ایران؛ قطب ترانزیتی کشورهای همسایه؛ چرا کریدور امارات-ایران-ترکیه جایگزین ندارد؟

بازار؛ گروه بین الملل: چند ماه پیش دو کامیون از شمالی ترین منطقه راس الخیمه امارات متحده عربی راهی جنوب به بندر شارجه شدند. رانندگان آن‌ها را سوار بر یک کشتی تخصصی «رول‌آن، رول‌آف» کردند که از خلیج‌فارس به بندرعباس ایران می‌رفت و در پایانه شهید باهنر پیاده شدند و برای بزرگراه‌های چند بانده نسبتاً خوب ایران به‌راه شدند.

آنها در خاک ایران به سمت شمال غربی به سمت مرز کوهستانی با ترکیه حرکت کردند. سپس رانندگان با عبور از مرز بازرگان - گوربولک به سمت جنوب غربی به سمت بندر مرسین ترکیه در دریای مدیترانه حرکت کردند.

بنابراین، یک مسیر تجاری جدید ایجاد شد، مسیری که بازیگران منطقه ای در حال جهش از آن هستند و می تواند نوعی روابط تجاری ایجاد کند که روابط مسالمت آمیز را تشویق می کند.

مسیر ایران بسیار منطقی است. طبق اعلام سازمان جهانی حمل و نقل جاده ای (IRU)، سفر از شبه جزیره عربستان تا مدیترانه تنها شش روز طول کشید. این در حالی است ک حمل و نقل از خلیج فارس به دریای سرخ از طریق کانال سوئز و دریای مدیترانه بیست و یک روز یا بیشتر طول می کشد.

اما اینکه تا اکتبر ۲۰۲۱ طول کشید تا این کریدور باز شود، نشان می دهد که خاورمیانه چقدر تکه تکه شده است و از نظر اقتصادی چقدر می تواند سالم تر باشد. مانند شمال آفریقا، کشورهای همسایه بیشتر شبیه جزیره عمل می کنند تا شریک.

«مت اورسمن»، یکی از شرکای پیلزبری، یک شرکت حقوقی بین‌المللی که متخصص در تحریم‌های بین‌المللی و قوانین تجارت است گفت: «بزرگ‌ترین نابهنجاری تاریخی عدم حضور ایران در سیستم تجارت جهانی است. از نظر تاریخی و جغرافیایی کاملاً منطقی است که ایران نقش مهم خود را ایفا خواهد کرد.»

بر اساس اعداد ارائه شده توسط دفتر بازرگانی ریاست جمهوری ترکیه، از زمان باز شدن مسیر تجاری ایران، تقریباً یک هزار کامیون بین ترکیه و امارات متحده عربی سفر کرده اند که عمدتاً کالاها را از غرب به شرق حمل می کنند.

این محصولات که در مجموع میلیون‌ها دلار ارزش دارند، شامل کالاهای مصرفی بادوام، مواد غذایی، لوازم آرایشی، ماشین‌آلات، قطعات یدکی و وسایل شخصی برای مهاجرانی است که به این سو و آن سو می‌روند. این سفرها توسط مجموعه ای از سند ترانزیت ۳۰ دلاری صادر شده توسط سازمان حمل و نقل جاده ای بین المللی که در ده ها کشور اوراسیا معتبر است، تسهیل می شود. پاکستان همچنین از مسیر زمینی تازه راه‌اندازی شده ایران به ترکیه بهره می‌برد که زمان حمل کالاهای بین آسیای جنوبی و اروپا را از چهل روز از طریق دریا به کمتر از یک هفته کاهش می‌دهد.

استفاده از ایران به عنوان مسیر زمینی نیز منطقی است. کمبود جهانی کانتینر هزینه حمل و نقل دریایی را افزایش داده و تهدید دزدی دریایی یا تروریسم در دریا نرخ بیمه را افزایش داده است. گزینه حمل و نقل زمینی تقریباً موازی با جاده ابریشم باستانی که آسیا را به اروپا متصل می کند، زمان حمل و نقل، هزینه های بیمه، سایر موانع حمل و نقل را کاهش می دهد

علاوه بر این، کشورهای آسیای مرکزی که نگران تنگناها در بنادر دریای خزر هستند که باعث تاخیرهای هفته‌ ای شده است و همچنین جنگی که در اوکراین در جریان است و ترافیک اوراسیا را با مشکل مواجه کرده است - به دنبال خرید کالا از ایران هستند.

از نظر تجاری، استفاده از ایران به عنوان مسیر زمینی نیز منطقی است. کمبود جهانی کانتینر هزینه حمل و نقل دریایی را افزایش داده و تهدید دزدی دریایی یا تروریسم در دریا نرخ بیمه را افزایش داده است. گزینه حمل و نقل زمینی تقریباً موازی با جاده ابریشم باستانی که آسیا را به اروپا متصل می کند، زمان حمل و نقل، هزینه های بیمه، سایر موانع حمل و نقل را کاهش می دهد و می تواند کمبود زنجیره تامین را کاهش دهد و به نفع مشاغل و مصرف کنندگان در سراسر جهان باشد.

گزینه های زمینی دیگر کمتر امکان پذیر است. در حال حاضر، عراق حمل و نقل ترانزیت را در داخل مرزهای خود ممنوع می کند و مناطق وسیعی از سوریه همچنان ناپایدار و در وضعیت درگیری مسلحانه است. مقامات ترکیه می گویند که در چند ماه آخر سال ۲۰۲۱ سیصد کامیون از طریق ایران کالا حمل نموده و این تعداد طی پنج ماه اول سال جاری از هفتصد کامیون فراتر رفته است.

ادغام بیشتر اقتصادی با ایران، اگرچه برای تجارت سودمند است، اما احتمالاً تلاش های مداوم ایالات متحده برای منزوی نگه داشتن ایران را تضعیف خواهد کرد. بخش‌هایی از بندرعباس همچنان تحت تحریم‌های آمریکا قرار دارد. با این حال، شواهدی وجود دارد که حداقل در این مورد، کشورهای منطقه ترجیح می‌دهند که ترجیحات آمریکا را نادیده بگیرند.

مقامات حمل و نقل ترکیه می گویند که هنوز پیچیدگی های زیادی وجود دارد. به عنوان مثال، تعطیلات آخر هفته ایران بعدازظهر پنجشنبه و جمعه است، در حالی که ترکیه روزهای شنبه و یکشنبه است که گاهی باعث انتظار طولانی در گذرگاه مرزی بازرگان می شود. محدودیت سوخت در پمپ بنزین‌ها در ایران به این معنی است که رانندگان باید هر چند ساعت یکبار توقف کنند تا باک خود را پر کنند.

با این حال مسیر تجاری ایران آنقدر جذاب است که یکی از نیروهای محرکه دیپلماسی منطقه‌ای اخیر است. اندکی پس از ایجاد کریدور حمل و نقل، محمد بن زاید، حاکم وقت امارات در نوامبر ۲۰۲۱ به ترکیه آمد تا با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور این کشور دیدار کند. دو رهبر سال‌ها اختلاف بر سر لیبی و سوریه و همچنین بر سر دیدگاه‌های ایدئولوژیک متضاد خود برای خاورمیانه را کنار گذاشتند تا در مورد معاملات تجاری و سرمایه‌گذاری گفتگو کنند.

سلیم کورو، اقتصاددان در این باره می گوید که معاملات تجاری و سرمایه گذاری یکی از عواملی بود که اردوغان را تشویق کرد که نارضایتی های گذشته را کنار بگذارد و رهبری عربستان از جمله محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان را در نشستی در ماه آوریل در جده در آغوش بگیرد. چندین منبع گفتند که این مسئله همچنین یکی از مهمترین عواملی است که مذاکرات اخیر بین عربستان سعودی و ایران به میزبانی بغداد را پیش برد. دولت عراق با درک پتانسیل گشایش حمل و نقل زمینی، در حال بررسی باز کردن قلمرو خود برای وسایل نقلیه ترانزیتی است.

دولت ایالات متحده آمریکا که تحت تأثیر جنگ در اوکراین قرار گرفته است، در حال حاضر به نشانه هایی اشاره می کند که نشان می دهد ایران در حال ادغام شدن در منطقه است. در غرب، نظریه‌پردازان سیاسی مدت‌هاست که این نظریه را که زمانی رایج شده بود، مبنی بر اینکه افزایش تجارت و رفاه، طبقات متوسط را در کشورهای اقتدارگرا قدرت می‌دهد تا ملت‌های خود را به سوی لیبرال دموکراسی سوق دهند، کنار گذاشته‌اند. در واقع، با ثروتمندتر شدن آنها، برزیل، چین، هند و روسیه سرکوبگرتر، کمتر لیبرال و حتی در سطح بین المللی جنگ طلب تر شدند. در ترکیه و کشورهای خلیج فارس، رونق اقتصادی نتوانسته است به تغییرات دموکراتیک منجر شود.

اما حداقل، مسیرهای تجاری و وابستگی های متقابل اقتصادی می توانند معیاری از عقلانیت و کارآیی ایجاد کنند و شاید انگیزه هایی برای صلح بین دشمنان دیرینه ایجاد کنند. چنین جاه طلبی های متواضعانه ای برای خاورمیانه ممکن است بهترین گزینه ای باشد که سیاست گذاران می توانند به آن امیدوار باشند.