تهمینه غمخوار؛ بازار: روابط ایران و روسیه در ادوار مختلف تاریخ همواره دارای فراز و نشیب بوده است. با توجه به اینکه دو کشور از منابع عظیم نفت و گاز برخوردار هستند، آنچه مشخص است این است که تهران و مسکو تصمیم گرفته اند با حمایت ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران و ولادیمیر پوتین همتای روس او به عنوان دوست در عرصه های مختلف اقتصادی و سیاسی نقش آفرینی کنند چرا که اگرچه روابط دو کشور از دیدگاه تحلیلگران و صاحب نظران عرصه های سیاسی، امنیتی و نظامی در سطح مطلوبی قرار دارد، اما در بخش اقتصادی، این روابط، مطلوب و رضایت بخش نیست.
بر همین اساس، مقامات ایران و روسیه خواستار تقویت روابط اقتصادی دوجانبه هستند زیرا سقف کنونی مبادلات تجاری جمهوری اسلامی با روسیه تنها چهار میلیارد دلار است که با توجه به ظرفیت های موجود، هر یک از دو کشور در نظر دارند تا این سقف را سالانه به ۴۰ میلیارد دلار برسانند.
مروری بر سفر اخیر پوتین به ایران
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه روز ۱۹ ژوئیه در سفری رسمی به تهران با همتایان ایرانی و ترکیه‌ای خود و همچنین رهبر معظم انقلاب دیدار کرد. اگرچه دلیل رسمی سفر پوتین، احیای فرایند صلح آستانه در سوریه بود، اما این سفر پیامدهای مهمی برای محیط امنیتی در حال تحول منطقه و همچنین مسیر روابط ایران و روسیه به طور خاص خواهد داشت. به عبارت دیگر، اهمیت این سفر کمتر به دیدار سه جانبه ایران، روسیه و ترکیه و بیشتر به تعمیق روابط مسکو و تهران مربوط می شود.
پس از سفر اخیر جو بایدن، به منطقه، سفر رهبر کرملین واضح ترین نشانه قطبی شدن استراتژیک و ظهور مجدد سیاست حوزه های نفوذ در خاورمیانه است. امروز، مسکو و تهران بیش از پیش مایل به همکاری مشترک برای ناکام گذاشتن تلاش های ایالات متحده در جهت حفظ نقش رهبری خود در منطقه هستند.
در واقع، رئیس جمهور روسیه در تهران در مصاحبه اخیر خود چنین پیشنهاد داد و اظهار داشت که ایران و روسیه در مورد تعدادی از مسائل مهم استراتژیک و هنجاری از جمله مسائل سوریه و همچنین غیر قانونی بودن اقدامات غرب، دیدگاه‌های تقریباً مشابهی دارند. این همگرایی راهبردی در نشست سران کشورهای ایران، روسیه و ترکیه در مورد سوریه به وضوح نمایان شد که در غیر این صورت نمی توانست هیچ پیشرفت معناداری را ایجاد کند. ترکیه که تمایلی به امضای سیاست برای حفظ قدرت بشار اسد در دمشق ندارد، هشدارهای ایران و روسیه در مورد پیامدهای بی‌ثبات‌کننده حمله نظامی مجدد ترکیه را رد کرد.
ایران و روسیه به صورت دوجانبه برای گسترش روابط بانکی و تجاری خود با تمرکز ویژه بر حذف دلار از تجارت متقابل خود و ایجاد جایگزینی برای سیستم پرداخت بین بانکی سوئیفت ابراز علاقه کرده اند. آنها همچنین به همان اندازه مشتاق عملیاتی کردن کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال__جنوب یا نستراک هستند، زیرا نه تهران و نه مسکو معتقد نیستند که بن‌بست کنونی آنها با غرب احتمالاً به زودی به پایان خواهد رسید. مقامات کرملین و در راس آنها، شخص رئیس جمهور، در مواجهه با یک جبهه به ظاهر متحد در میان کشورهای کلیدی غربی، ماهیت طولانی مدت مبارزه خود با غرب را آشکارا می دانند.
با توجه به موارد فوق، ایران و روسیه اکنون منافع متقابلی در پیگیری اقدامات یا چارچوب‌هایی برای کاهش حساسیت خود نسبت به تحریمهای مالی تحت رهبری غرب دارند و این موضوع می‌تواند به نزدیکتر کردن دو طرف به یکدیگر کمک کند؛ به ویژه به این دلیل که مسکو می‌تواند به شدت از تجربه طولانی مدت ایران در زمینه فعالیت های ضد تحریم متنفع شود.
پیش از سفر پوتین، تعدادی نشست در سطح بالا برگزار شد که در آن مقامات بانک مرکزی ایران و روسیه روش‌های جایگزین در رابطه با تامین مالی و تراکنش‌های مالی را بررسی کردند. بر همین اساس، همانطور که انتظار می رفت، معاملات روبل_ریال در روز سفر رئیس جمهور روسیه به پایتخت ایران، توسط بورس ایران درج شد.
کریدور شمال_جنوب؛ جایگزینی مناسب برای کریدور زنگزور تحت حمایت آنکارا
افزون بر این، تهران و مسکو به دلیل تحریمهای غرب و انزوای احتمالی خود در صحنه جهانی، دارای منافع مشترکی در تسریع عملیاتی شدن کریدور شمال_جنوب دارند که مدت ها متوقف شده بود، دارند. در زمانی که بسیاری از کشورها تمایلی به تجارت با این دو کشور را ندارند، کریدور ترانزیتی چندوجهی شمال_جنوب بین منطقه ای، به عنوان یک کاتالیزور قوی برای رشد اقتصادی و یکپارچگی تجاری عمیق تر با هند عمل می کند.
در همین راستا، اولین محموله ترانزیتی ریلی از روسیه به هند در ۱۲ ژوئیه یک هفته قبل از ورود پوتین برای نشست سران در تهران، وارد ایران شد. ایران و روسیه به عنوان بخشی از تلاش‌های خود برای افزایش حجم تجارت و محموله در طول کریدور، به توافقی برای گسترش همکاری های دریایی خود در دریای خزر دست یافتند که مسیر ترانزیتی روسیه به هند را کوتاه می‌کند. خطوط کشتیرانی ایران به عنوان اولین گام در راستای این هدف، ۳۰۰ کانتینر را برای حمل و نقل کالا بین روسیه و هند در فاز اول پروژه اختصاص داده است.
علاوه بر ملاحظات تجاری، عملیاتی کردن کریدور شمال_جنوب نیز مهم است زیرا جایگزین مناسبی برای کریدور زنگزور تحت حمایت آنکارا در سراسر قفقاز جنوبی است. از این رو، پیشرفت در کار این کریدور به ایران و روسیه این امکان را می دهد که نفوذ و حضور سریع ترکیه در آسیای مرکزی و منطقه قفقاز جنوبی را محدود کنند؛ تحولی که با توجه به عضویت ترکیه در ناتو و همچنین علاقه مجدد ترکیه به ترانزیت گاز ترکمنستان از طریق جمهوری آذربایجان، مسکو و تهران را نگران می کند. مفسران روسی نیز مدتی است که در مورد احیای آشکار احساسات پان ترکیسم در داخل فدراسیون روسیه و آسیای مرکزی هشدار داده اند.
با وجود تمایل روسیه در جهت افزایش روابط با ایران، برخی از تحلیلگران مسائل بین الملل معتقدند که یکی از عوامل مهم پشت پرده اصرار مسکو برای روابط نزدیکتر با تهران، نگرانی های دوگانه کرملین در مورد توانایی ایران در خصوص تامین گاز اروپا است. در حقیقت، مسکو نگران است که کشورهای آسیای مرکزی می توانند یا از خاک ایران استفاده کرده یا توافق نامه های مبادله ای را با تهران امضا کنند، زیرا آنها به دنبال مسیر صادراتی جایگزین برای صادرات نفت و گاز طبیعی خود به اروپا هستند.
برای مثال، قزاقستان که از تلاش مسکو برای توقف عملیات ترانزیت نفت کنسرسیوم خط لوله خزر ناراضی است، از مشارکت ایران به عنوان یک شریک بالقوه انرژی جدید استقبال کرده و نورسلطان و تهران تعدادی توافق نامه امضا کردند که شامل همکاری در بخش های نفت و گاز و همچنین صنعت، کشاورزی و ترانزیت می شود.
بنابراین، مسکو با تقویت روابط استراتژیک خود با تهران و قرار گرفتن خود به عنوان متحد اصلی آن، در موقعیت بهتری قرار خواهد گرفت تا اطمینان حاصل کند که ایران به طور بالقوه استراتژی گسترده‌تر روسیه برای تسلیح کردن عرضه انرژی خود به اروپا را به خطر نمی‌اندازد.
با این حال، روسیه و ایران رقبای طبیعی در بازار جهانی هیدروکربن هستند. بنابراین، مقامات روسی با وجود توسعه نیافتگی زیرساخت‌های انرژی ایران، پتانسیل دومی را به‌عنوان تامین‌کننده جایگزین مناسب انرژی برای اروپا مشکل‌ساز می‌دانند که چنین سناریویی را در کوتاه‌مدت بسیار بعید می‌سازد. با این حال، با امضای قرارداد ۴۰ میلیارد دلاری گازپروم روسیه با شرکت ملی نفت ایران تنها ساعاتی قبل از فرود پوتین در فرودگاه تهران، مسکو عملاً به سرمایه‌گذار اصلی در بازار انرژی ایران تبدیل شده است.
بنابراین، روسیه اکنون در موقعیت بسیار خوبی برای تأثیرگذاری بر سرعت و دامنه توسعه در بخش انرژی جمهوری اسلامی قرار دارد. به عبارت دیگر، این قرارداد، بزرگترین توافق انرژی در تاریخ ایران است.
در مجموع، به نظر می‌رسد تهران و مسکو به امضای یک توافقنامه جدید و گسترده و بلندمدت همکاری استراتژیک نزدیکتر می‌شوند که همکاری‌های تجاری، مالی، دیپلماتیک و دفاعی و امنیتی آنها را در همسایگی نزدیک ایران پوشش و تنظیم می‌کند. برای ایران، این پیمان به عنوان دلیلی بر قابلیت اطمینان روسیه به عنوان یک شریک استراتژیک در زمانی تلقی می شود که تهران نگران چشم انداز مشارکت نظامی بین اسرائیل، کشورهای عربی خلیج فارس و ایالات متحده است.
از سوی دیگر، برای روسیه، این پیمان این کشور را قادر می‌سازد تا ارزش استراتژیک خود را برای دیگر بازیگران منطقه‌ای به نمایش بگذارد. کارشناسان همچنان در حال کار بر روی جزئیات پیشنهاد ایران هستند که در جریان سفر اخیر ابراهیم رئیسی به مسکو در ژانویه سال جاری به وزارت خارجه روسیه تحویل داده شد.
با این حال، استقبال مقامات ایرانی از رهبر روسیه در دو هفته گذشته، حاکی از آمادگی تهران برای امضای این توافق است در حالی که کرملین بیش از ایران تمایل به امضای توافق دوجانبه دارد.
نظر شما