تهمینه غمخوار؛ بازار: دریای مدیترانه به دو حوزه شرقی و غربی تقسیم شده است. منطقه مدیترانه شرقی به دلیل برخورداری از شرایط استراتژیک، موقعیت مهم جغرافیایی و منابع انرژی، به عنوان منطقه ویژه ای در نظر گرفته شده که در طول دو سال گذشته مناقشه قدرت را در سطح منطقه غرب آسیا ایجاد کرده است.
دلیل برخورداری از این موقعیت مهم ژئواستراتژیک و ژئوپلتیک برای این حوزه، مجاورت دریای مدیترانه با سه قاره و نزدیکی با یونان، سوریه، لبنان، مصر، فلسطین اشغالی و خصوصا ترکیه و همچنین قرار گرفتن جزیره قبرس در قلب این منطقه که از منابع عظیم نفتی، گازی و هیدروکربن برخوردار است، به محل تقابلی برای رویکردهای سیاسی و امنیتی کشورهای قدرتمند به خصوص آمریکا تبدیل شده است.
از سوی دیگر، از دیدگاه برخی از کارشناسان، دریای مدیترانه شرقی یکی از مناطقی است که اتحادیه اروپا در تعیین سیاست مشترک اروپایی از مدتها پیش دچار مشکلاتی شده است. کشورهای اتحادیه اروپا در رابطه با اکتشاف و استخراج منابع گاز طبیعی و نفتی دریای مدیترانه شرقی و تعیین حریم دریایی براساس حقوق بین المللی دچار اختلاف نظر هستند که این اختلافات باید براساس مشروعیت و حقانیت کشورهای ساحلی و به صورت مذاکرات سیاسی و دیپلماتیک حل شود، اما اختلافات کشورهای ساحلی مانع حل اختلافات از طریق گفتمان سیاسی است.
در همین راستا و با توجه به اهمیت بسزای تحولات این منطقه و ارتباط آن با دیگر مناطق که متاثر از این حوزه قرار می گیرند، خبرنگار بازار گفتگویی را با «سیامک کاکایی» کارشناس مسائل ترکیه ترتیب داده که در ادامه میخوانیم:
* نقش مدیترانه شرقی از حیث جغرافیای سیاسی و منابع انرژی چیست؟
دریای مدیترانه و به خصوص بخش شرقی آن که به «مدیترانه شرقی» موسوم است، به یکی از مناطق مهم و دارای اهمیت ژئوپلیتیکی تبدیل شده است. در چند سال گذشته، اکتشاف منابع نفت و گاز در مدیترانه شرقی طرفها و کشورهای ساحلی را وارد مراحل جدیدی از تنش کرده است.
به غیر از مسئله قبرس و اختلافات ترکیه و یونان در دریای اژه در سالهای اخیر بحران لیبی و تحرکات و سیاست نظامیگرانه ترکیه در این منطقه اوضاع را تغییر داده است. توافق نظامی ترکیه و لیبی و توافقنامه دو کشور در باره منطقه انحصاری اقتصادی، تعبیر جدیدی را در رابطه با منطقه انحصاری اقتصادی بوجود آورده است. ترکیه عضو کنوانسیون حقوق دریاهای مصوب ۱۹۸۲ نیست و این موضوع بحثی است که گاهی منتقدان نسبت به نوع توافقنامه ای که میان ترکیه و لیبی امضا شده، مطرح می کنند.
* جنابعالی به عدم عضویت ترکیه در کنوانسیون سازمان ملل در مورد قانون دریا (۱۹۸۲) اشاره کردید. آیا این کشور به طور قانونی می تواند در توافقنامه های دوجانبه به حقوق این کنوانسیون اعتماد کند؟
یکی از دلایلی که سبب شد تا ترکیه به سیاست نظامی گری در منطقه مدیترانه شرقی روی آورد، از دیدگاه خود مقامهای ترک این بوده که کشورهای این منطقه نسبت به حقوق و منافع ترکیه در بهره برداری از منابع انرژی مدیترانه شرقی بی توجه بوده اند. آنها همچنین به توافق مجمع گازی که میان مصر، قبرس، یونان، ایتالیا، اردن، فلسطین و همچنین رژیم صهیونیستی منعقد شد، اشاره کرده اند که اهمیتی به ترکیه داده نشده است.
آنکارا توافق نامه های تعیین مرز قبرس جنوبی با اسرائیل، مصر و لبنان را قبول ندارد و موضع مشترک آنها با یونان در برابر ادعاهای مناطق ویژه اقتصادی در مدیترانه شرقی را تجاوز به حقوق اقتصادی و حق حاکمیت ترکیه قلمداد می کند
از طرفی، اکتشاف منابع انرژی در حوزه مدیترانه اهمیت این منطقه را به طور فزاینده ای بالا برده است. بر اساس تحقیقات انجام شده در فاصله بین قبرس، سوریه، لبنان و فلسطین اشغالی حدود ۱.۷ میلیون بشکه نفت و ۳.۴۵ تریلیون متر مکعب گاز طبیعی تخمین زده شده است.
آنکارا توافق نامه های تعیین مرز قبرس جنوبی با اسرائیل، مصر و لبنان را قبول ندارد و موضع مشترک آنها با یونان در برابر ادعاهای مناطق ویژه اقتصادی در مدیترانه شرقی را تجاوز به حقوق اقتصادی و حق حاکمیت ترکیه قلمداد می کند. آنکارا همچنین قبرس جنوبی را به عنوان نماینده قبرس ترک نشین به رسمیت نمی شناسد.
از آن جایی که منطقه قبرس ترک نشین سالها است که در کنترل ترکیه است، پس از انعقاد قرارداد مجمع گازی، ترکیه ناوگان و کشتی های حفاری را به منطقه قبرس اعزام کرد و خود این مسئله تبدیل به تنشی جدید شد. از طرفی، سالهاست که بحث فلات قاره از سوی قبرس و ترکیه مطرح شده، در حالی که ترکیه این موضوع را حق خود و قبرس می داند تا در این منطقه اقدام به اکتشاف منابع انرژی کند؛ اما دیدگاه یونان، قبرس جنوبی و کشورهای اروپایی از جمله فرانسه کاملا متفاوت است و این موضوع یکی از نقاط اختلاف برانگیزی است که در مدیترانه شرقی قابل مشاهده است.
* اهمیت منابع انرژی مدیترانه شرقی برای کشورهای ساحلی به چه میزان است؟ نقش یونان، قبرس و ترکیه در ارتباط با یکدیگر چگونه است؟
مدیترانه شرقی و در کل منطقه مدیترانه به لحاظ جغرافیایی و ژئوپلیتیکی حائز اهمیت است. زمانی که به نقشه این منطقه نگاهی می افکنیم، در واقع کاملا مشخص است که چه تعداد کشور دارای ساحل هستند و چه نوع نگاه و تعریفی نسبت به منافع خود قائل هستند. بسیاری از این تعاریف محل نزاع در دهانه مدیترانه شرقی و دریای اژه است که سالیان سال اختلافات ترکیه و یونان به مناقشه ای جدی تبدیل و بیشتر جلوه گر شده است.
در این منطقه، در رابطه با جزایری که مربوط به یونان است و نسبت به دستیابی به دریای سرزمینی و منابع موجود، دو کشور یونان و ترکیه با یکدیگر همخوانی نداشته و هریک تعاریف خود را دارند.
بحث دوم به منطقه قبرس بر می گردد که هم موقعیت ژئوپلیتیکی دارد و هم دارای موقعیتی استراتژیک برای ترکیه است که به عنوان یک آبراه مهم در نظر گرفته می شود. از آنجا ترکیه با انعقاد یک توافق مهم نظامی با لیبی، موقعیت نظامی خود را با لیبی در این منطقه تقویت کرده است. این موضوع موجب نگرانی کشورهای دیگر از جمله اتحادیه شده است.
ترکیه خود را محق می داند که به عنوان یک هاب انرژی برای انتقال گاز و منابع انرژی مدیترانه شرقی مطرح شود. اما در این منطقه نقش یونان پررنگ تر است و کشورهای اروپایی از جمله ایتالیا و فرانسه نگاه دیگری به این منطقه دارند
بنابراین، در آینده نسبت به ژئوپلیتیک مدیترانه شرقی بیشتر خواهیم شنید. به خصوص، بحث چگونگی اکتشاف و بهره برداری و انتقال منابع انرژی که برای کشورهای این حوزه اهمیت حیاتی دارد. ضمن اینکه در خصوص خطوط انتقال انرژی که تا کنون بحث، تبادل نظر و طراحی هایی ارائه شده است.
در بخشی از آن، نقشی برای ترکیه لحاظ نشده که مورد اعتراض آنکارا است. ترکیه خود را محق می داند که به عنوان یک هاب انرژی برای انتقال گاز و منابع انرژی مدیترانه شرقی مطرح شود. اما در این منطقه نقش یونان پررنگ تر است و کشورهای اروپایی از جمله ایتالیا و فرانسه نگاه دیگری به این منطقه دارند.
مدیترانه شرقی از سه منظر استراتژیکی به لحاظ امنیتی_نظامی، ژئوپلتیکی به لحاظ جغرافیای سیاسی آن و ژئواکونومیکی به لحاظ اقتصادی و منابع انرژی قابل بررسی و تحلیل و ارزیابی است. همچنین باید هر سه اهمیت و تاثیر آن بر فرآیند شرایط این منطقه، تعامل و چالش میان بازیگران منطقه، نوع نگاه بازیگران بین المللی یعنی اروپایی ها، آمریکا و روس ها و همچنین نیم نگاهی از سوی چین به مدیترانه را باید توجه قرار داد.
* در خصوص سیاستهای ترکیه در مدیترانه شرقی چه نکات قابل توجهی وجود دارد؟ ترکیه در این منطقه به دنبال چیست؟
در ارتباط با سیاستهای ترکیه در مدیترانه شرقی، نکات مهم و قابل بحثی وجود دارد. نخست آنکه، ترکیه در سالهای اخیر در چارچوب سیاست دریایی خود ضمن نگاه به مدیترانه و شمال آفریقا، اقدام به انعقاد قرارداد دریایی و نظامی با لیبی کرده است .
ترکیه تفاهم نامه «توافق نامه همکاری امنیتی و نظامی» را برای تعیین مناطق صلاحیت دریایی در مدیترانه شرقی با دولت وفاق ملی لیبی به رهبری «فائز سراج» امضاء کرد. این قرارداد موجب شده تا ترکیه و لیبی دارای خط و مرز ساحلی دریایی شوند که این عنوانی است که مقامهای ترکیه به کار برده اند.
قبرس، یونان، مصر، اسرائیل، فرانسه، ایتالیا، اتحادیه اروپا، ایالات متحده آمریکا و روسیه به شدت به توافق نامه واکنش نشان داده، آن را محکوم کرده و با دادن یادداشت به سازمان ملل خواستار لغو آن می شوند. با این حال، ترکیه و لیبی قبلاً آن را به سازمان ملل اعلام کرده اند.
مسئله مهم دیگری اعلام سیاست دریایی ترکیه تحت عنوان «دکترین میهن آبی» است که ترکها یک محدوده دریایی را در مدیترانه شرقی تعریف کرده اند، در حالی که این محدوده مورد مناقشه است و عملا ترکیه در قالب این دکترین شرایطی را برای اعمال نفوذ و قدرت خود طراحی کرده است.
ترکیه مدعی است که مساحت میهن آبی مورد نظر ۴۶۲ هزار کیلومتر مربع را شامل می شود و ترکیه حقوق انحصاری بهره برداری از منابع را در این محدوده دارا است. این مسئله نه تنها به تنشهای دریایی میان ترکیه و یونان دامن خواهد زد، بلکه منجر به بغرنج تر شدن مسئله قبرس خواهد شد که از آن طرف همکاری های دریایی ترکیه و لیبی هم پوشش داده خواهد شد.
مدیترانه شرقی، منابع انرژی و تمام ویژگی های این منطقه شرایط را به سمتی می برد که منازعاتی در آنجا ایجاد شود به طوری که نوع نگاه بازیگران منطقه ای و بین المللی می تواند عامل تشکیل یک بحران منطقه ای نیز باشد
بنابراین؛ نوع نگاه کشورهایی مانند مصر، یونان، قبرس، کشورهای حاشیه مدیترانه شرقی و حتی اروپاییها در آینده چالش برانگیز خواهد بود، زیرا این کشورها این موضوع را در خصوص ترکیه نپذیرفته اند و حتی مغایر با حقوق دریاها می دادند. اما ترکیه با اتخاذ این سیاست تهاجمی به دنبال آن است که بتواند طرفین را متقاعد به ورود به مذاکره برای رسمیت دادن به حقوق و منافع ترکیه در بهره برداری از انرژی است. در همین راستا، آنکارا بحث تقسیم و توزیع عادلانه منابع انرژی به میان می آورد.
ترکیه همین مفهوم را از قانون حقوق دریاها گرفته که بحث از انصاف و عادلانه بودن را مطرح می کند. به هر حال مدیترانه شرقی، منابع انرژی و تمام ویژگی های این منطقه شرایط را به سمتی می برد که منازعاتی در آنجا ایجاد شود به طوری که نوع نگاه بازیگران منطقه ای و بین المللی می تواند عامل تشکیل یک بحران منطقه ای نیز باشد؛ مگر آنکه مذاکرات و توافق جمعی میان آنها حاصل گردد تا به یک نظام حقوقی در ارتباط با بهره برداری از منابع این منطقه دست یابند.
در کنار آن، مشکلاتی مانند مسئله قبرس و دریای اژه همچنان پابرجا است و به این آسانی قابل حل و فصل نیست. همچنین، اگر بحث لیبی را هم اضافه کنیم، سیاست های ترکیه در این منطقه تنش زا می باشد.
نظر شما