دست اندازهای صادراتی نصف جهان

لیلی زواره‌ای، بازار: اصفهان، استان اولین هاست. پیشانی صنعت کشور، فولاد، پتروشیمی، صنایع دستی، لبنیات و تولیدات دامی اما گویا راه صدور محصولاتش را گم کرده‌ است.

نقشه راهی موجود نیست و به تبع متولی خاصی هم در دسترس نیست که با افت شاخص ها بتوان گلایه ها را مطرح کرد. صدای نقدها که بلند می‌شود، توپ صادرات و بی برنامگی‌ها به زمین دیگری فرستاده می‌شود ودر نهایت ذی‌نفعان، بخش خصوصی و دولتی در اتاق بازرگانی میزگرد ترتیب می‌دهند. تا امروز ترجیع‌بند همه جلسات هم به حرف‌های تکراری و تک مضراب‌های همیشگی خلاصه شده که البته دماسنج صادرات استان را بالا نبرده‌است.

تا چند سال قبل اتاق بازرگانی و صادرکنندگان نمونه هر چه فریاد داشتند بر سر نرخ ارز می‌زدند که اگر با تورم همراهی می‌کرد همه تولیدات صادر می‌شد. امروز که دلار به سقف چسبیده و نرخ صادرات تغییر محسوسی نداشته، صدای «چرا» از کسی بلند نمی‌شود!

پر پتانسیل و بدون برنامه
یک پنجم از محصولات پتروشیمی و بیش از یک سوم از محصولات فولادی صادراتی کشور به استان اصفهان تعلق دارد. چدن، آهن و فولاد و محصولات فولادی و دیگر فلزات بیش از نیمی از صادرات استان را از آن خود کرده ولی سهم این استان از صادرات فرش و سایر کفپوش‌ها ناچیز است. بررسی شاخص رشد نرخ صادرات اصفهان بیش از آنکه به وزن و تعداد کالا بستگی داشته باشد، مدیون ارزش کالاهاست که آنهم به نرخ ارز وابسته است.

اصفهان در سال های پایانی دهه ۸۰ و اوایل ۹۰ با صادرات طلای ساخته شده رکورد زد؛ حالا اما نه طلا می درخشد و نه اصفهان برنامه خاصی برای برندینگ تولیدات، شناسایی بازارهای جدید صادراتی و استانداردسازی محصولات صادراتی خود دارد

بررسی تطبیقی سالنامه آماری استان‌های کشور و گزارش مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در سال۹۷ نشان می‌دهد اصفهان پس از کرمان و آذربایجان شرقی با ۱.۸ درصد در جایگاه نهم استان‌های با بالاترین میزان صادرات غیرنفتی قرار گرفته و این درحالی است که اصفهان از نظر میزان تولید محصولات صنعتی و به خصوص محصولات دامی و لبنی همیشه در جایگاه اول تا سوم کشور قرار گرفته است.

این استان در سال های پایانی دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ با صادرات طلای ساخته شده رکورد زد و رده دوم یا سوم جدول صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داد. حالا اما نه طلا می درخشد و نه اصفهان برنامه خاصی برای برندینگ تولیدات، شناسایی بازارهای جدید صادراتی و استانداردسازی محصولات صادراتی خود دارد.

تحلیلی که در سال ۹۸ در مجله راهبرد به چاپ رسید نشان داد که ظرف سال های ۹۱ تا ۹۵ استان اصفهان در محصولات زراعی، یونجه و سبزیجات گلخانه ای در جایگاه بالا قرار گرفته و در محصولات باغی به، انار و سیب هم بالاترین مزیت نسبی را به خود اختصاص داده‌است. همچنین استان اصفهان نسبت به خاورمیانه در محصولات زراعی خربزه و چغندرقند مزیت صادراتی بالایی دارد و در محصولات باغی محصول «به» بالاترین مزیت نسبی را به خود اختصاص داده‌است.

در نهایت استان اصفهان نسبت به جهان در محصولات زراعی خربزه و ذرت علوفه ای و در محصولات باغی بادام و سیب بالاترین مزیت نسبی را به خود اختصاص داده‌است. با این وجود لیست صادراتی که سازمان جهادکشاورزی استان ارایه داده راوی حکایت دیگریست.

هر چند که گزارش صادراتی حوزه کشاورزی و دامی استان پر و پیمان تر از سایر بخش های صنعتی اصفهان است اما فولاد، انواع آهن آلات و محصولات پتروشیمی همیشه در صدر کارنامه صادراتی نصف جهان قرار گرفته اند و مشخص نیست این حجم از محصولات کشاورزی و دامی چرا نتوانسته اند گوی سبقت را از نظر وزنی و ارزش از سایر رقبای خود بربایند.

دست اندازهای صادراتی
نمودارها فقط یک تحلیل را به رخ می کشند:«اصفهان در حوزه بازار و تجارت دچار ضعف بنیادی است و جبران آن نیازمند تسهیل فرایندها برای افزایش صدور کالا و خدمات به دیگر کشورهاست.» بی برنامگی و نبود نقشه راه و بی‌توجهی به بسته‌بندی، اولویت‌یابی صادرات و عدم مطالعه بازار مقاصد صادراتی به همراه نبود نظام برندینگ را هم باید به همه کمبودها افزود.

در نشست های گاه و بی گاه مدیران کل گمرک اصفهان همیشه تحول و رفع مشکلات صادرات و واردات کالا حرف اول را می‌زند. اینکه پنجره صادراتی ایجاد شده و یا ترخیص کالا به حداقل زمان ممکن رسیده و بروکراسی‌های پیچیده صادراتی در حداقل ممکن قرار دارد، سخنی است که هیچوقت از دهان نیفتاده اما در مقابل سایر فعالان اقتصادی و مقامان مسئول ذی ربط و باربط استان هم هستند که مدام تکرار می‌کنند که «اگر تمامی کالاها، مواد و خدمات تولید شده در اصفهان از مبدا گمرک این استان به دیگر کشورها ارسال می‌شد آمار و ارقام مربوط به صادرات حتی تا ۲ برابر افزایش پیدا می‌کرد اما ارسال کالا از دیگر مبادی گمرکی، اعداد را دستخوش تغییر کرده‌است!».

اصلی‌ترین مشکل پایانه بار هوایی اصفهان عدم اطلاع رسانی دقیق از فعالیت ها و پتانسیل های کارگوترمینال به شرکت ها گزارش شده و به همین دلیل باید تیم فروش کارگو به عنوان مشاور حمل و نقل در کنار شرکت ها قرار بگیرد

پس از دهه‌ها وعده، سرانجام کارگو ترمینال فرودگاه اصفهان به ثمر نشست تا حداقل برای صادرات محصولات دامی و باغی بهانه‌ای نباشد.

کارگو ترمینال با وجود همه مزیت هایش انگار مشکلاتی هم دارد که نشان می‌دهد هنوز هم تکمیل نشده‌است. فعالان اقتصادی استان اعتقاد دارند که این پایانه بار باید بتواند ضمن کاهش هزینه صادرکنندگان، خدمات ارائه شده به آنها را افزایش دهد و این امر مستلزم وجود بار برای هر دو طرف صادرات و واردات است.

اصلی‌ترین مشکل پایانه بار هوایی اصفهان عدم اطلاع رسانی دقیق از فعالیت ها و پتانسیل های کارگوترمینال به شرکت ها گزارش شده و به همین دلیل باید تیم فروش کارگو به عنوان مشاور حمل و نقل در کنار شرکت ها قرار بگیرد.

بعد از وضعیت گمرک و کارگو ترمینال، نوبت به بندر خشک اصفهان می‌رسد که قرار بود نقش پدافند غیرعامل حوزه تجارت کشور را بازی کند اما هنوز به ثمر نرسیده تا توسعه صادرات نصف جهان بهانه دیگری نداشته باشد. مسوولان اعتقاد دارند که تولد این بندر به پیگیری بیشتر اتاق بازرگانی و سایر دستگاه‌های ذی‌ربط نیاز دارد.

راهبرد
امروز که ارز گران شده، هر شرکت و کارخانه ای به صادرات محصولاتش فکر می‌کند در حالی که برای استانداردسازی محصولات صادراتی و یا برندسازی در این حوزه، اقدامات لازم را انجام نداده و حتی به مفهوم رقابت، کیفیت محصولات و بازارهای هدف فکر هم نکرده‌اند. آن روی سکه تعریف استاندارد برای محصولات صادراتی و برندینگ است که هنوز برای هیچ نهاد و واحد تولیدی مفهومی ندارد. در واقع هنوز برای استاندارد سازی محصولات صادراتی و یا برندسازی در این حوزه، اقدامات لازم انجام نشده که باعث رقابت معکوس در بازار شده‌است.

هر چند گفته می‌شود که اصفهان در کریدور ارتباطی شمال به جنوب کشور قراردارد اما این کریدور به خصوص از اصفهان به جنوب کشور، وجود خارجی ندارد تا به عنوان یک مسیر ترانزیتی بتوان به آن دل بست

هنوز واژه های نخ نما شده‌ای مثل عدم پرداخت جوایز صادراتی، اعمال نشدن معافیت مالیاتی برای صادرکنندگان، بی‌توجهی به فرایند بازاریابی، نبود آموزش تخصصی برای صادرات محصولات دانش‌بنیان، کارایی پایین رایزنان بازرگانی ایران در نمایندگی‌های خارج از کشور و ارسال محصولات بی‌کیفیت به بازارهای هدف صادراتی وجود دارد که دست اندازهای سنتی این حوزه محسوب شده و گویا رهایی از آنها امکان ندارد.

آنچه باید باشد
قبل از حمایت های مادی، معنوی و قانونی باید زیرساخت‌های صادراتی یک استان با پتانسیل‌های بالای تولیدی که در مرکز کشور ایستاده، فراهم شود. کارگو ترمینال اصفهان تازه نفس کشیده و بندر خشک در دسترس نیست.

همچنان بخشی از صادرات اصفهان از سایر استان‌ها انجام می‌شود و زیرساخت‌های حمل و نقل و صادرات بار، حتی جاده و ریل، در دسترس نیست. هر چند گفته می‌شود که اصفهان در کریدور ارتباطی شمال به جنوب کشور قراردارد اما این کریدور به خصوص از اصفهان به جنوب کشور، وجود خارجی ندارد تا به عنوان یک مسیر ترانزیتی بتوان به آن دل بست. بنابراین سازمان‌ها و نهادهای مختلف در توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل، کارگوترمینال و باراندازهای استان باید به وظایف خود در این حوزه عمل کنند.

در کنار مباحث زیرساختی باید به مطالعه و بررسی بازارهای صادراتی و انتخاب مناسب کشورهای هدف هم اقدام کرد. امروز مقاصد صادراتی اصفهان به بعضی از کشورهای همسایه محدود شده که البته نتوانسته این بازارها را به طور کامل تصاحب کند و همواره سایه ترکیه بر استان و کشور سنگینی کرده است.

اصفهان باید با تهیه یک برنامه مدون بداند که کدام کشور خواهان کالاهای تولیدی این استان است و حجم واردات این کشورها از نظر وزنی، حجمی و دلاری چقدر بوده، چه کالاهایی نیاز دارند و مزیت استان ما در کدام کالا هست. باید علت عدم صادرات به سایر کشورهای منطقه، آسیا و حتی اروپا بررسی و راه حل‌ها هم ارایه شود.

امروز در مواردی استاندارهای بازارهای استان و کشور با استانداردهای بازار کشورهای هدف، بسیار فاصله دارد و این موضوع باعث کاهش صادرات کالاهای غیر نفتی و حتی مرجوع آنها شده‌است.

مشکل اصلی اصفهان عدم وجود مراکز تجاری ثابت، نداشتن رایزن های تخصصی و بارانداز در کشورهای هدف است.