تهمینه غمخوار؛ بازار: رهبر معظم انقلاب اسلامی صبح روز چهارشنبه ۲۶ آبان ماه در دیدار نخبگان جوان و استعدادهای برتر علمی، نخبگان را نور چشمان ملت خواندند و با تأکید بر لزوم تمرکز جامعه علمی و نخبگان برای یافتن راه حل‌های علمی مشکلات مختلف افزودند: ظرفیت نخبگی جوانان ملت ایران، می تواند زمینه‌ساز پر کردن شکاف علمی کشور با علم جهانی، عبور از مرزهای جهانی علم، ایجاد تمدن نوین اسلامی و تحقق آینده درخشان کشور باشد.
رهبر انقلاب در میان بیانات خود به فناوری های نوین من جمله هوش مصنوعی نیز اشاره کردند، از این فناوری به عنوان یک مسئله مهم و آینده ساز نام بردند و تأکید کردند که این موضوع در اداره آینده دنیا نقش دارد و باید به گونه ای عمل کنیم که ایران جزء ۱۰ کشور برتر هوش مصنوعی در دنیا قرار بگیرد.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع به کارگیری فناوریهای نوین به ویژه هوش مصنوعی در ایران در جهت توسعه و پیشبرد اهداف اقتصادی، خبرنگار بازار گفتگویی را با «مهندس میثم عباسی» کارشناس آینده پژوهی فناوری های پیشرفته و تئورسین حوزه تعاملات انسان و ماشین های هوشمند ترتیب داده که مشروح مصاحبه را در ادامه می خوانیم:
* جایگاه فناوری های دیجیتال به خصوص هوش مصنوعی در جهان و به طور خاص در ایران چگونه است؟ در واقع، چگونه فناوری های هوشمند و دیجیتالی شدن، اقتصاد ایران را به سمت بهبود و پیشرفت سوق خواهند داد؟
پیش از بیان هر مسئله ای، باید بگویم که ما در جهان شاهد یک روند رو به رشد دیجیتال سازی هستیم که در حقیقت از دیجیتال سازی صرف عبور کرده و وارد فیجیتال یعنی ترکیب دو واژه فیزیکی و دیجیتال شده است. واقعیت این است که جهان امروز به سمت بهره برداری هرچه بیشتر از فناوری در عرصه های مختلف در حال حرکت است. موضوعاتی مانند نوآوری، فناوری های نوین و توجه به تربیت نیروی متخصص بومی تقریبا به مثلث تمرکز اصلی برنامه ریزان توسعه در کشورها تبدیل شده است.
بر همین اساس، تئوریسین های این حوزه معتقدند که بشر در یک محیطی زندگی می کند و به سر می برد که دارای سه بعد یعنی طول، عرض و ارتفاع است. آنها عقیده دارند که تزریق فناوریهای دیجیتال و روند رو به رشد آنها موجب می شود که انسانها در آینده، دنیای دیگری را نیز تجربه کنند؛ یعنی همزمان که در این دنیای فیزیکی زندگی می کنند، در دنیای مجازی نیز حضور دارند. لذا، این مسئله موضوع مهمی است که در آینده بیشتر هم مورد توجه قرار خواهد گرفت.
در همین راستا، فناوریهای دیجیتال بر روی بسیاری موضوعات و حوزه ها اعم از بهداشت و درمان، و فرآیندهای صنعتی، معدنی، انرژی و اقتصادی یعنی کسب و کارها و روند تجارت اثرگذار بوده که یکی از نقاط آینده دار در زمینه این فناوریهای دیجیتال، منطقه خاورمیانه است.
کشورهای حوزه خلیج فارس و شمال آفریقا از حداقل ده سال گذشته به تدریج به این موضوع پی برده اند که نمی توانند صرفا اقتصاد خود را بر اساس صادرات تک محصولی صادرات نفت و گاز بنیان گذاری کنند بلکه باید به دنبال بازار های جدید بر اساس ارائه محصولات جدید باشند و بر همین اساس اقتصاد خود را بر پایه تکنولوژی آن هم مبتنی بر دیجیتال قرار داده اند
خاورمیانه، به عنوان پیشرو در استفاده از فناوری برای بهینه سازی اقتصاد خود حرکت کرده است. کشورهای حوزه خلیج فارس و شمال آفریقا از حداقل ده سال گذشته به تدریج به این موضوع پی برده اند که نمی توانند صرفا اقتصاد خود را بر اساس صادرات تک محصولی صادرات نفت و گاز بنیان گذاری کنند بلکه باید به دنبال بازار های جدید بر اساس ارائه محصولات جدید باشند و بر همین اساس اقتصاد خود را بر پایه تکنولوژی آن هم مبتنی بر دیجیتال قرار داده اند.
در حقیقت، حجم سرمایه گذاری های کشورهای حاشیه خلیج فارس در زمینه توسعه زیرساختهای نوآوری و فناوری اطلاعات، زیرساختهای حوزه ICT، افزایش نفوذ دیجیتال و تربیت نیروی متخصص بومی در کنار واردات دانش فنی و تجهیزات، دارای شیب نمایی بوده است که نشانگر یک مرحله پیش بلوغ در درک اهمیت استفاده از فناوری در توسعه اقتصادی است. زمانی که این کشورها بر روی شهروندان خود سرمایه گذاری می کنند، در واقع یک نسل از متخصصینی را پرورش می دهند که هم موجب درآمدزایی می شوند و هم برای پذیرش آینده آمادگی دارند.
ایران به عنوان یکی از کشورهای مهم خاورمیانه می تواند در حوزه هوش مصنوعی نقش مهمی داشته و موثر عمل کند
بنابراین، دلیل آن که کشورهای در حال توسعه فناوریهای دیجیتالی را به عنوان الگوی توسعه برای خود در نظر گرفته اند، این است که با توسعه زیرساخت های دیجیتالی، دستیابی به بهبود نقاطی رشد اقتصادی که تعیین کرده اند، آسانتر و سریعتر رخ می دهد. در این میان، قطعا ایران هم به عنوان یکی از کشورهای مهم خاورمیانه می تواند در این حوزه نقش مهمی داشته و موثر عمل کند.
در پاسخ به تاثیر این فناوری در پیشبرد اقتصاد ایران، باید بگویم که فناوریهای هوشمند مانند هوش مصنوعی، به عنوان فناوریهای تحول آفرین شناخته می شوند که به هر پروسه و فرِآیندی تزریق شوند، سطح آن پروسه را تا چند مرحله افزایش و توسعه می دهند. با نگاهی به تاریخ در میابیم که زمانی اختراع موتورهای بخار، تحول آفرین بود و زمانی دیگر ساخت پردازنده های سیلیکونی و مدارات اس ام دی موجب تحول و تغییر شده بود. این رویه در حال تداوم بوده که به هوشمند مصنوعی رسیده است.
هوش مصنوعی با الگو برداری از ویژگی های شناختی هوش (عمدتا هوش انسانی) مانند یادگیری و حل مسئله سعی در ارائه جایگزینی ماشینی برای آن دارد. مطابق با تعریفی که دو بنیانگذار این رشته یعنی مینسکی و مَک کارتی ارائه کرده اند، هوش مصنوعی به دنبال طراحی و بکارگیری سیستم ها و فرآیند هایی است که با استفاده از آنها بتوان وظایفی را انجام داد که به صورت کلاسیک توسط هوش انسانی پردازش و مدیریت می شوند.
در حقیقت، هوش مصنوعی یک فناوری تحول آفرین است که دارای چند ویژگی خاص است: ۱) سرعت محاسبات را بسیار بالا می برد ۲) از قابلیت پیش بینی برخوردار است که در بسیاری از حوزه های اقتصادی و تجاری قابل استفاده است ۳) امکان استخراج ویژگیهای خاص توسط این فناوری وجود دارد که برای پروسه های اقتصادی سودمند است ۴) موجب افزایش دقت عملیات پروسه ها و فرآیندهای اداری می شود که در سیستم های خدمات رسانی شهری و اقتصادی کاربرد دارد.
بر همین اساس، سیستمهای دولتی در کشورهایی نظیر چین، سنگاپور و چین، در حال استفاده از هوش مصنوعی هستند. برای نمونه، در چین، سیستمی برای اعتبار سنجی وام گیرنده ها وجود دارد که از این فناوری استفاده می کنند. همچنین، در گمرک کره جنوبی نیز هوش مصنوعی به کار گرفته می شود.
بنابراین، هوش مصنوعی در صورت پیاده سازی درست می تواند در بهبود و پیشرفت اقتصاد ایران، نقش موثری ایفا نماید.
* ظرفیت های فناوری های نوین در تغییر شکل و رویه بازار در ایران چگونه است؟
در ابتدای صحبتهای خود، اشاره کردم که در سطح جهان، ما شاهد یک روند دیجیتال سازی هستیم و بسیاری از کسب و کارها، به سمت هوشمند شدن حرکت کرده اند. نوع ارائه خدمات، توزیع و پشتیبانی آنها در بسیاری از مشاغل و کسب و کارها تغییر یافته است. ایران هم از این موضوع مستثنی نیست. نمونه بازر دیجیتالی شدن کسب و کارها و خدمات در کشورمان، وجود تاکسی های اینترنتی هستند که به سرعت توسعه یافته و مورد استقبال و استفاده مردم قرار گرفته اند.
فناوریهای دیجیتال می توانند بر روی بازارهای تجاری ایران و کسب و کارهای هوشمند و مبتنی بر هوش مصنوعی اثر گذار باشند به طوری که در پاسخگویی به نیاز ارگانهای مختلف موثر عمل کنند و همچنین برای فعالیتهای تجاری سودمند باشند
در حقیقت، روند حمل و نقل و خدمات رسانی درون شهری تغییر یافته و این موضوع نشان می دهد که ایران از ظرفیت پذیرش دیجیتالی شدن و هوشمند سازی برخوردار است؛ چرا که ذائقه خرید مصرف کنندگان از طریق این سیستم ها و فروشگاهای اینترنتی دچار تغییر و تحول شده است.
علاوه بر آن، فناوریهای دیجیتال می توانند بر روی بازارهای تجاری ایران و کسب و کارهای هوشمند و مبتنی بر هوش مصنوعی اثر گذار باشند به طوری که در پاسخگویی به نیاز ارگانهای مختلف موثر عمل کنند و همچنین برای فعالیتهای تجاری سودمند باشند.
من معتقدم که اگر بهره گیری از ظرفیت های داخلی و این موضوع در ایران جا بیفتد، می تواند یک بازار کار بسیار مناسب را برای متخصصین این حوزه ایجاد کند. همچنین، اگر یک برنامه ریزی درست باشیم، می توانیم از بسیاری از ظرفیتهای ایرانیان خارج از کشور که در شرکتهای مختلف فناوری کار می کنند و موفق عمل کرده اند، استفاده کرده و بهره مند شویم.
به نظر من، مهمترین موضوع در این میان، ایجاد خط مشی صحیح و یک سیاست گذاری است که در این صورت بتوانیم از پتانسیلهای فناوریهای نوین از جمله هوش مصنوعی بهره کافی را ببریم.
* نخبگان و دانشگاهیان کشور اگرچه معتقدند حق هوش مصنوعی در ایران ادا نشده و این فناوری مورد غفلت واقع شده است، اما، عده‌ای نیز بر این باورند که در مواردی در سطح قابل‌قبولی از ظرفیت هوش مصنوعی استفاده شده است، چرا با وجود توانمندی نخبگان و بدنه علمی کشور در گسترش و توسعه هوش مصنوعی هنوز این فناوری در بخش‌های مختلف، یک فناوری وارداتی است و برای بومی سازی آن اقدامی صورت نگرفته است؟
بسیاری از مفاهیم صنعتی، تجاری، علمی و فناوری در سطح جهان، به یکدیگر وابسته هستند، به طوری که ما شاهد تلفیق این مفاهیم با یکدیگر هستیم. زمانی که ما در خصوص فناوری صحبت می کنیم، در واقع در رابطه با یک صنعت سخن می گوییم یا هنگامی که نام یک مفهوم صنعتی را بیان می کنیم، در حال بیان یک مفهوم اجتماعی نیز هستیم. همه این حوزه ها به خصوص از سال ۲۰۱۷ به بعد که بحث نسل چهارم جهان مطرح شد، به سمت تلفیق با یکدیگر در حال حرکت هستند.
زمانی که ما در خصوص یک فناوری خاص صحبت می کنیم و اینکه چرا در کشورمان حق این موضوع به درستی ادا نشده، در میابیم که این مسئله نشات گرفته از چندین موضوع است. ما در ابتدا باید ببینیم که پیش نیازهای ورود این فناوری به کشور و زیرساختهای آن فراهم و مهیا بوده یا خیر؟ و یا ما از نیروی متخصص بومی کافی برخوردار بوده ایم و یا در حال حاضر هستیم؟ همچنین آیا طرحهایی که برای فناوری ارائه می شوند، جایی برای پیشرفت دارند یا خیر.
بحث هوش مصنوعی در مجامع آکادمیک بسیار داغ بوده و مقالات متنوعی از سوی دانشگاهیان و محققین در زمینه اپلیکیشن های کاربردها و مبانی آن منتشر شده است. اما در سطح مصرف کننده ها که شامل وزارت خانه ها و ادارات می شود، گاها شناختی از این موضوع قابل مشاهده نیست
در سالهای اخیر، بحث هوش مصنوعی در مجامع آکادمیک بسیار داغ بوده و مقالات متنوعی از سوی دانشگاهیان و محققین در زمینه اپلیکیشن های کاربردها و مبانی آن منتشر شده است. اما در سطح مصرف کننده ها که شامل وزارت خانه ها و ادارات می شود، گاها شناختی از این موضوع قابل مشاهده نیست. متاسفانه ما شاهد هستیم که هوش مصنوعی را با فناوری اطلاعات اشتباه می گیرند.
هوش مصنوعی برای توسعه خود به چندین پارامتر اساسی نیازمند است. در سطح آکادمیک، دانشکده های ما باید در حوزه کامپیوتر و ریاضیات فعال باشند. همچنین، در حوزه کاربردها، دانشکده ها و موسسات فنی باید فعالانه عمل کنند ضمن اینکه در حوزه علوم انسانی نیز فعال باشند.
مهم تر از این موضوعات، سفارش دهنده ها یا اوردرها هستند که در حقیقت یک سفارش دهنده یا ارگانی باید باشد و تقاضای خود را برای استفاده از هوش مصنوعی در فرآیندهای بروکراتیک بیان کند. در حال حاضر، رغبتی در میان سازمانها، ارگانها، مجموعه های دولتی، مراکز تحقیقاتی مرتبط با دولت و همچنین شرکتهای خصوصی در زمینه هوش مصنوعی و کاربردهای آن ایجاد شده که یک از نظر من، خبر خوبی است و حرکتهای خوبی از سوی آنها قابل مشاهده است، زیرا به سمت بهره گیری از هوش مصنوعی، بومی سازی و تدوین سیاست گذاری آن در حال پیش رفت هستند.
در بحث بومی سازی اینگونه نیست که به تعبیر عامیانه ما یک تکنولوژی را سوار بر کامیون کنیم؛ بلکه، مهمترین عامل برای بومی سازی تکنولوژی این است که زیرساختهای فیزیکی و انسانی آن را تامین کنیم. همچنین، زیرساختهای علمی و آکادمیک را در کنار نرم افزارها و سخت افزارهای این فناوری، باید در نظر گیریم. البته مهم تر از این مسائل نیاز ما به داشتن قشر تعلیم دیده ای است که در برای نمونه در حوزه برنامه نویسی فعالیت کنند. بنابراین، به نظر من، باید در رابطه با این موضوع، زمان زیادی صرف شده و یک سرمایه گذاری اساسی انجام شود.
* رهبر انقلاب در سخنرانی خود در جمع نخبگان، از «هوش مصنوعی» به عنوان یک مسئله مهم و آینده ساز نام بردند و تأکید کردند: این مسئله در اداره آینده دنیا نقش دارد و باید به گونه ای عمل کنیم که ایران جزء ۱۰ کشور برتر هوش مصنوعی در دنیا قرار بگیرد. پیشنهاد شما به عنوان یک پژوهشگر فعال حوزه فناوری در ارتقاء جایگاه ایران در دولت سیزدهم چیست؟
هوش مصنوعی به عنوان آینده همه موضوعات و حوزه ها یاد می شود. تا کنون هم، بیشتر تمرکز موسسات و اندیشکده ها در خارج از کشور بر روی استفاده از این فناوری در فرایندهای مختلف استوار شده است. کشورهایی مانند امریکا، روسیه و چین به شدت مشغول و سرگرم سرمایه گذاری بر روی استفاده از هوش مصنوعی و توسعه آن، مبتنی بر الگوهای سیاسی و ایدئولوژی خود هستند که بتوانند از این ابزار در جهت منافعشان استفاده نمایند.
بر همین اساس، پیش بینی هایی صورت گرفته است که جنگ آینده بر سر هوش مصنوعی خواهد بود و کشوری که در این خصوص قوی تر است می تواند تعیین کننده باشد. نه تنها هوش مصنوعی بلکه کشوری که در ۱۰ سال آینده از نظر تکنولوژیکی قدرتمند باشد، در سایر زمینه ها از جمله قدرت ژئوپلیتیکی و هژمونی قدرت خود و مواردی مانند آن از جمله روابط دیپلماتیک خود می تواند موفق تر عمل کند.
بنابراین، این مسئله یک واقعیت است که دنیا در حال سوق داده شدن به سمت هر چه بیشتر از این فناوری است.
پیشنهاد من برای دولت سیزدهم این است که از ظرفیتهای نخبگان این حوزه با تشکیل کارگروههای عملیاتی استفاده شود که این کارگروهها، تجربیات و برنامه های خود را بیان کنند. همچنین، مجموعه ای از برنامه های عملیاتی و نه صرفا برگزاری همایش ها، در سطح نخبگانی برای استفاده از ظرفیتهای بومی در این فناوری تدوین شود.
از دیدگاه من، در سطح عمومی نیز، باید به تدریج یک جو و فضای عمومی ایجاد شود تا مردم با این فناوری آشنا شوند، همانطور که در بحث نانوتکنولوژی خوشبختانه روند رو به رشدی در کشورمان ایجاد شد. اکثریت جامعه ایرانی با مفاهیم نانوتکنولوژی آشنایی دارند. این موضوع بسیار خوبی است، ضمن اینکه کشورما جزء کشورهای پیشرو در این حوزه است. ما المپیادهای مختلفی را در این زمینه داریم و دانشجویان و دانش آموزان ایرانی ایده ها و طرح های خوبی را در حوزه نانو ارائه کرده اند.
لذا، همین روند، باید برای هوش مصنوعی نیز اجرایی و عملیاتی شود تا کم کم چه در سطوح نخبگانی و چه عمومی، آشنایی خوبی از مفاهیم این فناوری و کاربردهای آن داشته باشیم. از نظر من، دولت باید بر روی این موضوع سرمایه گذاری داشته باشد، زیرا اهوش مصنوعی در حال طی کردن روند بسیار سریعی است که اگر ما در این روند تاخیر داشته باشیم، متاسفانه به دلیل رشد جهشی که این فناوری دارد، عقب خواهیم ماند.
نظر شما