الهام رئوفی فر؛ بازار: هرچند در گلستان کشاورزی پیشه اغلب ساکنان این منطقه است اما شرایطی نظیر تغییر اقلیم و خشکسالی باعث شده تا مردم این منطقه، امکان کشت برخی محصولات پرآب بر نظیر شالی و هندوانه را مانند گذشته نداشته باشند به اعتقاد کارشناسان در صورت کشت این محصولات دراستان، هزینه تولید بیش از قیمت تمام شده آن می شود به این ترتیب کاشت آن توجیه اقتصادی ندارد و درست به همین خاطر بود که این مسئله سال ۹۷ در هیات وزیران تصویب شد؛ مطابق با این مصوبه کاشت شالی براساس الگوی کشت وزارت جهاد کشاورزی صرفاً در استان های گیلان و مازندران مجاز است.
با این حال سال ۹۹ در تبصره ای این نکته هم اضافه شد که در خارج از استان های گیلان و مازندران، خشکه کاری برنج مشروط به آبیاری تحت فشار و نصب کنتور توسط متقاضی و یا تحویل حجمی و استفاده از حداکثر هفت هزار مترمکعب آب در هکتار است موضوعی که تاکنون در گلستان رعایت نشده است.
بسیاری از فعالان حوزه کشاورزی معتقدند کم کاری های صورت گرفته از سوی وزارت جهادکشاورزی در عدم اجرای درست این طرح موثر بوده است زیرا این وزارتخانه می بایست همزمان با اجرای ممنوعیت کشت برنج، طرح جایگزینی این محصول با دیگر محصولاتی که آب‌بری کمتری دارند، ارائه می کرد به طور معمول هدف از ممنوعیت کشت برنج، حراست از منابع آبی و کشاورزی در کشور است چرا که شالی محصولی به شدت آب بر بوده و در استان‌هایی که منابع آبی کمتری دارند، نباید کشت شود.
فرونشست زمین
یک کنشگر محیط زیست و کارشناس منابع آبی در گفتگو با خبر بازار مهمترین آسیب کشت برنج در مناطق خشک را فرونشست زمین می داند و می گوید: فرونشست زمین یک پدیده بسیار مخرب است که درمان آن دست کم به ۵۰ هزار سال زمان نیاز دارد؛ در واقع این تخریب جبران ناپذیر است. اگر خیلی خوشبین باشیم با تداوم این رویه امکان کشت تا ۱۰ سال آینده فقط میسر است و پس از آن کمبود آب جدی‌تر و سیل مهاجرت چند برابر خواهد شد.
جمشید آزادمهر ادامه می دهد: باید توجه داشت که سال ۵۶، ۷۰۰ هزار حاشیه‌نشین داشتیم در حالیکه اکنون این رقم به ۱۸ میلیون حاشیه نشین رسیده و ۴۰ هزار روستای کشور تبدیل به مکانی متروکه شده است.
اگرخیلی خوشبین باشیم با تداوم کشت شالی فقط امکان استفاده از آن تا ۱۰ سال آینده میسر خواهد بود و پس از آن کمبود آب جدی‌تر و سیل مهاجرت چند برابر خواهد شد
براساس آمارهای موجود، متوسط مصرف آب درکشت شالی، هر هکتار حدود ۲۰ تا ۲۵ هزار متر مکعب است که در برخی مواقع این رقم افزایش هم می یابد مطابق دومین مصوبه هیات وزیران، وزارت جهاد کشاورزی موظف است نسبت به معرفی کشت های جایگزین برنج در خارج از استان های گیلان و مازندران اقدام و با فعالیت های ترویجی و اعطای کمک های فنی و اعتباری حمایت های لازم را به عمل آورد.
نبود کشت جایگزین
با اینحال معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی گلستان در گفتگو با خبرنگار بازار نبود کشت جایگزین را عامل گسترگی کاشت شالی در استان می داند و می گوید: هرچند کشت برنج در استان با توجه به خشکسالی و کم آبی توصیه نمی شود اما به دلیل نبود کشت جایگزین برای این محصول، کشاورزان گلستانی هر ساله بیش از حد مجاز شالی می کارند.
محمد رضا عباسی با بیان اینکه کشت برنج برای کشاورزان از توجیه اقتصادی خوبی برخوردار است، می افزاید: اینکه اراضی که غیر مجاز کشت شالی انجام دادند از حمایت های جهاد کشاورزی بهره مند نخواهند شد. البته سال جاری ۶۸ هزار هکتار شالی در گلستان کشت شده درحالیکه استان مجوز ۲۰ هزار هکتار کشت را داشت که این ۳.۵ برابر بیش از حد مجاز است.
وی ضمن یادآوری این مطلب که ۶۸ هزار هکتار کشت شالی در استان انجام شده، می افزاید: تنها ۲۰ هزار هکتار از اراضی، آن هم زمین های نسق و دارای قرارداد و قسمتی از اراضی بندرگز مجوز شالی کشت دارند. در واقع باید تاکید کرد که کشاورز براساس درآمد اقتصادی برای کشت برنج اقدام می کند و ما هیچ قانونی نداریم که بتوان از کشت این محصول جلوگیری کرد.
با وجود مصوبه هیئت وزیران مبنی بر ممنوعیت کشت شالی در دو استان شمالی، معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی گلستان نبود قانون را عامل این هرج و مرج می داند. موضوعی که یک کارشناس حوزه کشاورزی آن را رد کرده و معتقد است اراده ای برای اعمال قانون وجود ندارد.
اراده ای برای مقابله نیست
یک کارشناس و فعال حوزه کشاورزی در گفتگو با خبرنگار بازار با تاکید بر اینکه قانون جلوگیری از کشت شالی و زیرساخت های لازم آن مهیا است، می افزاید: اراده ای قوی برای جلوگیری از کشت شالی در گلستان وجود ندارد. البته باید تاکید کرد که شالی یک محصولی پر استفاده از کود و سموم است و تنها بخش غربی گلستان، آن هم در شهرستان هایی مانند بندرگز و کردکوی به دلیل استفاده از رودخانه های محلی قابلیت کشت شالی وجود دارد.
علی جبلی با بیان اینکه در سایر نقاط استان کشت شالی به واسطه آبیاری با چاه انجام می شود که این میزان استفاده از حجم آب برای کشت شالی، منجر به خالی شدن سفره های آب زیرزمینی، فرونشست دشت و شور شدن خاک می شود، گفت: با توجه به قانون منع کشت شالی از طریق چاه عمیق، در پروانه چاه این موضوع ذکر شده که بهره بردار حق کشت شالی را ندارد، با اینحال برخورد مناسبی در این خصوص نمی شود. بدیهی ترین بخش قانون در خصوص جلوگیری از کشت شالی اجرا نمی شود کشت جایگرین تنها مشوقی برای کشاورزان است اما عامل بازدارنده نیست.
بدیهی ترین بخش قانون در خصوص جلوگیری از کشت شالی اجرا نمی شود
وی افزود: با توجه به اینکه استان از محدودیت منابع آبی برخوردار است باید کشت برنج مانند بسیاری از کشورهای اروپایی به صورت فراسرزمینی انجام شود هرچند با هوشمندسازی کنتورهای حجمی چاه های آب، می توان میزان خروجی آب را ارزیابی کرد و متوجه میزان استفاده بهره بردار از آب شد.
مدیران درحالی میزان کشت غیر مجاز شالی استان را ۳.۵ برابر از میزان تعیین شده بیشتر اعلام می کنند که معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای گلستان از کاهش ۳۰ الی ۷۰ درصدی رواناب رودخانه های استان خبر می دهد.
ممنوعیت کشت شالی
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای گلستان در گفتگو با خبرنگار بازار، نسبت به کشت غیرمجاز شالی و کاهش منابع آبی استان هشدار می دهد و می گوید: استفاده از منابع آب زیرزمینی برای کشت شالی ممنوع است. همچنین باتوجه به محدودیت منابع آبی استان به ویژه در شرایط خشکسالی مانند سال جاری، مدیریت مصرف آب در همه بخش ها به ویژه بخش کشاورزی همواره مورد تاکید بوده است.
جواد تیموری با بیان اینکه ضروری است با رعایت الگوی کشت استان، مدیریت سطح زیر کشت، استفاده از روش های نوین آبیاری، رعایت زمان مناسب آبیاری و سایر توصیه های کارشناسی همه کشاورزان توجه کافی به این حوزه داشته باشند، افزود: ذخیره آبخوان های استان نسبت به دوره مشابه ۳۰۰ میلیون مترمکعب کاهش داشته و در حال حاضر چهارده سد استان با ظرفیت ۲۴۵ میلیون مترمکعب در حال بهره‌برداری است.
با توجه به اهمیت آب در منطقه و خشکسالی های اخیر در استان به نظر می رسد اجرای قانون موجود برای ممانعت از گسترش کشت شالی غیرمجاز روند برخورد با بهره برداران را تسهیل می کند بنابراین نیاز است تا مدیران استان به صورت جدی در این حوزه وارد شوند تا در سال های آینده چالش آبی این حوزه کمتر باشد.
نظر شما