خط لوله گاز ترکیه یا اسرائیل؛ گزینه مناسب برای اروپا چیست؟| جایگاه انرژی ترکیه در مدیترانه شرقی

تهمینه غمخوار؛ بازار: مدتهاست که ترکیه برای ترمیم روابط تیره خود با برخی از دولت های منطقه ای سیاست های خود را تغییر داده است. با اینکه اختلافات ترکیه و اسرائیل در خصوص مسئله فلسطین پابرجا است، اما از ماههای گذشته هر دو طرف، بر همکاری در رابطه با موضوعاتی چون مدیترانه شرقی تاکید کرده اند. بر همین اساس، ترکیه مذاکرات با رژیم صهیونیستی برای استفاده از گاز طبیعی آن و انتقال آن به اروپا را از سر گرفته است.

این سخن که می توان از گاز طبیعی تل آویو در ترکیه استفاده کرد و دو طرف می توانند در یک پروژه مشترک در رابطه با انتقال گاز به اروپا تهاملات دوجانبه داشته باشند، بارها از سوی اردوغان مطرح شده که هم علاقه مندی ترکیه به همکاری گازی با اسرائیل را نشان می دهد و هم اینکه این کشور به دنبال جاه طلبی های خود و کسب امتیازات طلایی در مدیترانه است.

حال، با وجود این موضوع، اتفاق مهمی رخ داده و توافقنامه ای به قول اروپاییها تاریخی میان اتحادیه اوپا، اسرائیل و مصر منعقد شده است. بر همین اساس، تحلیلهای مختلفی در خصوص خود این توافق و تصمیم اروپا و همچنین به چالش کشیدن منافع ترکیه در مدیترانه شرقی و ایجاد تحولات جدید در حال مطرح شدن است.

عده ای از تحلیلگران بر این باورند که حمله روسیه به اوکراین، موجب ایجاد تحولات سیاسی و اقتصادی قابل توجهی در دنیا شده که ترکیه نیز در چندین حوزه به خصوص حوزه انرژی تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. برخی دیگر معتقدند که توافق اسرائیل، مصر و اتحادیه اروپا موضوعی نیست که در تضاد با مذاکرات قبلی ترکیه و اسرائیل قرار گیرد. ترکیه در چند سال اخیر، استفاده از منابع انرژی شرق مدیترانه را به یک استراتژی مهم تبدیل کرده و عادی‌ سازی روابط با اسرائیل را در راستای همین استراتژی قرار داده است.

در این میان، یکی از اساتید علوم سیاسی دانشگاه بار_ایلان؛ یک دانشگاه تحقیقاتی عمومی در منطقه تل آویو اسرائیل معتقد است که قرارداد فعلی گاز بین اسرائیل، مصر و اتحادیه اروپا در ارائه یک راه حل بلندمدت برای جریان گاز کافی که خط لوله اسرائیل_ترکیه می تواند تامین کند، ناتوان است؛ در حالی که توافق کنونی تنها دو میلیارد متر مکعب گاز اسرائیل را در آینده نزدیک اضافه می کند.

از دیدگاه او، این حجم گاز ابتدا در تاسیسات گاز طبیعی مایع مصر فرآوری شده و سپس به اروپا منتقل می شود. با این حال، زیرساخت های موجود به شدت میزان گاز اسرائیل را به این تاسیسات محدود می کند. همچنین، گلوگاه‌های بزرگی در خطوط لوله منتهی از اسرائیل به مصر وجود دارد، زیرا از همین خطوط لوله برای بازار داخلی اسرائیل نیز استفاده می‌شود.

این مشکل در ماه های گرم تابستان که هم اسرائیل و هم مصر به گاز بیشتری برای تولید برق نیاز دارند، تشدید می شود و ظرفیت خط لوله کمتری در تاسیسات ال ان جی باقی می ماند. بر همین اساس، تنها راه حل، ساخت یک خط لوله جدید زیر آب است که مستقیماً از میادین گازی اسرائیل به دو تأسیسات ال ان جی در مصر می‌رود.

با این وجود، تحقق این امر چند سالی طول می کشد و در هر صورت، حتی در آن صورت گاز کافی برای جایگزینی عرضه روسیه به اروپا وجود نخواهد داشت.

اروپا تا حد امکان به منابع جایگزین بیشتری نیاز دارد. هر چه معاملات صادراتی بیشتر انجام شود، زیرساخت های بیشتری ساخته خواهد شد و شانس بیشتری وجود دارد که شرکت های انرژی جدید به دنبال گاز بیشتری در شرق مدیترانه باشند

الای رتیگ همچنین عقیده دارد که اروپا تا حد امکان به منابع جایگزین بیشتری نیاز دارد. هر چه معاملات صادراتی بیشتر انجام شود، زیرساخت های بیشتری ساخته خواهد شد و شانس بیشتری وجود دارد که شرکت های انرژی جدید به دنبال گاز بیشتری در شرق مدیترانه باشند.

ال ان جی؛ گزینه ای گران قیمت برای اروپا
اگرچه ال ان جی یک راه حل موقت برای بحران فوری اروپا با انعقاد معاملات جزئی با قطر، نیجریه و ایالات متحده در میان دیگر کشورها ارائه می دهد، اما همچنان گزینه گرانی است. بر همین اساس، توصیه کارشناسان این است که اگر اروپا خواهان یک راه حل بلندمدت است، به خطوط لوله بیشتری نیاز خواهد داشت که منبع گاز ارزان تر و پایدارتری نسبت به ال ان جی ارائه می کند.

ترکیه ترانزیت اصلی خواهد بود که این خطوط لوله جدید از طریق این کشور به اروپا خواهد رسید؛ خواه از آذربایجان، عراق، ایران یا از طریق اسرائیل و مدیترانه شرقی. یک خط لوله گاز از اسرائیل به ترکیه بسته به عرض خط لوله می تواند ۱۰ تا ۱۶ میلیارد متر مکعب در سال بوده و گازی ارزان تر از ال ان جی خواهد بود.

رتیگ می گوید گاز اسرائیل مستقیماً از طریق ترکیه به اروپا نخواهد رفت؛ ضمن آن که بیشترین چیزی که اسرائیل در اینجا درباره آن صحبت کرده است، قراردادهای معاوضه یا سوآپ است که در آن ترکیه گاز اسرائیل را برای تکمیل مشکلات تامین خود در جنوب شرق خریداری می کند و گاز آذربایجان و سایر منابع گازی بیشتری را آزاد می کند تا به جای مصرف در ترکیه، به سمت اروپا جریان یابد.

نتیجه خالص این امر، دریافت گاز بیشتر برای اروپا خواهد بود، اما این موضوع لزوماً نباید موجب شود که گاز اسرائیل از طریق خط لوله ترانس آناتولی موسوم به تاناپ، بخش مرکزی کریدور گاز جنوبی باشد. میدان عظیم گازی شاه دنیز، آذربایجان را از طریق خط لوله قفقاز جنوبی و خط لوله ترانس آدریاتیک (TAP) به اروپا متصل می کند. از این رو، برای اروپا، این موضوع تفاوتی نمی کند، زیرا هر چه اسرائیل گاز بیشتری به ترکیه بفروشد، گاز بیشتری برای ترکیه آزاد می شود تا به اروپا بفروشد.

با توجه به اینکه اسرائیل تصمیم گرفته تا ظرفیت تولید گاز طبیعی خود را دو برابر کرده و به حدود ۴۰ میلیارد مترمکعب با میادین جدید تولید و فرآوری در سال‌ های آینده برساند، دولت اردوغان امیدوار است که گاز موجود در میادین اسرائیل را از طریق یک لوله به اروپا ارسال کرده و در دنیای ترانزیت انرژی، قدرت و جایگاه افزونتری به دست آورد.

اما مسئله مهم این است که امکان زمانی برای تأسیس خط انتقال در مدیترانه شرقی وجود ندارد و هم اکنون که اروپا برای تأمین گاز دچار مشکل شده، مجبور است گاز را نه از طریق لوله، بلکه به‌شکل ال ان جی، از اسرائیل و مصر، دریافت کند.

بر همین اساس، سوال این است که آیا پس از توافق اخیر اروپا و اسرائیل، ترکیه باز هم می‌تواند به دنبال نقش آفرینی در منطقه بوده و از گاز اسرائیل بهره مند شود یا خیر؟ پاسخی که می توان داد این است که باید منتظر ماند و دید که اردوغان پس از اتمام جنگ اوکراین، چه نقشه ای در رابطه با توافقات خود با اسرائیل در سر دارد.

با این حال، آنچه شواهد نشان می دهد این است که گذشت زمان نیاز است تا ترکیه موقعیت طلایی خود در شرق مدیترانه را به دست آورد.