سهم ناچیز ایران از بازار جهانی «صنعت حلال»؛ محبوبیت محصولات نزد مسلمان ها و غیر مسلمان ها

تهمینه غمخوار؛ بازار: رکود جهانی ناشی از پاندمی کرونا در طول دو سال گذشته، کشورهای مختلف اعم از مسلمان و غیر مسلمان را بر آن داشت تا در پی ایجاد و کشف فرصتها و ظرفیتهای جدید در بازارهای جهانی باشند تا به اقتصاد آسیب دیده خود کمکی کرده و از غوطه ور شدن در باتلاق رکود تا حدی رهایی یابند. یکی از صنایعی که شرکتهای گوناگون با فرهنگ های متفاوت، وارد شدند، صنعت حلال است.

امروزه علاوه بر مواد غذایی، این صنعت فراتر از بخش غذا گسترش یافته و شامل داروها، لوازم آرایشی، محصولات و لوازم بهداشتی، تجهیزات پزشکی و همچنین بخش های خدماتی مانند لجستیک، بازاریابی، رسانه های چاپی و الکترونیکی، بسته بندی، برندسازی، و تامین مالی شده، در حالی که البته بازار غذای حلال به عنوان یکی از سودآورترین و تأثیرگذارترین عرصه‌های بازار در تجارت جهانی غذای امروز در حال ظهور است. این بازار، با توجه به افزایش سالانه ۲.۲ درصدی جمعیت، تا سال ۲۰۵۰ حداقل ۳۰ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و یکی از پر رونق‌ترین بازارهای رو به رشد محسوب می‌شود.

غذای حلال به مواد غذایی و نوشیدنی هایی اطلاق می شود که کاملاً بر اساس قوانینی که در قوانین رژیم غذایی اسلام تأکید شده است، تهیه می شود. طبق این قانون مشروبات الکلی، خون، گوشت خوک، فرآورده های فرعی گوشت خوک و خون، حیواناتی که قبل از ذبح مرده اند و ذبح اسلامی نشده اند، حرام است. همچنین محصولات غذایی حلال در ظروفی بسته بندی و نگهداری می شوند که طبق دستورالعمل های مقرر پاک و پاکیزه شده اند.

طی چند سال گذشته، اقلام غذایی حلال در بین مصرف کنندگان مسلمان و غیرمسلمان مانند آمریکا، برزیل و استرالیا محبوبیت پیدا کرده است، زیرا از نشانه ای که بر روی این مواد غذایی حک شده نشانگر و تضمین ایمنی، بهداشت و قابلیت اطمینان بخش آن مواد غذایی تبدیل شده اند. به عنوان مثال، حیوانات حلال ذبح شده در مقایسه با بازرسی واحدی که روی سایر حیوانات معمولی انجام می شود، تحت دو بررسی بهداشتی قرار می گیرند.

پیش بینی می شود افزایش درآمد قابل تصرف در نتیجه توسعه اقتصادی کشورهای پیشرو اسلامی مانند اندونزی، مالزی، هند، پاکستان، نیجریه و ایران در سال های آینده بازار جهانی محصولات حلال را گسترش دهد

علاوه بر آن، در میان مصرف‌کنندگان غیر مسلمانی که حلال را با مصرف‌گرایی اخلاقی مرتبط می‌دانند، مقبولیت روزافزونی یافته است یعنی به گونه ای برند حلال در سطح جهان در حال توسعه است و کشورهای غیرمسلمان نیز علاقه‌مندی خود در ورود به تجارت در محصولات غذایی حلال را نشان داده‌اند، به طوری که در بازارهای اروپا محصولات حلال حدود ۳۰ درصد گران‌ تر از سایر محصولات مشابه به فروش می‌رسند.

علاوه بر این، چندین کشور اسلامی و غیراسلامی چارچوب‌های نظارتی سخت‌گیرانه‌ای را که متشکل از استانداردهای پذیرفته‌شده در سطح جهانی است، برای جذب شرکت‌کنندگان جدید در بازار اجرا می‌کنند. در چند سال اخیر و از جمله در اکتبر ۲۰۱۹، دولت اندونزی قوانین اجباری برچسب زدن حلال و صدور گواهینامه را معرفی کرد، به طوری که امروزه مصرف کنندگان اعم از شهروندان و مسافرین غیر اسلامی نیز غذای حلال را ترجیح می دهند.

شکوفایی صنعت تجارت الکترونیک، دسترسی آسان به محصولات غذایی دارای گواهی حلال را برای مصرف کنندگان تسهیل کرده است

با افزایش تقاضا، تولیدکنندگان سبد محصولات خود را با معرفی چندین ماده غذایی با ارزش افزوده از جمله هات داگ، سوپ، آب نبات، برگر، ساندویچ، کلوچه، خامه و پیتزا گسترش داده اند. در میان شرکتهای چند ملیتی، شرکت نستله ااز رهبران تجارت حلال در جهان است که از معتبرترین گواهینامه‌های حلال را برای محصولات غذایی صادر می‌کند و علاوه بر تمرکز در کشورهای اندونزی، مالزی و خاورمیانه در کشورهای غیر اسلامی نیز با برند حلال در حال فعالیت است.

علاوه بر این، شکوفایی صنعت تجارت الکترونیک، دسترسی آسان به محصولات غذایی دارای گواهی حلال را برای مصرف کنندگان تسهیل کرده است. همچنین، افزایش جمعیت مسلمانان در سراسر کشورها یکی از عوامل اصلی تقویت بازار غذای حلال است. علاوه بر این، افزایش درآمدهای مصرف کنندگان و مصرف فرآورده های گوشتی نیز باعث رشد این بازار شده است. تولید و تنوع بخشی و ارائه طعم های متنوع از سوی تولید کنندگان به مصرف کنندگان تأثیر مثبتی بر بازار جهانی داشته است. بر همین اساس، پیش بینی می شود افزایش درآمد قابل تصرف در نتیجه توسعه اقتصادی کشورهای پیشرو اسلامی مانند اندونزی، مالزی، هند، پاکستان، نیجریه و ایران در سال های آینده بازار جهانی محصولات حلال را گسترش دهد.

تعداد فزاینده پلتفرم‌های تجارت الکترونیک و خواربارفروشی الکترونیکی که گزینه‌های پرداخت آسان را در چندین محصول غذایی دارای گواهی حلال ارائه می‌کنند، به عنوان یکی دیگر از عوامل محرک رشد قابل توجه عمل می‌کنند. در واقع، پیشرفت فناوری و سرمایه گذاری در صنعت حلال جهانی تمرکز بازار آن را افزایش خواهد دهد. از نقش برجسته صنعت حلال در رویدادهای جهانی مانند المپیک نیز نمی توان چشم پوشی کرد. ورود استارتاپها و کارآفریننان به این بخش نیز در توسعه و رشد این بازار تاثیر گذار است.

فناوری های جدید تست غذای حلال توسط فرانسه و کیت فناوری نانو حسگر برای تشخیص حلال در مالزی استاندارد و کیفیت حلال را حفظ کرده است. بر همین اساس، تولیدکنندگان فعال در این صنعت در حال گسترش فعالیت های خود در کشورهای در حال توسعه هستند تا بازار دست نخورده را به دست آورند.

گروه IMARC (شرکت پیشرو در تحقیقات بازار است که گزارش های تحقیقات بازار و خدمات مشاوره ای را در سراسر جهان ارائه می دهد) ارزش مالی این بازار را در سال ۲۰۲۰ معادل ۷.۲ میلیارد دلار، در ۲۰۲۱ برابر با ۱۹۷۸ میلیارد دلار گزارش کرده، در حالی که این گروه انتظار دارد تا ارزش مالی این بازار تا سال ۲۰۲۷ به ۳۹۰۷.۷ میلیارد دلار برسد در حالی که نرخ رشد مرکب سالانه در طول سالهای ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۷ برابر با ۱۱.۲۴ درصد است.

همچنین؛ این شرکت پیشرو در تحقیقات بازار تحلیلی از روندهای کلیدی در هر زیربخش از بازار جهانی غذای حلال به همراه پیش‌بینی‌ها در سطح جهانی و منطقه‌ای از ۲۰۲۲-۲۰۲۷ ارائه و گزارش بازار را بر اساس محصول و کانال توزیع دسته بندی کرده است. دسته بندی این بازار نیز شامل نوع محصول و نحوه توزیع است. در دسته نوع محصولات مواد غذایی به دسته های گوشت، مرغ و غذاهای دریایی، میوه ها و سبزیجات، محصولات لبنی، دانه ها و غلات، روغن، چربی و موم، شیرینی جات و سایر مواد غذایی تقسیم بندی می شوند که در حال حاضر گوشت، مرغ و غذاهای دریایی ترجیح داده شده ترین محصولات غذایی در بازار هستند.

جداسازی بر اساس کانال توزیع شامل خرده فروشان سنتی، سوپرمارکت ها و هایپر مارکت ها و خرید آنلاین است. در حال حاضر سوپرمارکت ها و هایپرمارکت ها بزرگترین بخش را تشکیل می دهند که بر بازار تسلط دارند هر چند که شیوع همه‌گیری کووید-۱۹ منجر به تغییر فروش محصولات غذایی دارای گواهی حلال از کانال‌های توزیع سوپرمارکتی به پلتفرم‌های آنلاین شد.

بر اساس آمارهای دو سال گذشته، ظرفیت کشورهای منطقه منا یعنی خاورمیانه و شمال آفریقا در محصولات غذایی حلال حدود ۴۴۱ میلیارد دلار بوده، در حالی که ارزش بازار محصولات حلال کشورهای جنوب آسیا و شرق آسیا نیز به ترتیب ۲۳۸ میلیارد دلار و ۲۳۰ میلیارد دلار گزارش شده است

بر اساس تقسیم بندی منطقه ای نیز به آسیا و اقیانوسیه، خاورمیانه و آفریقا، اروپا، آمریکای شمالی و آمریکای لاتین تقسیم می شوند که از نظر جغرافیایی، آسیا_اقیانوسیه بازار پیشرو برای غذای حلال است که بیشترین سهم بازار را به خود اختصاص داده است. این رشد را می توان ناشی از حضور چندین نهاد نظارتی و ترکیبی از جمعیت مذهبی و فرهنگی در منطقه دانست. در حقیقت، آسیای شرقی، خاورمیانه و شمال آفریقا بازارهای اصلی هستند که حدود ۵۵ درصد از بازار جهانی را به خود اختصاص داده اند.

بر اساس آمارهای دو سال گذشته، ظرفیت کشورهای منطقه منا یعنی خاورمیانه و شمال آفریقا در محصولات غذایی حلال حدود ۴۴۱ میلیارد دلار بوده، در حالی که ارزش بازار محصولات حلال کشورهای جنوب آسیا و شرق آسیا نیز به ترتیب ۲۳۸ میلیارد دلار و ۲۳۰ میلیارد دلار گزارش شده است.

سهم ایران حتی با وجود این که پس از چین دومین تنوع غذایی جهان را دارد، در صنعت حلال از سالهای گذشته ناچیز بوده و تجاری سازی و برندسازی غذاهای محلی در کشور مغفول مانده است

همانطور که خاورمیانه و منطقه آسیای جنوب شرقی بازارهای اصلی این صنعت به شمار می روند، در میان کشورهای این منطقه از سالهای گذشته سهم ایران حتی با وجود این که پس از چین دومین تنوع غذایی جهان را دارد، ناچیز بوده (کمتر از یک درصد در سال ۲۰۲۰) و تجاری سازی و برندسازی غذاهای محلی در کشور مغفول مانده است.

حقیقت این است که برند حلال ایران در بسیاری از کشورها ناشناخته بوده و جمهوری اسلامی تنها برای صادرات کالای ایرانی از برند حلال استفاده می کند. همچنین، عدم آشنایی صادرکنندگان ایرانی با گواهی‌ های جهانی حلال و عدم دسترسی به روش‌های معاملاتی بدون ریسک برای صادرکنندگان از جمله دلایلی است که در کنار تحریم موجب شده تا سهم ایران در گردش مالی حلال ناچیز باشد.

بر همین اساس، ضرورت دارد تا جمهوری اسلامی علاوه بر ایجاد کمپین هایی جهت افزایش آگاهی سایر کشورها از برند حلال ایران، رایزنی ها و گفتگویی ها را با کشورهای سازمان‌های همکاری‌های اسلامی جهت ایجاد و افزایش بازارهای مشترک حلال انجام دهد تا از طریق راه اندازی تشکلها و سرمایه گذاری های مناسب در این زمینه، با توجه به تولید تمامی محصولات خود در حوزه حلیت بتواند سهم خود را در این صنعت افزایش دهد.

علاوه بر آن، ایران می تواند از طریق استفاده از ظرفیت حلال به رونق صنعت گردشگری خود در شرایطی که اقتصاد کشور تحت تحریم های یکجانبه امریکا قرار دارد، کمکی ارائه نماید و بازار حلال به عنوان موتور رشد اقتصادی کشور در نظر گرفته شود.