تهاتر کالا؛ روزنه ای در گسترش روابط ایران_پاکستان| تشدید رقابت تهران_آنکارا در دولت جدید شریف

تهمینه غمخوار؛ بازار: این روزها اخبار مرتبط با مسائل پاکستان یکی از اخبار داغ منطقه است. برکنار شدن عمران خان و روی کار آمدن شهباز شریف، تحلیل و دیدگاههای مختلفی را مطرح کرده است. از آن جایی که عمان خان همواره به دنبال گسترش روابط با جمهوری اسلامی بود، حال باید دید که نخست وزیر جدید چه سیاستهایی را برای روابط با همسایگان خود از جمله ایران تعیین خواهد کرد.

بر اساس گزارشهای اعلام شده، محمد شهباز شریف عصر روز دوشنبه پس از انتخاب به عنوان بیست و سومین نخست وزیر پاکستان طی سخنانی بر عزم محکم دولت آتی این کشور برای تحکیم سیاست خارجی تاکید کرده است.

از طرفی، در چند روز گذشته خبری از سوی وزارت بازرگانی پاکستان اعلام شد که این وزارت خانه در اقدام نهایی برای تقویت تجارت دوجانبه با جمهوری اسلامی ایران، قانون و ضوابط برای عملیاتی کردن سازوکار تهاتر میان دو کشور را صادر کرده است.

در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع، خبرنگار بازار گفتگویی را با «قدرت الله الیکایی» کارشناس مسائل شبه قاره در خصوص خبر اخیر توافق تهاتر کالا میان دو کشور ترتیب داده که در ادامه آمده است:

* وزارت بازرگانی پاکستان در چند روز گذشته در اقدام نهایی برای تقویت تجارت دوجانبه با جمهوری اسلامی ایران، قانون و ضوابط برای عملیاتی کردن سازوکار تهاتر میان دو کشور را صادر کرد. توسعه تجارت ایران و پاکستان با بهره‌گیری از مکانیزم تهاتر تا چه اندازه موثر است؟
در خصوص بحث تهاتر از زمانی که تحریم های ظالمانه امریکا علیه جمهوری اسلامی اعمال شد، بحث تهاتر به مدت چند سالی است که مطرح شده، چرا که قبل از تحریم ها تجارت ایران و پاکستان به میزان ۱.۵ میلیارد دلار بود که البته از این میزان حدود ۷۰۰ میلیون دلار مربوط به فروش نفت، ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیون دلار صادرات غیرنفتی به پاکستان و سهم صادرات پاکستان از حجم تجارت دو جانبه نیز ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلیون دلار بوده است.

اما بعد از فشارهای امریکا و مشکلاتی که به خاطر مراودات و مبادلات بانکی پیش آمد، حجم تجارت دو جانبه به زیر یک میلیارد دلار رسید. مخصوصا در رابطه با خرید نفت، پاکستان تحت فشار امریکا قرار دارد و در پرداخت پول نفت با مشکلاتی مواجه است. علاوه بر آن، بخش های خصوصی و دولتی به خاطر انتقال پول دچار مشکل هستند.

لذا با توجه به مشکلات و چالشهای موجود، مکانیزم تهاتر مصوب شده، می تواند به عنوان روزنه ای در نظر گرفته شود تا دو کشور بتوانند از طریق آن سطح مناسبات را بالا ببرند، در حالی که از مدتها پیش مقامات و مسئولین دو کشور اعلام کرده اند که به دنبال دستیابی به حجم تجارت پنج میلیارد دلاری هستند.

تهاتر در بسیاری از حوزه ها از جمله مواد غذایی از جمله برنج، میوه شامل موز و انبه و وسایل صنعتی در این شرایط بسیار سودمند است. یکی از اقلام و کالاهای اساسی که به جمهوری اسلامی وارد می شود برنج باسماتی پاکستان و مورد علاقه مردم ایران است. همچنین، مواد و مصالح ساختمانی ایران مانند کاشی، سرامیک و سیمان و همچنین سیب جمهوری اسلامی ایران نیز برای تهاتر و صادر به پاکستان مناسب است.

صادرکنندگان ایرانی در صادرات به پاکستان برای بازگشت پول خود به میزان ۱۵ درصد دچار ضرر و زیان میشوند که تهاتر میتواند باعث از بین رفتن این ضرر و در نتیجه کاهش قیمتها شود

از طرفی، صادرکنندگان ایرانی برای بازگشت پول خود به میزان ۱۵ درصد دچار ضرر و زیان میشوند که تهاتر میتواند باعث از بین رفتن این ضرر و در نتیجه کاهش قیمتها شود. در کل، پس از آغاز حکومت عمران خان سطح مناسبات تجاری تا حدی به خصوص با ایجاد و راه اندازی بازارچه های مرزی رو به گسترش بوده است. بنابراین، از طریق مکانیزم تهاتر حجم تجاری دوجانبه افزایش چشمگیری خواهد داشت.

* چابهار در چارچوب همکاری سه جانبه هند، ایران وافغانستان طراحی شده که با منافع راهبردی پاکستان تناقض دارد. لذا، پاکستان تا حد ممکن تلاش می‌کند مسیر ایران خنثی شود و طالب منحصرا از مسیر پاکستان با دنیای خارج مرتبط شود. به عبارت دیگر، پاکستان مایل نیست تا از امتیاز انحصاری خود در کراچی و بندر گوادر به سود ایران و چابهار صرف نظر کند. بنابراین، طالبان را تشویق می‌کند که همچنان تجارت خارجی خود را از مسیر سنتی کراچی ادامه دهد. ارزیابی شما از این موضوع چیست؟
بندر چابهار و بندر گوادر در حوزه ترانزیت افغانستان تا حدودی در رقابت با یکدیگر هستند. پاکستان به دلایل مختلف از جمله اشتغال زایی، ایجاد درآمد و وابستگی به افغانستان به دنبال آن است که ترانزیت کالاهای افغانستان چه از طریق دریا و زمینی (هندوستان) را از کانال خود عبور دهد در حالی که چابهار را نیز برای خود یک رقیب می داند.

در این میان، هندی ها نیز با وجود سرمایه گذاری های صورت گرفته و قراردادهایی که با ایران امضا کرده اند تا مسیر ترانزیتی و حمل و نقلی خود را با افغانستان از طریق بندر چابهار انجام دهند، اما به گونه فعالانه اقدام نکرده و پای کار نبوده اند. اخیرا هم ما شاهد بودیم گندمی که قرار بود هندوستان به افغانستان ارسال نماید، تحت فشار پاکستان از طریق این کشور به افغانستان ارسال شد.

ایران باید به دنبال راهکار جدیدی برای فعال شدن بندر چابهار باشد

لذا از آنجایی که همه کشورها من جمله پاکستان به دنبال تامین منافع خود می باشند، به بندر چابهار به عنوان یک رقیب نگاه می کند. طالبان نیز با توجه به روابط تنگاتنگی که با پاکستان دارند، قطعا ترانزیت خود را از طریق پاکستان و بندر گوادر و کراچی انجام خواهد داد و جمهوری اسلامی نباید توقع داشته باشد که این کار از طریق چابهار صورت گیرد. لذا، ایران باید به دنبال راهکار جدیدی برای فعال شدن بندر چابهار باشد.

* چندی پیش وزیر کشور ایران از تشکیل کارگروه مشترک ایران و پاکستان برای پیشبرد همکاری‌های فی مابین خبر داد و گفت که مسئولان ایران و پاکستان از زمینه‌های خوب و موثر از جمله اراده سیاسی قوی برای توسعه و تعمیق همه جانبه روابط برخوردارند، به خصوص اینکه اساس برنامه های سیاست خارجی دولت مردمی و انقلابی سیزدهم در ایران نیز بر تقویت حسن همجواری با همسایگان استوار است، به همین دلیل به دنبال توسعه روابط با همسایگان از جمله پاکستان هستیم که از قضا همسایه بسیار مهمی در کنار ما محسوب می‌شود. از دیدگاه شما دو کشور تا چه اندازه در پیشبرد روابط دوجانبه به خصوص تجارت دوجانبه گام برداشته اند؟
در خصوص روابط دو کشور ایران و پاکستان، اگر کشور ثالث یا کشورهایی بر روی این روابط تاثیرگذار نباشند و مداخله و تنشهایی را ایجاد نکنند، مناسبات میان دو کشور در حال گسترش و رو به رشد است.

متاسفانه، در برهه هایی روابط این دو کشور متاثر از روابط دیگر بازیگران خارجی بوده که از آن جمله می توان به امریکا و کشورهای عربی مانند عربستان اشاره کرد. پاکستان از تنها مرزی که مطمئن است و آن را امن می داند، ایران است، زیرا این کشور در مرز با هند و افغانستان مشکل دارد.

از طرفی، ایران و پاکستان در رابطه با مسائل مرزی هیچگونه ادعایی ارضی نسبت به یکدیگر ندارند. همچنین، ایران اولین کشوری بوده که در سال ۱۹۴۷ پاکستان را پس از استقلال به رسمیت شناخته، در حالی که پاکستان نیز اولین کشوری بوده که در سال ۱۳۵۷، انقلاب اسلامی ایران را به رسمیت شناخته است.

در خصوص مسائل منطقه ای ، ایران و پاکستان در رابطه با مسائل افغانستان و موارد محدودی در رقابت با یکدیگر قرار دارند و در موارد بسیاری طرفین هماهنگ عمل کرده اند

بنابراین، در اکثر حوزه ها سطح مناسبات دوجانبه مطلوب بوده؛ یعنی در اکثر زمینه هایی که تحت تاثیر مداخلات کشور سومی قرار نگرفته، این روابط در حال گسترش بوده است، به طوری که دو کشور می توانند در بسیاری از حوزه ها از جمله انرژی مکمل یکدیگر باشند.

پاکستان می تواند نیازمندیهای انرژی و ال پی جی خود را از طریق جمهوری اسلامی که امن ترین و ارزانترین مسیر انرژی برای پاکستان است، تامین کند. اما، متاسفانه تحت فشار امریکا و کشورهای عربی، راه اندازی خط لوله صلح هنوز عملیاتی نشده است، در صورتی که پاکستان با قیمت بالا گاز را از قطر وارد می کند و گازی که از طریق این خط لوله صلح از طریق ایران تامین شود به مراتب ارزانتر است.

در رابطه با مسائل جهانی نیز دو کشور مواضع یکسانی دارند و جایی نبوده که در سطح بین الملل دچار تنش شده باشند. در خصوص مسائل منطقه ای نیز، ایران و پاکستان در رابطه با مسائل افغانستان و موارد محدودی در رقابت با یکدیگر قرار دارند و در موارد بسیاری طرفین هماهنگ عمل کرده اند. در بسیاری از مواقع دو کشور سعی کرده تا ملاحظات یکدیگر را مد نظر قرار دهند. به عنوان مثال، پاکستانی ها در بحث یمن به خاطر ملاحظاتی که با ایران داشتند، وارد نشدند در حالی که عربستان، پاکستان را تهدید کرده بود.

* رفتن عمران خان از سیاست پاکستان چه پیامدی برای طالبان و همچنین تاثیر در روابط با جمهوری اسلامی ایران دارد؟ چرا که محمد شهباز شریف عصر روز دوشنبه پس از انتخاب به عنوان بیست و سومین نخست وزیر پاکستان طی سخنانی بر عزم محکم دولت آتی این کشور برای تحکیم سیاست خارجی تاکید کرده است.

رفتن عمران خان از سیاست پاکستان چندان تاثیری بر طالبان و امارت اسلامی نخواهد داشت چرا حوزه طالبان و افغانستان تحت سیطره ارتش پاکستان است و سیاست گذاری و اجرای مسائل آنها از سالهای گذشته در اختیار ارتش این کشور است. لذا رفتن و آمدن عمران چندان بر روند کار طالبان تاثیرگذار نیست زیرا بنا بر شرایط منطقه ای، این پاکستان بوده که در رابطه با اجرای سیاستهای طالبان تصمیم گیری کرده است.

اما، در رابطه با روابط دولت جدید پاکستان با جمهوری اسلامی ایران زمانی که عمران خان به نخست وزیری رسید، یکی از محورهای اعلام شده در سیاستهای او بحث گسترش روابط دوجانبه با کشورهای دوست از جمله ایران بود. حتی در بعضی از سخنرانی های خود از امام خمینی و زندگی ساده و افکار ضد امپریالیستی ایشان بسیار تعریف و تمجید کرده بود. همچنین، او همواره سیاستهایی که جمهوری اسلامی در قبال استکبار داشت را تایید می کرد و مورد تاکید وی بود. لذا، پس از اینکه به منصب نخست وزیری رسید، به دنبال نزدیک شدن به ایران بود. اما در خصوص سیاست خارجی پاکستان تنها نخست وزیر تصمیم گیرنده نیست، بلکه ارتش، ISI و فشار کشورهای عربی و غربی بر تعیین سیاست خارجی پاکستان تاثیر گذار است.

به نظر می رسد رفتن عمران خان، تاثیرات منفی بر روابط ایران و پاکستان خواهد گذاشت

البته عمران خان قدمهای خوبی برای توسعه روابط با جمهوری اسلامی به خصوص در حوزه اقتصادی و راه اندازی بازارچه های مرزی برداشت. البته خاندان شریف سابقه خوبی در رابطه با ایران ندارند. زمانی که خاندان شریف بر سر کار بودند، روابط بسیار خوب و تنگاتنگی با عربستان داشتند. بر همین اساس، قطعا این روابط با عربستان، تاثیر منفی بر روابط با جمهوری اسلامی خواهد داشت. اما عمران خان به دنبال آن بود که روابط با جمهوری اسلامی را ورای فشارهای خارجی ببیند.

به نظر می رسد رفتن عمران خان، تاثیرات منفی بر روابط ایران و پاکستان خواهد گذاشت. جمهوری اسلامی باید منتظر بماند تا دولت جدید مستقر شود و سیاستهای خود را اعلام نماید. پس از تعیین خط مشی دولت جدید، ایران باید به برنامه ریزی برای روابط خود بپردازد. شهباز شریف در سخنرانیهای آتی خود در چند روز آینده سیاستهای جزئی تری خود را اعلام خواهد کرد و در این صورت ایران می تواند بر اساس آن موارد، دولت جدید را ارزیابی نماید.

با توجه روابط گرم شهباز شریف با آل سعود و رابطه ویژه با ترکیه، روابط پاکستان با جمهوری اسلامی تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. حتی، بسیاری از شرکتهای ترکیه ای که در لاهور مستقر هستند، از کانال شهباز شریف به فعالیت می پردازند. بنابراین، آمدن نخست وزیر جدید ممکن است حتی رقابت میان ایران و ترکیه را نیز تشدید کند.