رد ارز جهانگیری در محاسبات دولتی| تولید بیشتر، درآمد ارزی را افزایش نداد!

سهیلا روزبان؛ بازار: «ایران چهاردهمین اقتصاد بزرگ دنیا شد.» این خلاصه گزارشی است که صندوق بین المللی پول به تازگی منتشر کرده است. بر اساس این گزارش است ایران با تولید ۱.۷ تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی از کشورهایی همچون اسپانیا، مکزیک، ترکیه، استرلیا و عربستان سعودی پیش افتاده است. اما سوال اینجاست چطور اقتصادی که در میان ۵ کشور نخست با تورم بالا قرار دارد، نرخ سرمایه گذاری در آن به شدت پایین، سهمش از تجارت جهانی طی سال های گذشته به کمترین مقدار رسیده و پایتختش به عنوان یکی از گران ترین شهرهای جهان معرفی شده، توانسته در وضعیت بهتری نسبت به کشورهایی همچون ترکیه، اسپانیا، عربستان و قرار گیرد.

پاسخ به این سوال چند دلیل اصلی دارد که شاید مهم ترین آن نرخ مبنای محاسبه دلار است. علی ترکمان دینی اقتصاددان در اینباره به بازار می گوید: نرخ ارزی که مبنای محاسبه GDP قرار گرفته، ۴۲۰۰ تومان است. حال آنکه باید نرخ مبنای محاسباتی متوسط از بهای ارزهای مختلف در کشور باشد.

البته هادی حق شناس نظر دیگری داشته و اینگونه گفته های خود را ادامه می دهد: ایران از نظر تولید بسیاری از محصولات در جایگاه های نخست دنیا قرار دارد. به عنوان مثال ظرفیت در تولید برق در ایران بیش از ۸۰ هزار مگاوات و تولید گاز حدود یک میلیون مترمکعب اعلام می شود. در تولید بسیاری از محصولات صنعتی و معدنی هم جایگاه های خوبی را داریم. اما مساله اینجاست که این تولید خوب منجر به کسب درآمد نمی شود. به عنوان مثال ایرانی ها معادل کل اروپا گاز مصرف می کنند یا متوسط مصرف برق در کشور ما ۳ برابر استانداردهای جهانی است. همه این عوامل موجب شده که سهم صادراتی ما به اندازه توان تولید ما نباشد.

درست است که تولید ناخالص داخلی ایران در شرایط مناسبی قرار دارد اما مساله اینجاست که نمی توانیم به دلیل تحریم ها و مصرف بالا در داخل کشور از تولید خود به درآمد ارزی مناسبی برسیم. وقتی درآمد دولت پایین باشد، مجبور از استقراض از نظام بانکی و افزایش پایه پولی می شود. در چنین شرایطی نرخ تورم هم افزایش یافته و سطح فقر در کشور گسترده می شود

وقتی تولید بالا به داد درآمد پایین ارزی نمی رسد

ایران از نظر ظرفیت نصب شده برق در جایگاه چهاردهم و از نظر تولید گاز در جایگاه دوم دنیا قرار دارد. انجمن جهانی فولاد هم در تازه ترین گزارش خود اعلام کرده که ایران پس از چین، کشورهای هند، ژاپن، آمریکا، روسیه، کره جنوبی، آلمان، ترکیه و برزیل، دهمین فولاد ساز بزرگ جهان است. در تولید سیمان هم ایران شرایط بسیار خوبی داشته و در رتبه هفتم جهان ایستاده است. از طرفی طبق گزارش فائو، ایران سومین تولیدکننده بزرگ جهان در محصولاتی مانند خرما، عسل، پسته و گردو است. اینها تنها بخشی از رکوردهای تولیدی ایران در بازارهای جهانی است.

اما سوال اینجاست که چند درصد از تولیدات ما صرف صادرات و ارزآوری در کشور می شود. بر اساس آمارهای موجود ما در ایران معادل ۱۲ کشور ثروتمند دنیا گاز مصرف می کنیم. شرایط در مصرف برق هم خیلی مساعد نیست و گفته می شود که سرانه مصرف ایرانی ها ۳ برابر متوسط دنیاست.

از طرفی گفته می شود که بیش از ۸۸ درصد از منابع تجدید پذیر آبی خود را مصرف کرده اند. مصرف این حجم از آب تقریبا هیچ ارزش افزوده ای برای کشور نداشته و سرعت خشکسالی را در ایران تشدید کرده است. از طرفی جالب است که بدانید ضایعات غذا در ایران معادل ۱۰ کشور اروپایی است.

این ها آماری است که به گفته حق شناس نشان می دهد که ما از ظرفیت های تولیدی خود همانند سایر کشورها استفاده نمی کنیم.

این اقتصاددان با بیان اینکه ایران از نظر تولید بسیاری از محصولات در جایگاه های نخست دنیا قرار دارد، ادامه می دهد: مشکل از آنجا آغاز می شود که به دلیل شرایط تحریمی بخشی از ظرفیت های تولیدی ما مورد استفاده قرار می گیرد چرا که چشم انداز روشنی در زمینه صادرات و وصول درآمدهای ارزی حاصل از آن وجود ندارد.

او البته این را هم گفت که در برخی از محصولات شرایط کاملا متفاوت است. چرا که در محصولاتی مانند حامل های انرژی مصرف بالا مانع این شده که تولیدمان به درآمد منجر شود. در حال حاضر حامل انرژی در ایران به صورت یارانه ای عرضه می شود و عملا دولت درآمد چندانی از فروش آن به مردم کسب نمی کند. وقتی درآمد دولت پایین باشد، مجبور از استقراض از نظام بانکی و افزایش پایه پولی می شود. در چنین شرایطی نرخ تورم هم افزایش یافته و سطح فقر در کشور گسترده می شود.

او توضیحات خود را اینگونه تکمیل کرد: درست است که تولید ناخالص داخلی ایران در شرایط مناسبی قرار دارد اما مساله اینجاست که نمی توانیم از تولید خود به درآمد مناسبی برسیم. به همین دلیل باور اینکه ایران چهاردهمین اقتصاد بزرگ دنیاست برای عموم مردم کمی سخت شده است.

با وجود اینکه نرخ دلار در بازار طی ماه های گذشته بالای ۲۷ هزار تومان بوده، دولت نرخ دلار ر در محاسبات خود برای تعیین GDP همچنان ۴۲۰۰ تومان در نظر گرفته است

پرونده دلار جهانگیری برای دولت بسته نشد
البته تمام داستان تبدیل شدن ایران به چهاردهمین اقتصاد دنیا به همین جا ختم نمی شود. نگاهی به سایت های قیمتی نشان می دهد که هم اکنون هر دلار در بازار ایران به قیمت حدود ۲۷ هزار و ۷۰۰ تومان خرید و فروش می شود. این در حالی است که به گفته ترکمان دینی دولت مبنای محاسبه تولیدات ناخالص داخلی خود را ۴۲۰۰ تومان اعلام کرده است.

با این اوصاف به نظر می رسد که پرونده ارز جهانگیری تنها برای مردم و واردات کالاهای مصرفی مردم بسته شده و همچنان این ارز دولتی در محاسبات مسئولین دولتی متناسب با منافع دولت همچنان معنا و مفهوم دارد.

این اقتصاددان مدعی است اگر می خواهیم که میزان تولید ناخالص داخلی که اعلام می شود به واقعیت نزدیک باشد باید متوسط از نرخ دلار(ارز نیمایی و آزاد) را دولت مبنا قرار دهد.

مهم تر از این مساله که ایران اقتصاد اول یا صدم دنیا باشد. این است که بخش عمده مردم در کدام گروه درآمدی قرار دارند؟ متاسفانه طی سال های گذشته سطح درآمدی مردم افت قابل توجهی را داشته و فاصله زیادی را با استانداردهای جهانی داریم

سهم هر ایرانی از تولید ناخالص داخلی چقدر است؟

بی‌شک هنگامی که از اندازه تولید ناخالص داخلی در میان کشورها سخن به میان می‌آید، نمی‌توان نقش عامل «جمعیتی» را در اندازه این تولید نادیده گرفت. ترکمان دینی در این باره می گوید: هرچه جمعیت کشوری بالاتر باشد، درآمد سرانه حاصل از GDP هم کاهش می یابد. به عنوان مثال تولید ناخالص داخلی چین تقریبا معادل آمریکاست با تفاوت جمعیت این کشور حدود ۴.۵ برابر آمریکاست. به عبارت دیگر جمعیت یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفری چین موجب شده که درآمد سرانه مردمان این کشور نسبت به آمریکا پایین تر باشد. او می گوید: معمولا وقتی که می خواهند قدرت اقتصادی کشوری را مورد بررسی قرار دهند GDP آن کشور را مورد ارزیابی قرار می دهند. این در حالی است که برای بررسی سطح رفاه اجتماعی، درآمد سرانه ملی ملاک و معیار ارزیابی است.

او گفت: مهم تر از این مساله که ایران اقتصاد اول یا صدم دنیا باشد. این است که بخش عمده مردم در کدام گروه درآمدی قرار دارند؟ متاسفانه طی سال های گذشته سطح درآمدی مردم افت قابل توجهی را داشته و فاصله زیادی را با استانداردهای جهانی داریم.

GDP کدام کشورها کمتر از ایران است؟
صندوق بین المللی پول در تازه ترین گزارش خود تولید ناخالص داخلی ایران برای سال جاری میلادی یعنی ۲۰۲۲ را ۱.۷ تریلیون دلار اعلام کرده است.در حالی که همین عدد در سال ۲۰۲۱ و به دلیل رکود ناشی از کرونا و قیمت های پایین نفت و وامودیتی ها و محصولات کشاورزی مطابق عکس داخل متن،حدود ۱.۰۸ اعلام شده است.

آنگونه که در این گزارش آمده، مکزیک با تولید ۱.۳ تریلیون دلار، ترکیه با تولید ۶۹۲ میلیارد دلار، اسپانیا با تولید ۱.۴ تریلیون دلار، سوئد با تولید ۶۲۱ میلیارد دلار، نروژ با تولید ۵۲۴ میلیارد دلار، عربستان با تولید یک تریلیون دلار، امارات با تولید ۵۰۱ میلیارد دلار، اندونزی با تولید ۱.۳ تریلیون دلار، مالزی با تولید ۴۳۹ تریلیون دلار، سنگاپور با تولید ۴۲۴ میلیارد دلار، قطر با تولید ۲۲۶ میلیارد دلار و عراق با تولید ۲۹۷ میلیارد دلار در جایگاه های بعد از ایران قرار دارند.

به عبارت بهتر اندازه اقتصاد ایران در خاور میانه منحصر به فرد است و پتانسیل های اقتصادی ایران را نشان می دهد و بی راه نیست که ایرانیان توقع بیشتری برای رفاه دارند اما نسبت این اقتصاد بزرگ به جمعیت کشور و انجایی که باید آثارش بر رفاه و درآمد افراد نمود پیدا کند، لنگ می زند.

به عبارت بهتر کشور ایران از لحاظ منابع، پتانسیل بالقوه و جمعیت که از مولفه های اصلی برای هر رشدی است، برخوردار است اما انجایی که باید در سیاستگذاری و مدیریت منابع درست عمل کرد، حرف و حدیث بسیار می توان نقل کرد!