تیغ دو لبه حذف ارز دولتی | عدم کنترل تورم روند مثبت حذف ارز ترجیحی را خنثی می کند

هنگامه خاندوزی؛ بازار: اجرای عادلانه سازی یارانه ها اگر چه یک اقدام بزرگ و ضروری است اما قبل هر چیزی دولت باید در راستای پیامدها و تنش هایی که بعد از اجرای این طرح به وجود خواهد آمد برنامه نظامندی داشته باشد تا تبعات این جراحی بزرگ اقتصادی گریبان گیر دهک های پایین جامعه نشود.

به باور کارشناسان، اگرچه دولت حذف ارز را یک جراحی بزرگ اقتصادی می داند اما با حذف ارز اگر تورم کنترل نشود نه تنها در طولانی مدت پیامد مثبتی ندارد بلکه روندکاهشی ارزش ریال در کشور سرعت می گیرد اتفاقی که بازخوردهای منفی را برای اقتصاد کشور رقم خواهد زد.

«مهدی شهرازی» دکترای اقتصاد و عضو هیئت علمی دانشگاه گلستان معتقد است وقتی دولت قیمت را آزاد می کند در واقع یک منبع درآمدی آزاد می شود اما مهم این است که دولت قصد دارد این رقم را صرف چه چیزی کند؟ اگر این رقم آزاد شده در بخش بازسازی و توسعه زیر ساخت ها یا جبران کسری بودجه باشد می توان به پیامدهای مثبت اجرای این طرح برای رفاه اقتصادی جامعه امیدوار بود. در این گفتگو ابعاد مثبت و منفی و پیامدهای اجرای این طرح را از نگاه یک اقتصاددان بررسی می کنیم.

* چه عواملی سبب شد که دولت حذف ارز ترجیحی را در دستور کار خود قرار دهد؟
دلایل مختلفی را می توان برای این امر متصور بود که شاید مهمترین دلیل این اقدام افزایش قیمت جهانی غلات باشد. امروزه به دلیل چالش های مختلف از جمله بحث خشکسالی و مهم شدن مسئله امنیت غذایی در سراسر جهان و همچنین پیامدهای جنگ روسیه و اوکراین به عنوان دو کشور مهم تولید کننده غلات در دنیا شاهد کاهش عرضه و افزایش قیمت جهانی مواد غذایی هستیم .

اگر دولت قصد کنترل قیمت اقلامی که اکنون آزاد کرده را امسال داشت به بودجه ای معادل ۳۵۰ همت(هزار میلیارد تومان) نیاز پیدا می کرد. به عبارت دیگر دولت باید ۳۵۰ همت هزینه می کرد تا بتواند مابه التفاوت ریالی قیمت ارز آزاد و ارز ترجیحی تخصیص داده شده به کالاهای اساسی را تأمین مالی کند حال با توجه به افزایش قیمت های جهانی کالاهای اساسی پیش بینی می شود که اگر دولت بنا داشت تا با همین نرخ های قبل از آزادسازی قیمت، کالاهای اساسی را به دست مردم برساند آنگاه رقم ۳۵۰ هزار میلیارد تومان بودجه ای که برای امسال عرض کردم برای سال آینده به چیزی در حدود ۶۰۰ هزار میلیارد تومان می رسید.

وقتی دولت قیمت را آزاد می کند در واقع یک منبع درآمدی آزاد می شود اما مهم این است که دولت قصد دارد این رقم را صرف چه چیزی کند؟

بنابراین بار مالی و کسری بودجه ناشی از تداوم سیاست تخصیص ارز ترجیحی، افزایش قابل ملاحظه ای پیدا می کرد و با توجه به اینکه این کسری بودجه از محل پایه پولی تأمین می‌شود، این مسئله ممکن بود باعث افسارگسیختگی تورم شود به طور خلاصه تامین این میزان ارز ترجیحی کار را برای دولت سخت می کرد و دولت چاره ای جز پیمودن مسیر حذف ارز ترجیحی نداشت اتفاقی که شاید اگر زودتر از اینها انجام می شد پیامدهای و تنش های کمتری را برای جامعه به همراه داشت.

واقعیت آن است که کسری بودجه مزمن دولت، یکی از مهمترین مشکلات اساسی کشور در حوزه اقتصاد است که اگر حل شود به بهبود شرایط افتصادی کمک خواهد کرد و ما دهه هاست که با این مشکل مواجه هستیم و به نظر می رسد دولت به دلیل اینکه زیربار یک کسری بودجه مضاعف نرود دست به چنین اقدامی زده است.

* شرایط مردم با برداشتن این ارز ترجیحی چه خواهد شد؟
دولت مجبور به انجام این کار بود، اما اینکه آیا مردم در این راستا منتفع می شوند بستگی به این دارد که دولت چگونه این طرح را اجرایی کند در حال حاضرسه دهک پایین درآمدی به ازای ۴۰۰ هزار تومان، دهک چهارم الی نهم به ازای هر نفر ۳۰۰ هزار تومان واریز می شود که این نشاندهده این مسئله است که خیلی تفاوت چشمگیری در رقم واریزی دولت بین دهک ها وجود ندارد.

البته باید توجه داشت قبلاً کسانی که قدرت خرید بیشتری داشتند بیشتر از یارانه های پرداختی دولت منتفع می شدند؛ حالا که دولت قیمت را آزاد می کند و یارانه مشخص و محدودی به دهک یک تا ۹ پرداخت می کند در واقع اینجا کسانی که قبلا کالاهای زیادی خریداری می کردند باید آن را با قیمت آزاد تهیه کنند و یک منبع درآمدی آزاد می شود و حالا این خیلی مهم است که دولت بنا دارد این منبع مالی آزاد شده را چگونه صرف کند.

* پیامدهای اجرای این طرح چیست؟
پاسخ این سوال مبهم است. وقتی دولت قیمت را آزاد می کند در واقع یک منبع درآمدی آزاد می شود. حال اینکه دولت می خواهد با این منبع مالی آزاد شده چه کاری انجام دهد. آیا قصد دارد آن را به نحو مطلوبی بازتوزیع نماید؟ با می خواهد آن را صرف بازسازی و توسعه زیر ساخت ها کند؟ آیا در صدد جبران کسری بودجه خود و به عبارتی علاج ریشه تورم است؟ پاسخ هر یک از اینها اگر مثبت باشد می توان به پیامدهای مثبت اجرای این طرح برای رفاه اقتصادی جامعه امیدوار بود.

اگر دولت قصد کنترل قیمت اقلامی که اکنون آزاد کرده را امسال داشت به بودجه ای معادل ۳۵۰ همت(هزار میلیارد تومان) نیاز پیدا می کرد.

اما اگر دولت در این خصوص هزینه کرد درستی نداشته باشد، اگر جامعه اسیر انتظارات تورمی شود و اگر دولت نتواند نظارت درستی برای کنترل قیمت کالاهای غیر مرتبط داشته باشد ممکن است نتایج دلخواه از اجرای این طرح حاصل نشود.در حال حاضر، در سه دهک پایین هر نفر ۴۰۰ هزار تومان دریافتی دارد اگر یک خانواده چهار نفره را در نظر بگیریم یک میلیون ششصد هزار تومان یارانه به این خانواده ها اختصاص پیدا می کند.

مطابق برآوردها و اظهارنظرهای انجام شده از سوی برخی از مقامات مسئول دولتی، دولت با پرداخت این مبلغ، چیزی در حدود یک میلیون تومان به قدرت خرید یک خانواده چهار نفره در پایین ترین دهک درآمدی کمک کرده است. حتی اگر این صحبت را بپذیریم و از افزایش قیمت سایر کالاهای غیر مرتبط با طرح هم چشم پوشی کنیم، هرچه به دهک های بالاتر می رویم این کمک دولت به قدرت خرید کمرنگ تر می شود در نتیجه برای دهک های پایین شاید این طرح به طور موقت به قدرت خرید خانواده ها کمک کند اما اگر قرار باشد در بلندمدت هم سه دهک پایین قدرت خریدشان حفظ شود لازم است که تورم کنترل شود.

* برای کنترل تورم چه باید کرد؟
برای مهار تورم مجموعه ای از اقدامات لازم است از قبیل تلاش واقعی برای رهایی از اقتصاد تک محصولی، تنوع سبد صادراتی، تعامل سازنده با دنیا البته با حفظ استقلال، انجام سرمایه گذاری های مولد، برقراری انضباط پولی و مالی دولت. همه اینها باید دست به دست هم بدهد تا بتوانیم رشد اقتصادی داشته باشیم و تولید و اشتغال افزایش یابد و دولت نیز بتواند مخارج خود را از محل درآمدهای مالیاتی و نه از طریق استقراض از بانک مرکزی و خلق نقدینگی جدید تأمین کند.

* دغدغه اصلی اجرای این طرح چیست؟
افزایش قدرت خرید افراد پایین است و دولت باید یارانه دهد که قدرت خرید حفظ شود، از یک طرف تورم داریم و از طرف دیگر سطح درآمد افراد پایین است. اگر قرار باشد نرخ تورم ۳۰ الی ۴۰ درصدی که داریم کماکان باقی بماند آنگاه این دغدغه وجود دارد که طرح حاضر، به سرنوشتی مشابه یارانه ۴۵ هزار تومانی دچار شود.

مطابق برآوردها و اظهارنظرهای انجام شده از سوی برخی از مقامات مسئول دولتی، دولت با پرداخت این مبلغ، چیزی در حدود یک میلیون تومان به قدرت خرید یک خانواده چهار نفره در پایین ترین دهک درآمدی کمک کرده است

البته در یک نگاه بلندمدتی، باید نظام آموزشی افراد جامعه را با توجه به استعداد و توانمندی های مشخصی که دارند هدایت کرد تا در نهایت مشاغلی را برگزینند که بتوانند در آن خلق ثروت داشته باشند و خودشان بتوانند کسب درآمد کنند. دولت نیز با فراهم کردن بستر کسب و کار و نیز کنترل تورم در راستای حفظ قدرت خرید آحاد جامعه گام بردارد.

حتی اگر اجرای طرح های اینچنینی بتواند یک رفاه موقت ایجاد کند در عین حال رفاه دائمی جامعه در گروی حل مسائل دیگر اقتصادی است از جمله انضباط پولی و مالی و عدم کسری بودجه دولت و. ..؛ لیکن امیدواریم این طرح بتواند موفق باشد و به تحول در زندگی افراد جامعه مخصوصا اقشار کم درآمد کمک کند.