نشان می کنم که در تجارت بین الملل دو موضوع از اهمیت وافری برخوردار هستند: اول بعد مسافت که به موجب آن کشورهایی که در همسایگی مستقیم یا غیر مستقیم قرار گرفته اند، اهداف مناسبتری برای توسعه تجارت محسوب میشوند تا کشورهایی مانند ونزوئلا یا غرب آفریقا که در فاصله بسیار دور قرار گرفته اند و دوم اشتراکات تاریخی و فرهنگی که به موجب آن مثلا کشورهایی مانند عراق یا افغانستان که پیشینه تاریخی و فرهنگی مشترکی با آنها داریم و به عبارتی ذائقه هایمان به هم نزدیکتر است، مطلوبتر از بازار هایی مانند ونزوئلا و امثالهم برای تجارت محسوب میشوند.
وی گفت: با توجه به این که بستر و تقاضا برای توسعه تعاملات با کشورهایی مانند روسیه و هند فراهم شده، باید فرصت را مغتنم شمرد و تلاش کرد تا با تعمیق مناسبات، بازار هایی مناسب و بلند مدت برای کالاها و خدمات ایرانی فراهم ساخت و مسلما در راستای تحقق این هدف، به گستره ای متنوع از دانشها و تجربیات در حوزه های بازاریابی و بازرگانی، روابط عمومی، مهندسی، حقوق تجارت و حقوق حمل و نقل، روابط بین الملل و ... نیاز است که می توان با بسیج منابع و امکانات در کشور، زمینه را برای تحقق آن فراهم نمود.
زاهدی در پایان تصریج کرد: این نکته را نباید فراموش کنیم که با فرض خاتمه جنگ اوکراین نیز، روسیه به این راحتی ها و به این زودی ها از چنگ تحریم های اعمال شده از جانب غرب رها نخواهد شد و ما در سال ۲۰۲۲ و سالهای پیش رو، با جهانی متفاوت از بیست سال و یا حتی ده سال پیش مواجه هستیم.
نظر شما