ثریا آسایش؛ بازار: آب، دلیل درگیری‌های گوناگون و منشأ بسیاری از جنگ‌ها در طول تاریخ بوده است. گذشت زمان و افزایش جمعیت این بحران را عمیق‌تر کرده و امروزه آب فقط بحران دولت‌ها نیست، بلکه تنش‌های روستایی را شامل شده و با توجه به عمق مسئله، در ابعاد گسترده‌تری بحران ایجاد کرده است.
با توجه به قرارگرفتن ایران در یک منطقه نیمه بیابانی تبعات بی‌آبی در کشور محسوس شده است. در این میان، استان یزد با توجه به جغرافیای خود بیشتر دچار بحران است. مصرف آب در بخش‌های مختلف استان متغییر است. بخش کشاورزی و صنعت رقابت تنگاتنگی در مصرف آب دارند، البته بخش کشاورزی در این امر پیشتاز است.
نیاز به یک روش اصولی در مدیریت مصرف آب بخش‌های مختلف یزد به شدت احساس می‌شود زیرا آبیاری غرقابی همچنان در بخش کشاورزی وجود دارد و صنعت نیز با آسیب‌های که به آب‌های زیرزمینی وارد کرده موجب کاهش سطح آب و آلودگی آن شده است؛ بنابراین استفاده از روش‌های نوین و علمی برای بهره برداری بهینه آب ضروری به نظر می‌رسد.
نیاز به یک روش اصولی در مدیریت مصرف آب بخش‌های مختلف استان یزد به شدت احساس می‌شود
معضل اساسی آب در کشور مدیریت نادرست است. بی برنامگی و شلختگی در مدیریت آبی کشور ملموس می‌باشد و این بی‌برنامگی به مدیریت آبی استانها نیز منتقل شده است. یزد همواره در زمینه مدیریت آب در کشور پیشرو بوده و قنات یکی از نمادهای آن محسوب می‌شود ولی امروزه با توجه به گسترش شهرها و صنایع، افزایش جمعیت و مهاجرت‌ها دیگر نمی‌توان مانند گذشته آب یزد را تأمین کرد و نیاز به یک برنامه مدون و مدرن احساس می‌شود.
طبق گفته کارشناسان، اگر در مدیریت چالش‌های آبی تغییر دیدگاه صورت نگیرد در مدت زمان کوتاهی مناقشه‌ها و مهاجرت‌های گسترده، کشور و در ابعاد کوچکتر استان را فرا خواهد گرفت. استفاده از کارشناسان آب و اجرای برنامه‌های کارشناسی‌شده شاید راه گریزی بر این مشکلات باشد و معضلات آب در شهرها را به تعویق بیندازد. از این رو پای صحبت حسین ملکی نژاد، دبیر کانون تفکر آب و استاد دانشگاه یزد نشسته‌ایم.
* منابع آبی یزد دچار چه چالش‌هایی است؟
مجوزهای بی‌شماری که برای برداشت آب از چاه‌ها در دهه‌های گذشته صادر شده منجر به کم شدن ذخایر آب زیرزمینی استان شده است. بسیاری از چاه‌ها در ابتدای ورودی چاه به آب می‌رسیدند اما اکنون در عمق ۲۰۰ متری آبی وجود ندارد.
کاهش میزان برداشت آب از سفره های زیرزمینی باید در اولویت قرار گیرد در صورت متوقف نشدن این روند استفاده از روش‌های نوین برای کاهش مصرف آب نیز کارایی ندارد. کاهش میزان برداشت آب از چاه‌ها محور اصلی برنامه‌های استان و وزارت نیرو است که سهم بخش کشاورزی به شدت کاهش داده شده و دلیل اصلی آن نبود آب و خشک شدن دشت‌ها است.
* مدیریت منابع آبی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
کشاورزی، صنعت، شرب و بهداشت بخش‌های اصلی مصرف کننده آب هستند و کیفیت آبی که در شرب و بهداشت استفاده می‌شود با آب کشاورزی و صنعت فرق می‌کند و اگر مدیریتی در آب استان اعمال می‌شود به علت نبود آب است. مدیریت غلط عمده‌ترین مشکل آب در کشور است. همچنین فرهنگ درست مصرف وجود ندارد و مدیریت صحیح از ابتدا اعمال نشده و در یک بستر نامناسب پیش رفته است. در صورتی هم که قصدی برای اصلاح وجود داشته باشد، به علت کج بودن مسیر از ابتدا راه به جایی نمی‌برد.
مجوزهای بی‌شماری که برای برداشت آب از چاه‌ها در دهه‌های گذشته صادر شده منجر به کم شدن ذخایر آب زیرزمینی استان شده است
اکنون آب علت جنگ بین دو استان و حتی دو محله شده و دیگر مسئله بین دولت‌ها نیست و ابعاد بحران آب گسترده تر شده زیرا نیاز اصلی بشر استو در صورت عدم مدیریت آب مشکلات آینده بیشتر خواهد شد.
* انتقال آب به یزد چه تأثیری در کاهش منابع آبی استان‌های منبع مثلأ اصفهان دارد؟
زمانی زاینده رود پرآب بود و آبرسانی به کل اصفهان را انجام می‌داد. از ورزنه و شرق اصفهان عبور و به باتلاق گاوخونی می‌ریخت و درطول مسیر، آب قنات‌ها، چاه‌ها و سفره‌های زیرزمینی را تامین می‌کرد. دبی رودخانه زاینده رود به طور متوسط ۲۲ متر مکعب است که دو مترمکعب آن به استان یزد منتقل و ۲۰ متر مکعب آن باقی می‌ماند و به دیگر نقاط اصفهان می‌رسید.
* دلیل اعتراض ساکنان شرق اصفهان به انتقال آب به یزد چیست؟
به علت نرسیدن آب به مناطق شرق اصفهان ساکنان آن مناطق دلیل را انتقال آب به یزد می‌دانند در حالی که از مجموع ۵۰ تا ۶۰ میلیون مترمکعب حجم آبی که در رودخانه زاینده رود وجود دارد فقط سالی دو متر مکعب آب به یزد منتقل می‌شود که در مقابل موارد مصرف آب زاینده رود بسیار ناچیز است.
* عمده مصرف آب زاینده رود کجاست؟
گسترش صنایع، احداث سد، وجود کارخانجات فولاد و توسعه کشاورزی و باغات بادام در دامنه مناطق کوهستانی در غرب اصفهان همراه با مناطقی از استان چهار محال بختیاری موجب مصرف بیش از حد آب در این مناطق شده است. همچنین طرح اشتباه طوبی که با قرار دادن پمپ در کف رودخانه‌ها آب را پمپاژ کرده و به دامنه‌ها برای کشت و باغداری منتقل می‌نمود نیز دلیل کمبود آب در مناطق شرق اصفهان است. از سوی دیگر عوامل طبیعی همچون خشک سالی‌ها، تغییر اقلیم و افزایش جمعیت نیز مزید بر علت شده است و مردم مناطق شرق اصفهان با کمبود آب مواجه شوند.
* با توجه به بحران آب، نظر شما در مورد تداوم کشاورزی در یزد چیست؟
سطح زیر کشت میوه‌های جالیزی و سبزیجات که اصطلاحا پرآبخواه هستند چهار درصد سطح زیر کشت استان را شامل می‌شود. بخش اندکی از محصولات کشاورزی استان صادر می‌شود که درصد ناچیزی است و تاثیرگذاری زیادی بر روند مصرف آب ندارد.
به عنوان مثال، محصول پسته علی‌رغم اینکه یک گیاه مقاوم به کم‌آبی محسوب می‌شود آب زیادی می‌خواهد. یک هکتار باغ پسته ۱۰ تا ۱۲ متر مکعب آب سالیانه نیاز دارد در حالی‌که پسته از اقلام صادراتی عمده کشور است و تامین ارز و ایجاد اشتغال می‌کند محدودیت در کشاورزی ضروری است با کشت اصولی وآبیاری نوین محصولات همراه باشد. بخش کشاورزی با ۸۵ درصد مصرف، بیشترین میزان مصرف آب را دارد. در قاره آسیا مصرف آب کشاورزی حدود ۸۵ درصد است اما در صنعت نیز تلفات آب وجود دارد.
* نظرتان در مورد تداوم توسعه صنعتی در استان کم‌آب یزد چیست؟
اگر در بخش کشاورزی ۱۰ درصد صرفه جویی انجام شود به اندازه کل مصرف آب در صنعت است. استفاده از تکنولوژی‌های جدید برای صنایع پرآبخواه می‌تواند مشکل بحران آب در صنایع را حل کند زیرا به شدت مصرف آب را کاهش می‌دهد.
سطح زیر کشت میوه‌های جالیزی و سبزیجات که اصطلاحا پرآبخواه هستند چهار درصد سطح زیر کشت استان را شامل می‌شود
در این میان، آلودگی منابع آبی توسط صنایع بحث بسیار مهمی است. عمدتاً پساب کارخانه‌ها در چاه‌های جذبی رها شده یا از طریق تانکر در دشت‌ها خالی می‌شود که موجب آلودگی آب، هوا و خاک می‌شود. صنایع فولادی، معدنی و کاشی آب زیادی مصرف می‌کنند و در آلودگی هوا تأثیرگذار هستند. در صنعت کاشی روش‌ها و دستگاه‌های جدیدی آمده است که میزان مصرف آب صنایع را کم می‌کند و اخیراً کارخانه‌ای در شهرستان میبد، کاشی خشک تولید کرده که میزان مصرف آب را کاهش می‌دهد. اگر این روش‌ها تداوم داشته و مورد توجه قرار گیرد می‌توان به توسعه صنعتی یزد نیز امیدوار بود.
* در مورد روش نوین مدیریت مصرف آب بگویید؟
مدیریت بهینه مساوی با مصرف آب کمتر و تولید بیشتر است و اصطلاحاً به آن مدیریت منابع آب گفته می‌شود؛ یعنی در مناطق کم آب به ازای هر مترمکعب آبی که مصرف می‌گردد، میزان تولید محاسبه می‌شود. در واقع تولید بر واحد سطح ملاک نیست و افزایش تولید به ازای واحد حجم آب صورت می‌گیرد.
روش اصولی کشت با مصرف آب کمتر و تولید بیشتر همراه است. «کارایی مصرف آب» اصطلاحی است که در مناطق کم آب به ازای هر مترمکعب آبی که مصرف می‌شود میزان محصول تولیدی برآورد می‌شود و تولید بر واحد سطح ملاک نیست. از سوی دیگر باید گفت در مناطق کم‌آبخواه قطره آب باید معیار تولید باشد. شعار سازمان ملل در چند سال گذشته تولید به ازای هر قطره آب بوده و قطره آب معیار سنجش تولید محسوب می‌شود و بر اساس ظرفیت موجود، کشاورزی صورت می‌گیرد.
نظر شما